Open Source Intelligence: de Belgische wapenexport ontmaskerd

Duistere praktijken verdragen geen zonlicht. Zo gaat het ook met de Belgische wapenhandel. De transparantie over de vergunningen voor wapenuitvoer laat te wensen over. Met speurwerk in online bronnen kunnen we achterhalen waar wapens terechtkomen en wie ze gebruikt. Die informatie gebruiken we om wapenexport aan banden te leggen. Dit najaar kan je met ons mee op onderzoek.

woensdag 30 september 2020 12:16
Spread the love

 

Wapenhandel is een zaak van geheime deals en achterkamertjes. Dat werd afgelopen zomer nog maar eens duidelijk: Waalse vergunningen voor wapenexport naar Saudi-Arabië die door de rechter waren geschorst omwille van inbreuken op de wetgeving werden heimelijk opnieuw geactiveerd. De Waalse regering probeerde alle controle te omzeilen en overtrad nogmaals haar eigen wetgeving. Onderzoek van Vredesactie (onder meer naar de Canadese importstatistieken) bracht deze uitvoer aan het licht, samen met de pogingen van minister-president Di Rupo om dit stinkende potje toegedekt te houden.

Vredesbewegingen strijden al jaren voor meer transparantie over wapenhandel. Overheden spuien immers liefst een dikke mist rond de wapenexport die ze toelaten. Onder het voorwendsel van de bescherming van commerciële en strategische belangen, houden ze wapendeals met oorlogszuchtige dictators zo lang mogelijk geheim. Overheden zijn verplicht om te rapporteren over de vergunde wapenexport. Maar die informatie wordt doorgaans pas vrijgegeven nadat het kalf verdronken is: de wapens zijn dan immers al verkocht en geleverd. Bovendien zijn de gepubliceerde gegevens vaak onvolledig. Informatie die aanleiding kan geven tot rechtszaken of die publieke verontwaardiging en polemiek in het parlement kan uitlokken, ontbreekt.

Wat de Vlaamse wapenexport betreft is het vaak niet duidelijk wie de eindgebruikers van de uitgevoerde wapens of onderdelen zijn. Je kan dus nauwelijks achterhalen waar die wapens terechtkomen en waarvoor ze gebruikt worden. Ook de rapporten van de Waalse overheid schieten tekort. Ze bieden informatie over de landen van eindgebruik, maar niet over de vergunningen zelf: je weet dus niet welk bedrijf welk type wapen exporteert. Geen van beide overheden controleert grondig of de wapens of onderdelen, eens ze uitgevoerd zijn, bijdragen aan mensenrechtenschendingen of inbreuken op het oorlogsrecht.

Daarom boren onderzoekers andere bronnen aan om te achterhalen welke wapens worden uitgevoerd, wie ze produceerde, waar ze belanden en wie ze waarvoor gebruikt. Welkom in de wondere wereld van de Open Source Intelligence (OSINT).

Open Source what?!

Hoe verder dit internettijdperk vordert, hoe minder we eromheen kunnen: onze levens laten steeds meer virtuele sporen achter. Met de uitbraak van het COVID-19-virus schakelde dit digitaliseringsproces nog een tandje hoger. De sporen die we op het internet achterlaten, worden systematisch door bedrijven opgepikt om er winst mee te maken. Overheden gebruiken ze om hun controlecapaciteit op te voeren. Google, Facebook en de Amerikaanse inlichtingendienst NSA zijn slechts enkele van de koplopers in het vergaren, analyseren en benutten van onze persoonlijke gegevens. Dat zet onze privacy zwaar onder druk en heeft ingrijpende gevolgen voor democratische grondrechten.

Maar de vergevorderde maatschappelijke virtualisering is een mes dat aan twee kanten snijdt: het maakt het ook voor bedrijven en overheden moeilijker om wanpraktijken geheim te houden. Broekzakken overal ter wereld huisvesten camera’s. Die maken niet enkel familiekiekjes, maar documenteren ook politiegeweld en repressie, leggen de invasieve praktijken van multinationals overal ter wereld vast, of … registreren de (door onze politici ontkende) inzet van Belgische wapens in conflictgebieden. Die foto’s en video’s worden gedeeld op sociale media en zijn op die manier voor iedereen beschikbaar. Bekijk het als een inverted Big Brother: burgers kijken overheden en bedrijven op de vingers en kunnen de massale hoeveelheid publiek beschikbaar beeldmateriaal gebruiken om hen ter verantwoording te roepen wanneer ze het niet te nauw nemen met regelgeving en mensenrechten schenden.

Bellingcat, een netwerk van onderzoeksjournalisten en één van de pioniers van het open source onderzoek, situeert het doorbreken van dit soort onderzoek in de Green Revolution in Iran in 2009, toen honderdduizenden mensen op straat kwamen om het vertrek van president Ahmadinejad te eisen. Een kritische massa van ontevreden burgers beschikte over smartphones met 3G connecties. Daarmee brachten ze de protesten en de gewelddadige reactie van de politie in beeld. De beelden waren wereldwijd vrij beschikbaar zodat iedereen ermee aan de slag kon. Sociale media en andere internetkanalen werden een belangrijke bron van realtime verslaggeving over politieke gebeurtenissen. Het nieuwsmonopolie van de mainstream media werd zo doorbroken.

Steeds meer onderzoekers en journalisten ontdekten gaandeweg de sociale media als een rijk gevulde vijver aan bronmateriaal. Daaruit ontstond een nieuwe generatie open source onderzoekers. Pioniers zoals Bellingcat ontwikkelden en gebruiken open source onderzoekstechnieken om gewapende conflicten, inbreuken op mensenrechten en de criminele onderwereld te onderzoeken en erover te berichten. Onderzoek van Bellingcat toonde aan dat Rusland verantwoordelijk was voor het neerhalen van het Maleisische MH17-vliegtuig boven Oekraïne – jaren vóór een internationaal onderzoeksteam tot dezelfde conclusie kwam. Dat zette het onderzoeksnetwerk en hun onderzoeksmethoden op de kaart. Onder meer Iraq Body Count, Syria Tracker, Airwars en Lighthouse Reports gebruiken deze onderzoeksmethoden om oorlogsmisdaden en de gevolgen van militaire interventies te documenteren.

Vredesacties brengt wapenexport aan het licht

Ook bij Vredesactie speelt dit soort onderzoek een grote rol. We graven in online beschikbare data om onze campagnes kracht bij te zetten en hefbomen te vinden waarmee we verandering kunnen afdwingen. In 2003 voerden we gedreven onderzoek naar het netwerk van militaire bases en de infrastructuur die het Amerikaanse leger gebruikte om de aanval op Irak voor te bereiden. Dankzij die informatie konden we Amerikaans oorlogsmateriaal volgen dat vanuit Duitsland via België naar de Golfregio werd verscheept en konden we acties opzetten om de oorlogsvoorbereidingen te hinderen. In 2016 en 2017 organiseerden we drie datalabo’s waar we met een team vrijwilligers data verzamelden over de Europese wapenindustrie. De datalabo’s leiden tot de creatie van de armstradewatch.eu database. Die brengt de Europese wapenindustrie in kaart en doorprikt daarmee de anonimiteit van de wapenhandelstatistieken.

In 2019 nam Vredesactie, samen met journalisten van o.a. Knack, VRT en Le Soir, deel aan het #BelgianArms-bootcamp, een initiatief van Lighthouse Reports. Met de resultaten van twee intensieve weken van onderzoek kon de inzet van zowel Vlaamse als Waalse wapens in de oorlog in Jemen worden gedocumenteerd. De berichtgeving daarover in nationale en internationale media bracht onze overheden in verlegenheid en was aanleiding tot politieke discussie. Maar daar bleef het niet bij. Vredesactie gebruikt de resultaten van dit onderzoek in een rechtszaak tegen de Waalse regering bij de Raad van State. Het vergaarde beeldmateriaal was van groot belang voor het uiteindelijke vonnis: de schorsing van alle lopende exportvergunningen naar Saudi-Arabië.

Hefboom om wapenexport te stoppen

Onderzoek naar wapenexport geeft ons slagkracht om actie te voeren, politiek werk te doen en via de rechtbank wapenhandel te stoppen. Dit najaar gaan we de inzet van Belgische en Europese wapens in de oorlog in Jemen verder documenteren. We spitten in het beeldmateriaal dat online van het conflict te vinden is en gaan op zoek naar de Belgische en Europese wapens die er circuleren. Die wapens koppelen we aan de wapenbedrijven in de armstradewatch-database. Vervolgens trachten we die te linken aan de transacties in de wapenhandelstatistieken. Zo reconstrueren we wat er met de wapens gebeurt die in België en andere Europese landen geproduceerd worden, gedetailleerder en vollediger dan de informatie die officiële instanties publiek maken. Daarmee voeden we het publieke debat, leggen we de politieke verantwoordelijken het vuur aan de schenen en vinden we aanknopingspunten om actie te voeren of rechtszaken te starten. Op die manier dwingen we strengere controle op de wapenexport af.

Ga mee op onderzoek uit!

Open source onderzoekers staan vaak alleen online met elkaar in verbinding. Vaak is onderzoek en kennisopbouw een bezigheid van een beperkt kransje experts. Wij hanteren dezelfde onderzoeksmethodes maar vinden de ‘open’ in ‘open source intelligence’ opnieuw uit: we brengen mensen met verschillende achtergronden en capaciteiten samen in een collectief onderzoeksproject en maken er een participatieve praktijk van. Onderzoekers van Vredesactie zetten hun knowhow in, maar de vaardigheden en interesses van alle deelnemers bepalen mee de koers.

  • Wie kan meedoen? Of je nu vooral gedreven bent door de strijd tegen wapenhandel, zin hebt om samen met anderen aan een gedeeld project te werken of ervaring wil opdoen met deze onderzoeksmethoden,… als je maar gemotiveerd bent! Heb je kennis van het Arabisch of ben je wapenspecialist, dan zal dat erg van pas komen voor het onderzoek. Maar iedereen die video’s op het internet kan bekijken of sociale media doorzoeken kan deelnemen en aan het onderzoek bijdragen.
  • Wat kan je verwachten?We doen samen doelgericht onderzoek in online bronnen, met deskundige ondersteuning en omkadering. We creëren plaats voor ontmoeting en uitwisseling. Het is een fijne manier om vaardigheden op te doen als open source onderzoeker. Je ontdekt een innovatieve vorm van activisme: een nieuwe manier om verontwaardiging om te zetten in concrete acties die politieke verandering mogelijk maken.
  • PraktischDe workshops duren een hele dag, en gaan telkens op zaterdag door: 17 oktober, 14 november en 12 december. Als je zelf een laptop hebt kan je die meenemen. Anders kan je een computer van Vredesactie gebruiken. We nemen alle noodzakelijke corona-maatregelen in acht om het risico op verspreiding van het virus tot een minimum te herleiden.

Ga mee op onderzoek uit. Schrijf je in op onze website via deze link: https://www.vredesactie.be/form/onderzoeksworkshops

Voor meer informatie, contacteer Mattijs via mattijs@vredesactie.be.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!