Intro: Virusverspreiding, testen, en covid safe-wetgeving

Het virus is er ondanks massavaccinatie, tracing, lock downs en andere maatregelen nog altijd. Het muteert en creëert niet één maar vele varianten die ervoor zorgen dat vaccinaties altijd achter lopen en niet absoluut garanderen. Eind oktober geeft de overheid eindelijk cijfers vrij over wie er in intensive care bedden ligt: 70 % van de in het ziekenhuis opgenomen mensen in Vlaanderen blijken dubbel gevaccineerd te zijn.

In verhouding tot de vaccinatiegraad tonen de cijfers ons dat dat gevaccineerden minder vaak in het ziekenhuis belanden, maar niet met de factor die men had gehoopt. Ook blijkt dat gevaccineerden de ziekte best nog goed verspreiden.

Vandaar dat virologen hameren op een combinatie van interventies (verluchten, thuis blijven bij ziekte, immuunsysteem sterk houden via slaap, voeding en stressreductie,…).

Over testen

Testen is evident belangrijk bij een besmettelijk virus. Aan elk soort test hangt een prijskaartje en aan de duurste hangt bovendien eveneens een nieuwsgierige overheid. Een PCR test (50 euro of meer) laat je afnemen bij een labo of in een testcentrum. Deze test waarvan het resultaat soms zenuwtergend lang op zich wachten is le plus aimé bij de overheid en bezorgt je een geldig Covid Safe Ticket gedurende 48 uur. Een antigeentest (20 à 40 euro) bekom je bij sommige apotheken, ook meestal op afspraak. Deze testen hebben een Covid Safe geldigheidsduur tot het einde van de dag nadat ze zijn afgenomen.

Voor ons belangrijk zijn de antigeen-zelftesten (6 euro), verkrijgbaar in de handel en zelf toe te passen. Het resultaat heb je binnen de tien minuten en wordt niet met de overheid gedeeld. De zelftestende burger kan evenwel op geen enkele wijze de uitslag zichtbaar maken in de Covid Safe App. Wel kan de plastieken testkaart met erop de uitslag getoond worden aan, bijvoorbeeld, de ingang van een theater. We zeggen zo maar wat.

Er valt nog veel meer te zeggen over testen. Wat goed werkt is testen door honden: effectief, zonder wachttijd en niet duur (gemiddelde kost is 1 euro) In maart 2021 werd er nog over gesproken als het ultieme middel om een zorgeloze zomer mee te ondersteunen. In mei werd gemeld dat ze niet zouden ingezet worden.

Over wettelijke plicht Covid Safe App bij theaterbezoek

Om vrij verkeer van personen tussen de landen te kunnen garanderen voerde de Europese Unie in het voorjaar van 2021 het coronacertificaat in: 1) vaccinatie, 2) bepaalde negatieve testen of 3) bewijs van een infectie van max 180 dagen oud zorgden ervoor dat je kon blijven reizen in Europa.

Benadrukt werd dat het systeem niet bedoeld was om nadien door de lidstaten ingezet te worden voor andere doeleinden, maar dit gebeurde toch. Het gebruik van het certificaatsysteem werd in alle landen stelselmatig opgedreven. Dit onder de wat rare naam van het Covid Safe Ticket. Raar want een echt ticket is het niet. Het is eerder een systeem dat onder voorwaarden een groen vinkje geeft op de Covid Safe App dat je dan kan tonen aan bijvoorbeeld een ingang.

Heel wat werkgevers en particulieren gingen zonder boe of bah onmiddellijk het gebruik van de App eisen. De overheid zag toe, deed niets, vond het allemaal goed en kwam dan bovendien met verplichtende wetgeving. In de zomer 2021 werd via wetgeving de app ingevoerd op het Belgisch federale niveau voor grote evenementen. Brussel stelt de app verplicht sedert 15 oktober 2021 voor toegang tot horeca, restaurants, sport- en recreatieve locaties, handelsbeurzen en congrescentra, zorginstellingen. De app is er verplicht voor bezoekers van evenementen vanaf 50 personen binnen en 200 personen buiten. In Wallonië en Vlaanderen gelden gelijkaardige maatregelen vanaf 1 november. Voor publieke evenementen zoals theaterbezoek geldt in Vlaanderen de verplichting de app te gebruiken vanaf 200 personen binnen of 400 personen buiten.

Voorheen lagen die minimumaantallen bezoekers een pak hoger en hadden Vlaamse theaters meer keuze om de app niet te gebruiken. Wat telt is dat zowel in Vlaanderen en zelfs in Brussel de app niet verplicht is wanneer men onder de minima blijft (resp. 200 en 50). Theaterdirecteurs moeten bijgevolg nog steeds nadenken over hun beleid en kunnen zich niet altijd verstoppen achter de wet.

Over overheden

Overheden overal ter wereld hebben nooit van zelftesten gehouden want die kunnen ze niet controleren. Stel je voor dat de burger zichzelf controleert! Zoals Rutgter Bregman in De meeste mensen deugen opmerkt volstaat een aanstelling bij de overheid voor een enorme mind-switch. Plots wordt iedereen verdacht. Wantrouwen lijkt goed bestuur. Concreet heeft het bij de eerste golf kostbare maanden geduurd voordat zelftesten bij de apotheek beschikbaar waren. Reden? De overheid was niet bezig met gezondheid maar met het opzetten van een controlesysteem rond het testen. No testing without tracing.

Of hoe de politieman in overheidshoofden de prioriteiten bepaalt. Het veelvuldig en gratis beschikbaar maken van zelftesten is nooit een prioriteit geweest. Integendeel, wie de onsmakelijke wet van 22 december 2020 leest (‘Wet over snelle antigeentesten en de registratie en verwerking van gegevens betreffende vaccinaties in het kader van de strijd tegen de COVID-19-pandemie’) krijgt de indruk dat de verkoop van zelftesten zowat gelijkstaat met de handel in beschermde diersoorten: alleen toegelaten zijn overheid gecontroleerde testen waarvan de resultaten naar de gulzige overheidsdatabanken van Sciensano gaan. De vrije verkoop van zelftesten is verboden en in de weinige gevallen dat het wel kan, moet (we herhalen ‘moeten’) er ook gemeld worden aan Sciensano.

Ondertussen zijn de zelftesten, zoals we al schreven, toch beschikbaar aan redelijke prijzen. Met de zomer van 2021 in aantocht, de vele contacten en de verwachte vraag naar testen kon men dit niet langer achterhouden. Een aantal experten deden een poging om die in het begin van zomer 2021 naar voor te schuiven als hoffelijkheidsgebaar. Sommige mensen en groepen met een lage vaccinatiegraad (jeugdwerk) gaven daar gehoor aan, maar de idee van vrijwillige zelftesten (zonder overheidscontrole) vond weinig ingang bij de gevaccineerde meerderheid die geloofde dat vaccinatie garant staat voor zorgeloze veiligheid en vrijheid.

Waarom zou je een zelftest afnemen bij het geven van een lift aan een oude kwetsbare buurvrouw naar een medisch onderzoek als je toch gevaccineerd was? Men had genoeg gedaan. Veel gevaccineerden doen niet aan zelftesten en dat is niet goed wanneer men gezondheid ernstig neemt. Ze gaan zeker niet de stap zetten naar overheidstesten want dan verliezen ze de vele privileges die de Covid Safe pass voor hen organiseert.

Over Covid Safe.be

Het beschikbaar maken van zelftesten wil niet zeggen dat de overheid ervan gaan houden is. Integendeel. Alles wat niet begint met ‘v’ en eindigt op ‘accinatie’ is fout. Het volstaat om een kijkje te nemen in de Covid Safe App die 3 categorieën mensen een groen vinkje geeft: de gevaccineerden (categorie 1), de getesten (categorie 2) en de herstellenden van een besmetting (categorie 3).

De gevaccineerden (categorie 1) worden doodeenvoudig vrijgesteld van elke test en nemen voortaan la voie royale bij allerlei diensten. Trots verschijnt hun groen vinkje quasi automatisch in de Covid Safe-app wat hen toelaat quasi ongestoord rond te huppelen in dit land en de buurlanden, ondanks het inzicht dat alle vaccins aan doeltreffendheid verliezen door tijdsverloop en door het ontstaan van nieuwe varianten.

Voor niet-gevaccineerden (categorie 2 en 3) is het groene vinkje moeilijker te krijgen. Mensen die hersteld zijn na een besmetting en dus voldoende antilichamen hebben (categorie 3) krijgen het tijdelijk mits hun geneeskundige professional zich persoonlijk borg stelt, maar na zes maanden verdwijnt het groene vinkje automatisch, ook al blijven die mensen vaak jaren vol antilichamen zitten.

Categorie 2 in de Corona Safe-app zijn de niet-gevaccineerden. Alleen met de dure en langzame PCR test mogen ze reizen, hoewel sommige overheden (niet de Belgische) ook de goedkopere en snellere standaard antigeentest erkennen. België doet dat niet, maar laat deze antigeentesten (te bekomen bij de apotheek) wel toe voor binnenlands gebruik. Het groene vinkje verschijnt dan tot het einde van de volgende kalenderdag. Gewone zelftesten worden zoals gezegd niet opgeladen in de Covid Safe-app. Dat toverstokje is er voor en door de overheid. Een zelftest aan de grensovergangen zou een goed idee zijn, maar soit.

Open brief

Beste Directeur van het Theater,

We, de schrijvers van deze brief, kregen allebei een verzorgde mail van uw theater-instelling met betrekking tot de voorstelling waarvoor we een drietal maanden geleden tickets hebben gekocht. Uw mail (u heeft hem waarschijnlijk zelf opgesteld) bevat een stappenplan met onder meer ‘kom zeker op tijd (stap 1) en ‘houd je tickets voor de voorstellingen klaar’ (stap 4). Onze aandacht gaat uit naar stap 2 en 3, respectievelijk:
2. Houd je identiteitskaart klaar (vanaf 12 jaar).
3. Covid Safe Ticket: open alvast de QR-code van je 2de vaccin in de Covid Safe-app of houd je geprint certificaat bij de hand. Meer info vind je hier.

Stap 2 is voor ons al een moeilijke. Een identiteitskaart tonen om naar een theatervoorstelling te gaan? Wij zijn met vele anderen niet echt voorstander van een gulzig gebruik van identiteitskaarten. Als de overheid ernaar vraagt, dan kaatsen we de bal altijd terug met de vraag ‘waarom vraag je dat?’Gewoon uit nieuwsgierigheid. De politiestaat, u weet wel. Burgers zijn in principe vrij en het is eerder aan de overheid om bij interacties legitimatiekaarten te tonen.

Wij gaan al decennia naar theater en dat is tot dusver altijd gelukt zonder identificatie. Soms kopen we anoniem een kaartje aan de kassa, soms reserveren we een kaartje en soms kopen we kaartjes voor meerdere personen. Een van ons is privacy expert en gebruikt soms een pseudoniem of schuilnaam gewoon om te plagen. Dat doet hij ook in Starbucks. Goeie koffie, dat wel, maar wat een vervelende gewoonte om luidop een naam te vragen. Kan u me nog eens uitleggen waarom u identiteitskaarten gaat controleren aan de ingang? Zelfs bij minderjarigen! Is er nergens in uw theaterhart een kleine bloeding van verdriet?

Stap 3 van uw stappenplan is ook een moeilijke. We moeten aan de ingang niet alleen onze identiteit uit de doeken doen, maar u ook nog informeren over onze gezondheidsgegevens! Dat doen we normaal nooit. Als een politieagent ons vraagt hoe het met ons gaat, dan zeggen we altijd ‘goed, maar u hebt geen zaken met onze gezondheidstoestand'(Eigenlijk zeggen we dat nooit uit schrik nooit hardop, maar kom).

We merken na onderzoek van uw website dat de meest recente Vlaamse wetgeving alvast bij u een koerswending heeft veroorzaakt. De Covid Safe pas werd door uw instelling voor de oktober maatregelen altijd verplicht gesteld terwijl u nu voor de kleinere activiteiten in uw theater een uitzondering maakt. Toch laat ons dat wat onbestemd achter. In grotere ruimtes gaat u massaal niet-geteste gevaccineerden toelaten (terwijl deze ook anderen kunnen besmetten) en in kleinere ruimtes vervalt de toegangscontrole. Hoe belangrijk is gezondheid bij u?

Als theaterbezoeker en -maker denken we graag mee over de moeilijke oefening om gezondheid, veiligheid en vrijheid samen te brengen. Werken in een theateromgeving leert ons dat dat het Covid Safe Ticket door haar schijnveiligheid enerzijds onachtzaamheid veroorzaakt bij bezoekers en anderzijds onrust en onzekerheid opwekt bij zorgzame organisatoren. Dat kan anders en beter. Aan onze verbeelding ontspruiten de volgende mogelijkheden om met gerustere harten theater te blijven aanbieden. Sommige daarvan zijn uitsluitend voor tijdelijk gebruik, andere zullen we misschien voor altijd omarmen:

Als voor u de gezondheid voorop staat of de epidemie woekert hard:
-Vraag in alle zalen (klein of groot) aan alle bezoekers een zelftest: gevaccineerden en niet-gevaccineerden. Leg zelftesten ter beschikking voor wie er thuis geen heeft. Of ga op zoek naar een van de getrainde doch werkloze coronasnuffelhonden voor aan de ingang. Fijn voor het imago van de hond ook om in het publiek eens voor volksgezondheid ingezet te worden in plaats van om drugs op te sporen of als machtsvertoon bij betogingen

-Vraag op het ticket in plaats van een identiteitskaart en een digitale code bij de hand te hebben, aan mensen om thuis te blijven als ze symptomen vertonen van infectieziekten die zich via de lucht verspreiden. Bedank hen daarvoor en spoor hen aan om iemand in hun plaats te sturen bij wijze van last minute cadeau. Zeg dat als dat niet lukt ze hun ticket later kunnen inruilen. Vraag aan de overheid om in te staan voor de kost hiervan. Ze kunnen die halen uit de pot van de dure labotests.

-Plaats in de zalen naast elk nooduitgangsbordje een display met de CO2 -meting zodat de bezoekers ‘mee’ zijn en zich met een gerust hart kunnen overgeven aan wat op scène gebeurt.

-Organiseer uw bar buiten zodat afstand houden mogelijk blijft.

-Blijf inzetten op (ook) veel openluchtvoorstellingen en op streaming voor de thuisblijvers.

Als voor u de vrijheid en individuele keuzes voorop staan

-Implementeer alle voorstellen uit de vorige paragraaf

-Gebruik het Covid Safe Ticket nooit wanneer de wet het niet eist. Maak nooit gebruik van de wettelijke mogelijkheid om het Ticket te gebruiken bij voorstellingen met minder dan 50 personen (Brussel) of 200 personen (Vlaanderen). Het hoeft niet en zoals al blijkt uit de Vlaamse regeling is er ook meer dan voldoende begrip voor de vragen die het Ticket oproept wat verklaart waarom het minimumaantal niet te laag ligt. Het Covid Safe Ticket jaagt de bezoekers die niet gevaccineerd zijn of herstellende op (hoge) testkosten en dwingt hen een instrument te gebruiken dat onnodig discrimineert door privileges te geven aan gevaccineerden zonder dat daardoor de gezondheid tijdens een voorstelling gegarandeerd wordt.

-We laten de beslissing van sommige Franstalige theaterdirecteurs eerder dit jaar om over te gaan tot burgerlijke ongehoorzaamheid hier buiten beschouwing, hoewel dit het vermelden waard is in dit debat.

-Als we al inzetten op burgerlijke ongehoorzaamheid omwille van de vrijheid dan is het omwille van de minderjarigen. In Vlaanderen moeten zij zich al onderwerpen aan overheidstesten en de bijbehorende identificatieplicht vanaf 12 jaar! Brussel heeft op dit punt een moedigere keuze gemaakt en doet dit pas vanaf 16 jaar. Waarom vrijwaren we niet alle minderjarigen die theaters bezoeken van de politieke spelletjes rond het testen en vragen we hen gewoon allen (ook de zeer jonge) om een zelftest aan de ingang af te leggen? Dan is ook de gezondheid vollediger gewaarborgd.

-Wat dacht u van een segregatie op basis van vrije keuze? Zoals vroeger met de rokerscoupés op de trein. Organiseer voorstellingsavonden voor verschillende groepen. Op dag 1 komen mensen die negatief getest zijn. Op dag 2 komen gevaccineerden, mensen met een herstelcertificaat of met antilichamen die zich liever niet laten testen. Op dag 3 komen mensen gevaccineerden, mensen met een herstelcertificaat of met antilichamen die zich ook testen. Op deze dag kunnen risicopatiënten die extra veiligheid wensen aansluiten. Tijdens deze extra safe voorstellingen draagt iedereen ook een mondmasker.

-Als uw zaal het toelaat kan u ook te werk gaan zoals sommige voetbalclubs wiens creatieve idee meteen door tussenkomt van de overheid in de kiem werd gesmoord: met gescheiden tribunes.
-Beschikt u over balkons, wijs die dan toe aan personen met verhoogde kwetsbaarheid.

Als echter gezondheid en vrijheid voor u niet voorop staan, maar pragmatiek en compliance met overheidsmaatregelen, ga dan veel verder dan de regels van het Overlegcomité van 26 oktober 2021 (Vlaanderen) en de regels van het Brussels Gewest (kaderordonnantie van 14 oktober 2021) en leg de Covid Safe Pass op aan iedereen ten alle tijden, maar weet dat het theater als vrijplaats op dat moment sterft. In de relatie tussen theater en zijn bezoekers moet de overheid niet opduiken, integendeel.

Paul De Hert is privacy expert aan de Vrije Universiteit Brussel en Nathalie van Renterghem werkt voor TIM Theater.