Op zoek naar Jaap Kruithof
Verslag, Nieuws, Wereld, Economie, Mind the book, Jaap Kruithof, Dwarsdenker, Neo-liberalisme, Financiële en ecologische crises -

Op zoek naar Jaap Kruithof

Waar is Jaap Kruithof als we hem nodig hebben? De dwarsdenker die de wereld zag ten ondergaan aan het neo-liberalisme, hield het voor bekeken in 2009. Dat was precies toen dat systeem, dat hij zo vurig bekampte, zichzelf in zware crisis had gedompeld.

dinsdag 13 maart 2012 16:00
Spread the love

Maar met dank aan ‘Mind the book’ waarde zijn geest zaterdag opnieuw door de ‘Vooruit’ in Gent. Het literatuurfestival herinnerde er ons, bij monde van Peter Mertens en Rik Pinxten, nog eens aan hoe actueel Kruithofs ideeën nog wel zijn.

Kruithof heeft vele paden bewandeld, maar hij bewandelde die altijd tegen de stroom in. Uiteindelijk kwam hij uit bij het socialisme en het eco-centrisme. ‘De natuur is de maat van de dingen, niet de mens’, vond hij op het moment dat de  consumptiemaatschappij vorm begon te krijgen en de klant definitief tot koning werd gekroond.

Ook in het vieren van de vrije markt stapte hij niet mee. In ‘Het neo-liberalisme’, zijn politieke testament dat hij in 2000 naliet, waarschuwt hij voor ‘de oncontroleerbaarheid van de wereldgeschiedenis’, als gevolg van de macht van de bankiers en de mega-concerns. “Wie kan de ontwikkeling van de beurs nog beïnvloeden, laat staan controleren?” vroeg hij zich retorisch af. Vandaag weten we wat daarvan de gevolgen zijn.

Kruithof ontwaarde de kiemen van de financiële en ecologische crises van vandaag. Visionair hoef je daar niet voor te zijn. Pertinent was hij wel en hij verkondigde het aan iedereen die het wilde horen, tegen de gang van zaken in: een anti-hegemonisch denker puur-sang.

Neo-liberale planeet

Van onschatbare waarde: dat weten ook Peter Mertens (PVDA) en Rik Pinxten (professor vergelijkende cultuurwetenschapen aan de Universiteit Gent). Beiden zijn erg beïnvloed door Kruithof. Ze bewandelen hetzelfde pad door in te gaan tegen het gangbare discours, maar ze zijn geen volgelingen.

“Kruithof was een provocateur. Het is onmogelijk om het volledig met hem eens te zijn”, geeft Pinxten toe. Maar zijn provocaties dienden altijd het doel om het gangbare in vraag te stellen, hoe vanzelfsprekend dat ook was. Dat gangbare is in de loop der jaren niet fundamenteel veranderd. Kruithof in ‘Het neo-liberalisme’: “De essentie van mijn verhaal is dat er op wereldvlak een ontzaglijk gevecht aan de gang is om een volledige greep te krijgen op het denken, waarderen en handelen van alle mensen. Het streven is de neo-liberalisering van de planeet.”

 We zijn aardig op weg, vindt Pinxten. “De grote beslissingen worden in achterkamertjes genomen, ver weg van de democratische controle. Wie stelt onze leiders eigenlijk aan? Over Barosso en Van Rompuy hebben wij niets te zeggen gehad. Wie niet de heersende stroming vertegenwoordigt, maakt geen kans. Die mentaliteit zet zich ook voort in onze taal en in onze kijk op de dingen. De Grieken zijn plots luie potverteerders. Ik heb daar jaren geen woord over gehoord maar dat wordt nu verkondigd als een vaststaand feit, dat niet meer beargumenteerd moet worden.”

“Dat is de kracht van de taal en taal is strijd,” weet Mertens. “Men noemt mij extreem links maar wie mij kent, weet dat ik een bijzonder redelijk man ben. Ik ben consequent links dat wel. Ik vind dat de gewone man niet moet opdraaien voor een crisis die veroorzaakt is door de rijken. Ik stel me vragen wanneer ik vaststel dat de grootste bedrijven in België amper belastingen betalen. Maar de macht van multinationals in vraag stellen, is nog altijd not done blijkbaar. Toen Sven Spijbroeck dat in een column voor het blad van de Universiteit Antwerpen wou aanklagen, werd hij prompt geweigerd. De Standaard publiceerde wel een tekst daarover, maar niet alvorens zelf een paar dierbare bedrijfsnamen te hebben gecensureerd.”

Marx vandaag

De kracht van de marxistische modellen is dat ze nog steeds actueel zijn. Ze bieden nog steeds een bruikbaar kader om de huidige crisis te analyseren en te verklaren. “Maar is het probleem niet dat de alternatieven die ze aanreiken, heel wat minder enthousiast onthaald worden?” vragen we Mertens in een gesprek nadien. Concentreert u zich niet te veel op economische gelijkheid en zijn de baten van het kapitalisme niet gewoon groter dan de kosten voor de meeste Vlamingen?”

Volgens Martens zijn die alternatieven wel voorhanden. “Het adagium ‘survival of the fittest‘ is consequent misbruikt. Overlevingskansen hangen niet alleen samen met eigenbelang en concurrentie maar ook met het vermogen om samen te werken. Dat aspect moeten we opnieuw naar waarde schatten.”

“Wij verdedigen geen simplistisch gelijkheidsideaal”, gaat hij verder. “We willen creativiteit stimuleren en mensen met meer maatschappelijke verantwoordelijkheid mogen gerust meer verdienen, maar we moeten er in de eerste plaats voor zorgen dat iedereen een waardig bestaan kan opbouwen. Wij zijn ook voor zelfredzaamheid, maar dat blijft een hol begrip als je mensen daartoe de middelen ontneemt. Een deel van de middenklasse kan misschien nog profiteren van het kapitalisme, maar ten koste van wie?”

‘De economie voor alles’. Deze logica neemt de vorm aan van een geloofshouding. Maar het marxisme is in hetzelfde bedje ziek, vindt Pinxten, door de maatschappij evenzeer enkel vanuit economisch oogpunt te benaderen. “Dat werkt enorm reducerend,” aldus de professor. “De mens is meer dan een consument of een economisch agent. Een volledig mensbeeld moet dus veel omvattender zijn.” Dat is iets waar Kruithof ook niet uitraakte.

Dwarsdenkers gezocht

“Wat Kruithof wel wist, is dat arbeid en natuur de bron zijn van alle rijkdom”, zegt Mertens, die er nog les bij gevolgd heeft. Een waarheid als een koe! Maar het zijn bittere tijden voor eco-marxisten. De wereld heeft het op hen gemunt. Hoe pijnlijk moet het immers zijn om vast te stellen dat achter elke grondstof, achter elk stukje natuur een financiële markt schuilt, met de koolstofmarkt, die een prijs plakt op elke kubieke meter lucht die u niét vervuilt, als summum.

Hoe absurd is de stelling dat de strijd tegen de opwarming van de aarde een valabel excuus is geworden voor het creëren van nieuwe markten; een nieuwe opportuniteit voor wie zijn geld wil laten renderen. Maar het is een opportuniteit die verder niets verandert aan het probleem, maar wel een bestendiging is van een systeem. Hoezeer verschilt deze stelling met ‘hoe men dit verkoopt’? Vragen voor een dwarsdenker!

Of moeten we onze zeldzame dwarsdenkers reserveren om de nieuwe hegemonie die zich voor onze ogen nestelt, zo nu en dan te doorprikken: die van het Vlaams-Nationalisme bv. “Als het 5 maanden lang over onze thema’s was gegaan in de media, haalden wij nu ook 30 procent,” klopt Mertens zichzelf op de borst. Daar durven we aan te twijfelen, maar wie erin slaagt de slogan ‘durven veranderen’ te koppelen aan een oerconservatief en neo-liberaal economisch programma, zonder een wenkbrauw aan het fronsen te brengen, kan nog weinig verkeerd zeggen.

Waar zit Kruithof nu? Al was het maar om die frons te forceren!

Berber Verpoest

take down
the paywall
steun ons nu!