Op Ontdekkingstocht naar de Wieg van de GGO-industrie. (of de noodzaak voor de biotech burgerinspectie van 9 mei 2012)

Vorige week besliste de Vlaamse regering dat het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB), gevestigd in Zwijnaarde een jaarlijkse dotatie krijgt van meer dan 43 miljoen euro. De oeroude ‘spin’ (marketing-leugentjes) wordt hierbij natuurlijk weer bovengehaald. Genetische manipulatie is broodnodig om de hongerigen te voeden, het milieu en de boeren te redden, en de economie aan te zwengelen. Vlaanderen zet dan ook zwaar in om de ggo-industrie verder te ontwikkelen tot één van de speerpunten van onze ‘innovatieve’ economie. Want de Vlaamse regio moet mee met de vaart der volkeren, en moet volgens het Vlaanderen in Actie plan (lieveling van CD&V en SP.a) tegen 2020 tot de landbouweconomische topregio’s van Europa behoren.

Maar wat klopt er nu eigenlijk allemaal van deze goednieuwsshow?

Dat er geld mee te verdienen valt, staat buiten kijf, al is het maar omdat nog steeds heel wat beleggers te vinden zijn die willen investeren in bedrijfjes die gouden bergen beloven (maar hun beloften vaak niet nakomen). Casino-beleggingen, als het ware.

Over ggo’s zijn al boeken volgeschreven, en de welles-nietes-debatten blijven overal opduiken. Het blijkt in deze debatten vaak een kwestie van ‘geloof’ te zijn: of je gelooft in de grote sociale en ecologische meerwaarde van ggo’s, en in de lage risico’s, of je gelooft het niet. Tja, zo blijven we natuurlijk bezig.

Waarom niet eens een wandeling ter plaatse ondernemen om in levende lijve het huidige GGO-onderzoek te aanschouwen. Wat gebeurt er met het VIB-onderzoeksgeld van de belastingbetaler? Wie profiteert ervan? Wie zijn de ‘bedgenoten’ van het Vlaamse universitaire biotechonderzoek? Op woensdagnamiddag 9 mei 2012 is het zover. Een karavaan van burgerinspecteurs en ontdekkingsreizigers zet zich dan in gang om de ‘Biotech Vallei’ te Zwijnaarde te betreden, en halt te houden aan een vijftal plaatsen.

We dompelen de aanwezigen graag onder in de wondere wereld van het ggo-spinneweb te Zwijnaarde, en trachten  aan de hand van de bezochte locaties een duidelijk beeld te schetsen van de belangen achter en de gevolgen van het huidige ggo-onderzoek.

Eerst wordt de VIB zelf bezocht. Dit instituut is een samenwerkingsverband tussen vier Vlaamse universiteiten, en trekt het kruim van biotechwetenschappers wereldwijd aan. Samen zijn ze op zoek naar een “biotechnologie voor een duurzame toekomst”. Zeggen ze.

Om hun dromen waar te maken, hebben ze, naast hun publieke dotaties, nood aan geld, véél geld. Dat geld halen ze enerzijds uit het opzetten van ‘start-ups’, bedrijfjes binnen de VIB die privaat geld aantrekken. Als die start-ups het goed doen, kunnen ze ‘spin-offs’ worden, zelfstandige privébedrijfjes die dan weer verkocht kunnen worden aan een handjevol wereldspelers binnen de ggo-industrie. Zo zagen we de laatste jaren onder meer spin-offs als BASF Crop Design, Bayer Crop Science, en Devgen verschijnen. Grote bedrijven, vaak met een bedenkelijke reputatie, die harde winst maken, op basis van succesvol ggo-onderzoek dat eerst werd opgestart met publiek geld, en vaak vanuit de zuiverste intenties. De onderzoekslasten voor de belastingbetaler, en de ‘lusten’/winst voor de bedrijven, zeg maar. Waar hebben we dat nog gehoord?

Volgende halte: BASF Crop Design. Deze buurvrouw van de VIB werd opgestart binnen de Universiteit van Gent, en in 2006 verkocht aan het petrochemisch bedrijf BASF. Dit bedrijf heeft zeer nauwe banden met VIB, maar niemand mag precies weten wat de wetenschappelijke samenwerking eigenlijk inhoudt. We weten wél dat BASF vorig jaar een flink stuk meebetaalde aan het beruchte ggo-aardappelpromotieveld, en daarom ook haar nieuwste ggo-aardappelvariant er mocht neerpoten. En er is heel wat gezamenlijk onderzoek naar de ‘kip met de gouden eieren’, namelijk de queeste naar de ‘oogstvergrotende’ genen.. De voornaamste teelten die hier worden onderzocht zijn rijst en maïs. Naast de oogstvergrotende genen, zet BASF ook in op twee andere zaken. Ten eerste doet zij haar beleggers watertanden met het onderzoek naar ‘climate ready genes’, om ggo-gewassen te telen die bestand zijn tegen de klimaatverandering (droogte, verzilting, …).

Ten tweede weet BASF verduiveld goed dat, als zij in deze eeuw haar machtspositie wil handhaven, zij voor haar chemische productie meer en meer zal moeten overschakelen van fossiele grondstoffen, naar biomassa. Dus experimenteert zij met allerhande gewassen die zodanig genetisch gemanipuleerd zijn, dat je er zo vlug mogelijk afgewerkte chemische producten kunt van maken. Haar succesproduct, de Amflora-aardappel met gewijzigde zetmeelproductie (voor de aanmaak van verf, lijm en papier) werd enkele maanden geleden echter teruggetrokken uit Europa. BASF voelt duidelijk stront aan de knikker, en wenst niet langer ggo’s te telen voor de Europese markt. Als uitsmijter misschien toch nog vermelden dat BASF en Monsanto zéér dikke vriendjes zijn in de gezamenlijke zoektocht naar ‘yield/stress’-genen. Dit gezamenlijk ondezoeksproject van om en bij de 2,5 miljard dollar is meteen de grootste biotechsamenwerking in haar soort. Dat BASF niet bepaald gekend staat voor haar nauwkeurigheid, bleek nog maar eens toen in 2010 in Zweden nieuwe, ongeautoriseerde ggo aardappelplanten ‘per ongeluk’ geteeld werden in open veld.

Over naar de volgende buur in het spinnenweb van de Biotech Valley: Bayer Crop Science. Dit was één van de allereerste paradepaardjes van de VIB en persoonlijke melkkoe van ggo-pionier Van Montagu, en heette bij haar opstart in 1982 nog Plant Genetic Systems. Dit bedrijf werd, via wat omwegen, in 2002 overgenomen door farma- en chemieconcern Bayer. Bayer is wereldwijd één van de belangrijkste verkopers van landbouwgif, en haar biotechnologie-afdeling focust zich voornamelijk op de ontwikkeling van glufosinaatresistente planten. Drie keer raden wie er de belangrijkste producent van glufosinaat is. Jawel, via haar bekende glufosinaatproducten als Basta en Liberty domineert Bayer een belangrijk deel van de ‘gewasbeschermingsmarkt’.

Enig minpuntje: binnen Europa wil men dit pesticide zo vlug mogelijk verbieden, wegens veel te gevaarlijk. Bayer Crop Science heeft met VIB een onderzoeksproject lopen rond het oplijsten van ‘klimaatgenen’ bij planten als rijst, katoen en koolzaad.
En ook Bayer staat bekend om haar slippertjes: op 1 juli 2011 betaalde Bayer een minnelijke schikking van, hou je vast, 750 miljoen dollar, voor een aantal boeren in de VS wiens rijst ‘per ongeluk’ besmet was geraakt met Bayers Liberty Link rijst. Oops!

Met sparring partner Monsanto heeft Bayer een mooi uitwisselingsproject lopen om onder meer samen multiresistent koolzaad te ontwikkelen: gg koolzaad die tegelijkertijd resistent is tegen Monsanto’s notoire RoundUp-glyfosaat en Bayer’s Liberty-glufosinaat. Sproeien maar!

Het is dan ook begrijpelijk dat heel wat ggo-ontdekkingsreizigers maar al te nieuwsgierig zijn om te weten te komen hoe Bayer haar toekomstige ‘pipe line’ ziet, en wat voor gg-planten Bayer nu zoal in haar mysterieuze serres te Zwijnaarde aan het telen is…

Hier houdt het echter nog niet op. Een andere ‘cash cow’ van Bayer, is het wondermiddel imidacloprid. Dit is een zeer succesvol insecticide, een ‘neonicotinoïde’. Heel efficiënt tegen bladluizen en andere ongewenste insecten. Je drenkt er bijvoorbeeld de zaadjes van allerhande gewassen mee in, en de stof blijft een lange tijd actief. Zeer actief. Zo actief dat ze hoogstwaarschijnlijk mee verantwoordelijk is voor het verdwijnen van de honingbijen. Bijen, zijn dat niet van die stekelige, nutteloze beestjes? Goed dat we er zo vanaf geraken! Of…niet?

Genoeg gemijmerd. In de volgende bocht vinden we een andere spin-off van VIB: Devgen.
Devgen is het kleine broertje van de drie, maar minstens even ambitieus. Ze is expert in het produceren van ‘nematiciden‘, gewasbeschermingsmiddelen tegen nematode-wormpjes en schimmels, onder meer door hen op de markt gebracht in Turkije en de VS. Hun grote ambitie is echter het inpalmen van de biotech- en hybride rijstmarkt in India en de rest van Zuid-Oost-Azië.

Hiertoe kochten ze een groot deel zaadlicenties over van Monsanto in India, waaronder ook een belangrijk deel van de zadenproductie voor parelgierst, sorghum en zonnebloem.  Devgen verkocht op haar beurt een deel van haar gentechnologische onderzoeksresultaten aan Monsanto, voor een slordige 20 miljoen dollar. Voor wat, hoort wat, en tenslotte blijken de patenten en monopoliepositie van Monsanto en co een zegen voor de kleine Indische boeren. Of niet?

De laatste halte maakt het spinneweb rond VIB compleet: het zwaar bewaakte veldje ggo-populieren, bedoeld voor de productie van biobrandstoffen. De ontwikkeling van genetisch gemanipuleerde ‘biofuels‘ is dé lokeend geworden voor buitenlandse investeerders. Het wordt gepresenteerd als een groene, duurzame technologie, die het klimaatprobleem beweert te kunnen tackelen door de overschakeling van fossiele brandstoffen naar brandstoffen gebaseerd op fotosynthese en biomassa. Even terzijde gelaten dat de grootschalige productie van biobrandstoffen op dit moment al leidt tot grootschalige ontbossing en de verdrijving van honderdduizenden boeren van hun land. Met heel wat extra hongerige magen tot gevolg. Maar dit mag het enthousiasme niet fnuiken.

Binnen de Universiteit Gent werd het speerpunt ‘Biotechnology for a Sustainable Economy’ opgericht, met als doel de wetenschappelijke en commerciële samenwerking tussen de Biotech Valley, in Zwijnaarde, en de Bio Energy Valley, in de Gentse Haven, te verstevigen. Dit promoteam bestaat uit 16 professoren, waaronder  een topman van het ILVO en SKEPP-gezicht en moraalfilosoof Johan Braeckman. Nu snappen we meteen waarom deze laatste niet zo houdt van ggo-critici. Die Bio Energy Valley lijkt vooral een vehikel voor de commerciële belangen van enkele agrogiganten, waaronder veevoederbedrijf Vanden Avenne en graangigant Cargill. Maar we dwalen af.

Het speerpuntproject ‘Biotechnology for a Sustainable Economy’ is tevens de organisator van het nieuwste openluchtdemonstratieproject rond de ggo-maïs dat van 2012 tot 2014 de Wetterse velden onveilig zal maken. Van ggo maïs is geweten dat het een barslechte en onduurzame omzetting maakt naar biobrandstof (ethanol), maar dat zullen investeerders als Cargill worst wezen. Dit bedrijf is niet alleen ‘s werelds grootste graanhandelaar maar droomt er ook van dergelijke toppositie te veroveren binnen de biofuelsbusiness. De steun van de Vlaamse overheid, onder meer via haar groenestroomcertificaten, is in ieder geval een duwtje in de rug voor Cargill.  Het klimaat zal er wellicht niet wel bij varen, maar onze Vlaamse innovatieve economie misschien wel. En daar draait het toch om?

Dat de Belgische Bioveiligheidsraad sterk verdeeld was over de ggo-maisveldproef, en het complete raden had naar enige wetenschappelijke of agronomische meerwaarde ervan, mag het enthouisiasme niet temperen, integendeel.  Want het wordt opnieuw feest met deze supermaïs-experimenten, waarvan het ganse spinnenweb mee van mag genieten. De Wetterse maïs heeft immers een ingebouwde resistentie tegen Bayer’s glufosinaat-gif. Kassa! De samenwerking tussen VIB en BASF Crop Design situeert zich voornamelijk in het onderzoek naar Crop Increasing Yield Genes bij maïs, het kernopzet van de maïsveldproef. Kassa! En Monsanto? Da’s de ongekroonde koning van de gentechmaïs, zowel voor veevoeder als voor biobrandstoffen. Dus het Gentse ggomais-onderzoek sijpelt wel door naar Monsanto, al is het maar door hun plantgenetisch uitwisselingsprogramma met BASF. Het feestje is dus compleet, en de cirkel rond.  En ook de GIMV, de investeringsmaatschappij, die de Boerenbond als één van haar belangrijkste partners en biotechinvesteerders kent, is blij, want zij heeft heel wat aandelen bij zowel Devgen, Bayer Crop Science en… BASF Crop Design. Iedereen tevreden nu?

Euh, wie profiteert hier eigenlijk precies van de 43 miljoen euro belastinggeld dat jaarlijks naar VIB vloeit, en zich vooral toespitst op een agro-industriële overname van de landbouw? Onze boeren? De imkers? De consument? De hongerigen in het Zuiden? Het milieu? Onze kleinkinderen?  Hmm…

De opzichtige ‘bendevorming’ rond het VIB heeft in ieder geval dringend nood aan een nieuwsgierige burgerinspectie. Doe gerust mee, en kom, samen met wetenschappers, boeren, burgers en ngo’s af op woensdagnamiddag 9 mei 2012 om 14u aan de ingang van het biotechnologiepark te Zwijnaarde.

(ditzelfde artikel, mét een honderdtal interessante linken, vind je binnenkort terug op fieldliberation.wordpress.com)