Oorlogstuig is gevaarlijk. Onlangs werden nog twee Duitse soldaten vermorzeld door een Duitse tank. Dat was geen oorlogsmisdaad en geen afrekening tussen collega’s, maar een bedrijfsongeval. De tankpiloot zag de soldaten niet, en die bevonden zich op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Dat was in vredestijd, tijdens een oefening. Hoeveel groter is dan het risico op onbedoelde slachtoffers in een oorlogssituatie!
Maar opgepast: het doden van burgers kan ook een oorlogsstrategie zijn: een middel om terreur te zaaien bij de vijand en hem te demoraliseren. Wij kunnen dat appreciëren: de Engelse oorlogsmisdadiger Winston Churchill, die tijdens WOII de burgerbevolking van Duitse steden massaal ombracht met zware bombardementen, wordt in België nog steeds geëerd met straatnamen en namen van pleinen. Leopold II is inmiddels herkaderd als een misdadiger, Winston Churchill blijft een held, want het waren toch vijanden die hij vermoordde, nietwaar?
Hitlers raketten op Londen waren uiteraard oorlogsmisdaden, maar Engelse bombardementen op Duitse steden zijn kennelijk legitiem, nog steeds. De beoordeling van het ombrengen van burgers is variabel, en wordt al gauw geleid door partijdigheid. Tijdens een oorlog zijn “oorlogsmisdaden” niet zomaar objectieve feiten, maar strijdmiddelen.
In het “vredesplan” van Richard Kemp op Gatestone, dat opsomt hoe Rusland kan worden aangepakt, staat ook: “De Russische agressie-oorlog is illegaal onder de internationale wetgeving, en die illegaliteit wordt nog verergerd door de ruim verspreide berichten over oorlogsmisdaden in Oekraïne, met beschuldigingen van het opzettelijk tot doelwit nemen van beschermde burgers. Deze misdaden zullen waarschijnlijk voortgezet worden en verergeren. Al deze wreedheden moeten systematisch worden geregistreerd, met als doel de verantwoordelijken voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag te brengen, samen met Russische leiders die beschuldigd worden van misdaden tegen de menselijkheid.”
Het begrip “oorlogsmisdaden” en het Internationaal Gerechtshof zouden een welkome beperking kunnen zijn van de excessen waarin elke oorlog terecht kan komen. Maar in de praktijk zijn zij al gauw strijdmiddelen: zij zijn propaganda tegen de tegenstander die moet worden zwartgemaakt en als onmenselijk en crimineel moet worden voorgesteld. Een zakelijke en objectieve benadering van oorlogsfeiten wordt dan moeilijk of onmogelijk.
Een eerste voorbeeld: de vier doden die vielen in Irpin. Een fotoreporter van de New York Times was vlakbij, in dekking, zag de doden en maakte gauw foto’s. Die werden voorpaginanieuws van de NYT, en daarna ook van vele andere kranten, en de beelden en de berichtgeving werden overgenomen door andere media. Boven het artikel van de reporter, Lynsey Addario, dat de NYT op 6 maart publiceerde, stond: “Russische strijdkrachten vuren op vluchtelingen en doden 4 personen buiten Kiev. De aanval in Irpin, ten westen van de hoofdstad, suggereert ofwel het rechtstreeks mikken op vluchtelingen of het niet in acht nemen van het risico van burgerslachtoffers.” De kop zegt dat er op burgers gemikt werd, de onderkop zegt dat het ook om onvoorzichtigheid kan gegaan zijn.
Een foto zegt niets zonder interpretatie
Die nuance, die berust op het feit dat de schokkende foto op zich niets bewijst, maar een interpretatie behoeft, verdwijnt in andere media: de televisiezender CBS zegt simpelweg: “Dit is een oorlogsmisdaad”: fotojournaliste van de New York Times documenteert oorlogswreedheden in Oekraïne”. Daarna vernemen we: “De Russische president Vladimir Putin heeft herhaaldelijk ontkend dat zijn strijdkrachten burgers als doelwit nemen in Oekraïne, maar de wereld zag zelf de waarheid – een afschuwwekkende foto van een familie die dood ligt nadat ze probeerde te vluchten uit de stad Irpin.”
Dat het om een oorlogsmisdaad gaat, en niet om een onzorgvuldigheid, is de interpretatie die de reporter zelf onmiddellijk geleverd heeft: “En ik dacht: ‘Het is respectloos een foto te maken, maar ik moet een foto maken. Dit is een oorlogsmisdaad.’ Addario zei dat het belangrijk is da de mensen over de hele wereld beelden als de foto die zij nam van de gesneuvelde familie zouden zijn, en noemde die een ‘historisch belangrijke opname’. ‘Omdat het een oorlogsmisdaad is’, zei ze, ‘En het is aan het gebeuren’.”
De reporter vertoont geen enkele kritische zin, en kiest meteen een interpretatie van het gebeuren, zonder die te beargumenteren. Maar die interpretatie is ook die van haar persoonlijk succes: met een “historisch belangrijke opname” vestigt zij haar eigen roem. Daarmee komt er een onfrisse dimensie in de berichtgeving.
Nuchtere vragen zijn altijd nodig in de journalistiek
Een nuchtere benadering van de schokkende gebeurtenis die Lynsey Addario fotografeerde is je af te vragen welk voordeel het Russische leger zou kunnen hebben door het doden van vier burgers op de vlucht? Dat zoiets tot internationale imagoschade zou leiden, was te voorzien. Als het ging om het creëren van terreur, was een groepje van vier erg klein. Er waren, volgens de beschrijvingen, grotere groepen vluchtelingen in de buurt, interessanter doelwit als je de sadistische behoefte hebt om terreur te zaaien.
Niets wijst in de richting van een voordeel dat het Russische leger zou kunnen behalen door het ombrengen van deze vier burgers. De eerste kritische bedenking die de NYT toevoegde was dan ook dat het om een onzorgvuldigheid zou kunnen gaan. Maar die mogelijke interpretatie werd gauw vergeten.
Een ander aspect van een nuchtere benadering is wat de foto van de reporter ook toont: er waren onmiddellijk na de explosie Oekraïense soldaten ter plaatse. Een scheiding of grote afstand tussen burgers en militairen was er blijkbaar niet, wat het voor Russische troepen die van ver weg Oekraïense militairen bestreden moeilijk moet gemaakt hebben burgers waar te nemen en buiten schot te houden.
Ik weet natuurlijk niet wat er precies gebeurd is daar in Irpin, net zomin als de reporter van de NYT, die ons een interpretatie van een schokkende gebeurtenis opdringt die zij niet kan staven, maar die haar succes garandeert en internationale aandacht opbrengt. Met objectieve journalistiek heeft dat niets te maken, maar wel alles met propaganda en persoonlijke ambities.
(Wordt vervolgd)
https://www.gatestoneinstitute.org/18305/peace-plan-europe
https://www.nytimes.com/2022/03/06/world/europe/ukraine-irpin-civilian-death.html
https://www.cbsnews.com/news/ukraine-war-photos-lynsey-addario-documents-atrocities/
