Op 13 april 2022 heeft VN-secretaris-generaal Antonio Guterres het rapport Global Impact of war in Ukraine on food, energy and finance systems voorgesteld over de wereldwijde impact van de oorlog op voedselvoorziening, energie en de financieringssystemen. Hij deed dat samen met VN-vice-secretaris-generaal Amina Mohammed en met secretaris van de VN-Conferentie voor Handel en Ontwikkeling (UNCTAD) Rebeca Grynspan.
Volgens de VN-secretaris-generaal “heeft de wereld zich sinds de inval door de Russische Federatie toegespitst op de dode slachtoffers, de verwoesting, het lijden in wat daarenboven de snelst aangroeiende vluchtelingencrisis in Europa is sinds WO II. De wereld heeft echter minder aandacht voor de wereldwijde weerslag in een context waarin armoede, honger en sociale onrust nog verergeren.”
Guterres betoogt dat de oorlog een drievoudige crisis blootlegt: op vlak van voedsel, energie en financieringssystemen. De meest kwetsbare landen worden het ergst getroffen: ze lijden al onder de gevolgen van de pandemie en van de klimaatverandering, hebben een enorm gebrek aan toegang tot de hulpmiddelen voor hun herstart en hun strijd tegen de groeiende ongelijkheid.
Hij waarschuwt dat we “tegenover een ‘perfecte’ storm staan die de economie van veel ontwikkelingslanden bedreigt. Daarom heb ik al in de eerste dagen van de oorlog een VN-Groep opgericht voor interventie in geval van voedsel-, energie- en financiële crisis.”
Het eerste rapport van deze Groep toont aan dat de weerslag van de oorlog in Oekraïne “mondiaal en systemisch” is. De Russische Federatie is immers een grote uitvoerder van aardgas en samen met Oekraïne een van de belangrijkste spelers op de wereldmarkt van granen.
Als gevolgen van deze oorlog stipt hij dit aan: “De inflatie stijgt, de koopkracht kalft af, het vooruitzicht op groei vermindert, de ontwikkeling trappelt ter plaatse en neemt soms af, vele ontwikkelingslanden gaan gebukt onder hun externe schuld.”
De VN-secretaris-generaal onderstreept dat dit rapport een duidelijk verband vaststelt tussen de stijging van de voedselprijzen en de sociaalpolitieke onzekerheid. Hij geeft daarom twaalf aanbevelingen voor de noodzaak van constante doorstroming van voedsel en energie in open markten, van bevordering van hernieuwbare energie, van een rechtvaardige transitie om te verhinderen dat de ontwikkelingslanden in een financiële afgrond vallen.
“Maar eerst en vooral moet de oorlog stoppen en moeten de vredesonderhandelingen doorgaan. Plan B bestaat er in plan A niet te laten vallen, want niets kan de politieke wil vervangen. De belangrijkste boodschap voor president Vladimir Poetin is de wapens te doen zwijgen en tot ernstige onderhandelingen te komen.”
Armoede en hongersnood
De Oekraïense crisis dreigt 1,7 miljard mensen – meer dan een vijfde van de wereldbevolking – in armoede, ontbering en honger te doen belanden.
Oekraïne en Rusland leveren 30 procent van alle tarwe en gerst, een vijfde van alle maïs en de helft van de zonnebloemolie. Hun granen vormen een essentiële bron van voedsel voor de armste en kwetsbaarste bevolkingsgroepen.
Krottenwijk in de stad Vijaynagar, India. Foto: Phrashanth Vishwanathan/UNICEF
Ze leveren meer dan een derde van de granen voor 45 Afrikaanse en andere armere landen. Daarnaast is Rusland de eerste uitvoerder van natuurlijk gas in de wereld en tweede uitvoerder van petroleum.
Voor vele ontwikkelingslanden heeft deze oorlog de uitdagingen nog groter gemaakt dan waar ze staan door de COVID-19 pandemie, door de historische schuldenlast van de schuld en door de inflatie.
Sinds begin 2022 zijn de prijzen van tarwe en maïs met 30 procent gestegen, die van petroleum in de loop van 2021 met meer dan 60 procent en de prijs van aardgas en van chemische meststoffen is meer dan verdubbeld.
Dat betekent tevens dat de humanitaire VN-interventies in een financieringscrisis terecht komen. Het VN-Wereldvoedselprogramma (WFP) heeft aangekondigd dat het niet meer over de nodige middelen beschikt. Het programma heeft dringend acht miljard euro nodig voor zijn werking in Jemen, Tsjaad en Niger.
Oproep tot internationale samenwerking
Het rapport benadrukt het belang van internationale samenwerking tegenover deze crisis die “diepe en langdurige littekens zal achterlaten”. Het rapport roept dan ook alle landen op – met inbegrip van de privé-sector, de ngo’s en andere actoren – te erkennen dat “ deze herhaalde mondiale schokken niet onder de afzonderlijke individuele verantwoordelijkheid van de landen vallen” en dat de oplossingen moeten uitgaan van mondiale, veeleer dan van nationale risico’s.
Een grootmoeder voedt haar 17-maand oude kleinzoon in Zuid-Soedan. Foto: Bullen Chol/UNICEF
Omdat de prijzen van voedsel, brandstof en andere producten de pan uit rijzen, raadt het rapport alle landen de volgende stappen aan:
- hun markten openlaten;
- te weerstaan aan de neiging om reservevoorraden aan te leggen;
- geen onnuttige uitvoerbeperkingen op te leggen;
- hun reserves ter beschikking te stellen van de landen die het meest zijn blootgesteld aan honger en hongersnood.
Het rapport roept de financiële instellingen op om:
- fondsen vrij te maken voor de meest kwetsbare landen;
- de ontwikkelingslanden te helpen investeren in de armste en meest kwetsbare bevolkingsgroepen door hun sociale bescherming te verbeteren;
- het mondiale financieringssysteem te hervormen om de ongelijkheid in te perken.
De oriënteringsnota die bij het plan hoort, geeft aan dat:
- humanitaire oproepen volledig moeten worden gefinancierd;
- het internationale financiële systeem grondig moet hervormd worden.
Volgens de VN secretaris-generaal is dit nodig om “de ontwikkelingslanden uit de financiële afgrond te halen”.
Aan de manier te zien waarop de wereld nu reageert, zou de crisis wel eens een kans kunnen zijn voor de planeet. De oriënteringsnota erkent dat op korte termijn strategische reserves van fossiele brandstoffen moeten vrijgegeven worden om de prijzen te stabiliseren en voldoende leveringen te verzekeren.
Een versnelde verbreiding van hernieuwbare energie zou er echter toe kunnen bijdragen dat de huidige prijsverhogingen zich niet meer voordoen en de toekomst bespoedigen van schone energie met lage CO2-uitstoot.
Make development, not war
De honderden miljarden dollars die nu aan bewapening worden besteed, zouden moeten dienen om de wereld te redden in plaats van hem te verwoesten. Dat betekent van mentaal register veranderen, uit de absurde en criminele logica van de oorlog loskomen en universeel denken.
Olievelden in zuidelijk Rusland. Foto: Gennadiy Kolodkin/World Bank
Daarover zegt de Senegalese filosoof Souleymane Bachir in een interview in Le Monde het volgende:
“We moeten strijden tegen nationalisme en tribalisme. We zijn onze mensheid aan het opsplitsen in zoveel tribalismen. Tegenover die tribale denkwijze moeten de intellectuelen het discours van het universele hanteren.”
“Dat is onze verantwoordelijkheid en ze moet hier-en-nu opgenomen worden. De stemmen van de intellectuelen worden gesmoord door het gekonkel, het lawaai en de woede van het obscurantisme en het tribalisme.”
Bachir citeert Aimé Césaire: “Onze wereld heeft iets universeels nodig dat rijk is aan alle bijzondere dingen, een universalisme dat niet wordt bepaald door een verondersteld ‘centrum’ van de wereld, maar door een horizontaal universalisme van landen en talen die elkaar ontmoeten en samen een convergerend universalisme voortbrengen.”
Bachir rondt af als volgt: “Ik heb voorbeelden gegeven van uitdagingen waarvoor we staan: milieu, pandemie. Het antwoord op die uitdagingen moeten we samen bedenken vanuit ons eigen mens-zijn. Dat is het model van wat een dergelijk universalisme moet zijn: een universalisme van ontmoeting – in tegenstelling tot een universalisme dat dikwijls hypocriet was, dit wil zeggen dat het wel grote principes vooropstelde, maar die niet altijd respecteerde.”
Le monde entier souffre de la guerre en Ukraine verscheen in Entre les Lignes op 15 april 2022.
VN-secretaris-generaal Antonio Guterres stelt het rapport voor (Engels, 50:03):
