Test van een kernwapen in Nevada (VS) in 1951. Foto: VS regering, Flickr / CC BY-NC 2.0
Explainer -

Oorlog in Oekraïne: hoe gevaarlijk is de dreiging met nucleaire wapens?

Sinds president Poetin gedreigd heeft om kernwapens te gebruiken om zijn invasie in Oekraïne veilig te stellen, zitten we volgens experten met de grootste nucleaire bedreiging voor de wereldveiligheid, sinds de Cubaanse rakettencrisis van 1962. Wat zijn ‘tactische’ kernwapens, over welke hoeveelheden gaat het, wat zijn mogelijke scenario’s en wie zijn de mogelijke doelwitten bij het gebruik ervan?

donderdag 6 oktober 2022 10:58
Spread the love

 

Dreigende taal

In een speech eind september kondigde Poetin aan dat hij “alle beschikbare middelen” zou gebruiken om de veiligheid van Rusland te garanderen. Hij voegde eraan toe dat de VS “een precedent hadden geschapen” toen zij in augustus 1945 twee atoombommen op Japan lieten vallen.

Gezien de toenemende verliezen van het Russisch leger verhoogt het risico dat er kernwapens zullen ingezet worden.

Kort nadien stelde Ramzan Kadyrov, de Tsjetsjeense leider en vertrouweling van Poetin voor om het gebruik van “lichte nucleaire wapens” te overwegen.

Dat voorstel werd echter prompt door het Kremlin verworpen. De woordvoerder van Poetin zei dat de basis voor een eventueel gebruik van kernwapens vastgelegd is in de Russische nucleaire doctrine. Die laat de inzet ervan enkel toe als er tegen Rusland kernwapens of andere massavernietigingswapens worden gebruikt, of als het voortbestaan van de staat in gevaar is.

Experts schatten het risico dat het Kremlin kernwapens zal inzetten laag in, maar gezien de toenemende verliezen van het Russisch leger verhoogt volgens hen het risico wel.

Minder krachtig maar juist daarom gevaarlijker

Met de Cubaanse rakettencrisis in 1962 stond de wereld op de rand van een nucleaire oorlog. Toen ging het om zware, zogenaamde ‘strategische’ kernwapens. Die zijn ontworpen om op duizenden kilometers van het slagveld hele steden of militaire bases te vernietigen.

Hier gaat het om kleinere, zogenaamd ‘tactische’ kernwapens. Die zijn ontworpen voor gebruik op het slagveld en hebben een kleiner bereik. Sommige analisten beschrijven tactische kernwapens als bedoeld om een gevecht te winnen, terwijl strategische wapens bedoeld zijn om een oorlog te winnen.

Tactische kernwapens zijn minder krachtig dan strategische kernwapens. Dat maakt ze militair gezien nuttiger en politiek gezien minder verwerpelijk. En dus is de kans groter dat ze ingezet worden.

Let wel, zij zijn misschien wel minder krachtig, maar heel wat tactische kernwapens van Rusland en van de VS hebben een explosieve kracht die tot tienmaal groter is dan de bom die op Hiroshima werd gegooid en die onmiddellijk meer dan 70.000 mensen doodde.

Tactische kernwapens zijn militair nuttiger en politiek gezien minder verwerpelijk. En dus is de kans groter dat ze ingezet worden.

Er is een breed gamma aan tactische kernwapens. Het gaat van korteafstandsraketten, artilleriegranaten, zwaartekrachtbommen, landmijnen, dieptebommen, torpedo’s met kernkoppen, tot en met kleine, draagbare wapens voor twee personen.

Strategische kernwapens zijn bedoeld om strategische doelen uit te schakelen. Dat kan gaan van militaire installaties tot hele steden. Met de inzet van die wapens wil men de militaire slagkracht van de tegenstander zoveel mogelijk uitschakelen. Met hun enorme explosieve kracht kunnen deze wapens grote gebieden, met inbegrip van de inwoners, volledig van de kaart vegen. Deze wapens hebben het potentieel om onze planeet volledig te verwoesten.

De VS en Rusland bezitten samen 90 procent van de wereldvoorraad van meer dan 13.000 kernwapens. Het grootste deel daarvan zijn strategische kernwapens. Rusland beschikt over bijna 2.000 tactische kernwapens, de VS heeft er 230. Honderd van die tactische kernwapens zijn gestationeerd op zes NAVO-luchtmachtbases in vijf landen, waaronder België (Kleine-Brogel).

Mogelijke scenario’s en doelwitten

De Financial Times vermeldt drie mogelijke scenario’s voor het inzetten van tactische kernwapens.

Het eerste scenario omschrijven ze als ‘demonstratief’. Het is een beperkte nucleaire aanval die niemand doodt. Het kan een ontploffing zijn in een onbewoond gebied, onder de grond, boven de zee of hoog in de lucht.

De gevolgen zijn wel niet min. De elektromagnetische schok die vrijkomt verbrandt onbeschermde elektronische apparatuur. De radioactieve neerslag vermindert weliswaar heel snel, maar vervuilt wel in zeer sterke mate de bodem waarop hij terechtkomt. Daarnaast kunnen radioactieve deeltjes in lage concentraties door wind verspreid worden over grote delen van de wereld en daar neerslaan, net zoals dat het geval was bij de nucleaire ramp van Tsjernobyl.

Het demonstratie-effect kan erin bestaan dat Rusland toont dat het bereid is om het taboe op kernwapens te doorbreken.

Een tweede mogelijkheid is een aanval op militaire doelen of infrastructuur. Dit scenario is niet evident maar ook niet onmogelijk. Om ernstige schade toe te brengen moet een lichte kernkop op minder dan 90 meter terechtkomen van zijn doel. Bij zwaardere versies kan de afstand groter zijn.

De inzet van tactische kernwapens leidt gemakkelijk tot een escalatie waarbij het gebruik van strategische kernwapens niet is uitgesloten.

Dit scenario kan door het Russisch leger ook moeilijk ingezet worden in de gebieden die ze zelf bezetten of in de frontlijn, omdat ze dan ook zelf blootgesteld kunnen worden aan de radioactieve neerslag.

Een derde mogelijkheid is dat een tactisch kernwapen ingezet wordt tegen een lid van de NAVO. In dat geval treedt artikel 5 van het bondgenootschap in werking. Dat betekent dat de aanval tegen dit ene land dan beschouwd wordt als een aanval op alle lidstaten.

In dat geval zal er ongetwijfeld een stevige vergeldingsaanval komen door de VS. Dat kan bijvoorbeeld een aanval zijn op de Russische vloot in de Zwarte Zee. Het is dan bang afwachten hoe Rusland daar op zal reageren. Een escalatie naar het gebruik van strategische kernwapens is dan niet uitgesloten.

Een kat in het nauw

De weerzinwekkende aanvallen van de VS op Hiroshima en Nagasaki zijn de enige keer in de geschiedenis dat kernwapens werden ingezet. Gedurende de voorbije 77 jaar hebben de kernmogendheden het niet nodig geacht om gebruik te maken van hun nucleair arsenaal.

Maar we kunnen niet voorspellen wat er zal gebeuren als een ervan zich in het nauw gedreven voelt en geen uitweg meer ziet. Een kleine vonk kan dan leiden tot een apocalyptische escalatie.

Voor het eerst sinds lang worden we van nabij geconfronteerd met de waanzin van het bestaan van dergelijke wapens.

oorlogskoorts

In dit boek wordt de gevaarlijke oorlogskoorts die nu wordt aangewakkerd n.a.v. de invasie in Oekraïne haarfijn gefileerd.

Oorlogskoorts, langs beide kanten, verhoogt de kans op zo’n fatale vonk. Voor het eerst sinds lang worden we van nabij geconfronteerd met de waanzin van het bestaan van dergelijke wapens. De Vereniging van Bezorgde Wetenschappers stelt daarom terecht: “Het beste wat we kunnen doen om het gevaar van tactische kernwapens te verminderen is ze te elimineren.”

Gelukkig zijn er ook in ons land acties die ijveren voor de totale afschaffing van kernwapens. Die zijn meer dan ooit nodig.

 

Lees ook:

– Ludo De Brabander & Pieter Teirlinck, Voordat de bom valt. Waarom een kernwapenvrije wereld nodig is, Epo 2022.
Wist je dat er binnenkort nucleaire aanvalsraketten zullen gestationeerd worden in Kleine-Brogel?

 

Bronnen:

Financial Times, Military briefing: Which nuclear weapons could Putin use against Ukraine?
Union of Concerned Scientists,
What are Tactical Nuclear Weapons?
Center for Arms Control and Non-Proliferation, Fact Sheet: United States Nonstrategic Nuclear Weapons
BBC, Ukraine war: Could Russia use tactical nuclear weapons?
Wikipedia, Tactical nuclear weapon
Wikipedia, Strategisch kernwapen

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!