tank Oost-Oekraïne
Oorlogsoperatie in Oost-Oekraïne. Foto: Wikimedia Commons/CC-BY-SA-2.0
Analyse - and

Oorlog in Oekraïne: de noodzaak van een nieuwe veiligheidslogica

Volgen we de oorlogslogica of kiezen we voor een veiligheidslogica? Bouamama wijst op een enorme blinde vlek in de mainstream media en het politieke discours, namelijk die van de respectievelijke strategieën van Rusland en de NAVO in de regio. Volgens hem is er geen stabiliteit mogelijk zonder een collectieve veiligheidsbenadering die alle betrokken partijen stabiliteit aan hun grenzen garandeert.

vrijdag 11 maart 2022 16:25
Spread the love

 

“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli.

Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne. Het is een criminele agressie die ingaat tegen het internationaal recht. Maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren (n.v.d.r.).

 

Geografie gaat over oorlog voeren

In 1976 publiceerde de geograaf Yves Lacoste een essay met als titel ‘Geografie gaat eerst en vooral over oorlog voeren’. De auteur beschouwt deze discipline als een “strategische kennis” ten dienste van politieke leiders.

Hij legt dat uit dat “de geografie van professoren, die des te vervelender lijkt naarmate de massamedia hun spektakel van de wereld ontplooien, het formidabele machtsinstrument verbergt dat geografie is voor hen die de macht hebben”.

Je moet rekening houden met de effecten en gevolgen van een geografische situatie voor het defensiebeleid van de betrokken partijen.

Inzicht in de oorzaken van een oorlog impliceert derhalve dat rekening wordt gehouden met de effecten en gevolgen van een geografische situatie voor het defensiebeleid van de betrokken partijen. Het dominante media- en politieke discours wordt echter gedomineerd door een bijna totale ontkenning van dergelijke geografische aspecten voor Rusland.

De Russische strategie

Russische kritieken op een ‘omsingeling van Rusland’ worden zonder meer van de hand gewezen en het Russisch verzet tegen de uitbreiding van de NAVO naar het oosten wordt geanalyseerd als een bewijs van een expansionistische agenda van Rusland. Toch hoeft men maar naar de geschiedenis van Rusland te kijken om het strategische belang van een neutraal Oekraïne voor de stabiliteit van de regio te begrijpen.

De geografische positie van Rusland, zijn pijnlijke erfenis van veelvuldige invasies, alsook zijn historische ervaringen, moeten geanalyseerd worden indien men de Russische strategie wil begrijpen.

Men hoeft maar naar de geschiedenis van Rusland te kijken om het strategische belang van een neutraal Oekraïne voor de stabiliteit van de regio te begrijpen.

Het belang van de geografie van het Russische defensiebeleid gaat ver terug. Zo vat een document van het Franse Ministerie van Buitenlandse Zaken uit 1730, getiteld ‘Memorandum over de Moskovieten en de bond van de Tsaar met dit volk’ deze context in één zin samen: “Onrust in Rusland kan door Oekraïne worden gecreëerd”.

Bijna een eeuw later verdedigde Napoleon I in 1812 het idee van een onafhankelijk Oekraïne dat bij het Franse keizerrijk zou horen. Hij beargumenteert dit met imperialistische bedoelingen, niet met argumenten ter verdediging van de belangen van het Oekraïense volk. Het doel is “een staat te stichten met de naam ‘Napoleonide’, die een van de sterkste barrières vormt tegen Rusland en zijn aanspraken op de Zwarte Zee”.

Napoleon I verdedigde het idee van een onafhankelijk Oekraïne dat bij het Franse keizerrijk zou horen.

De Napoleontische nederlaag begroef dit project, maar maakte geen einde aan de wens om Rusland vanuit Oekraïne te bedreigen. Drie decennia later, in 1853, brak de Krimoorlog uit tussen een coalitie van het Ottomaanse Rijk, het Franse Rijk, het Verenigd Koninkrijk en het Koninkrijk Sardinië en Rusland. De nederlaag van Rusland in deze oorlog heeft een blijvende indruk achtergelaten op de defensieconcepten van het land, waardoor Oekraïne als een ‘strategisch knooppunt’ is gaan fungeren.

Deze bijzondere positie van Oekraïne werd bevestigd door de nazi-operatie Barbarossa, gericht op de invasie van Rusland in 1941. De nederlaag van de Sovjet-Unie in Kiev opende de deur voor de tweede fase van operatie Barbarossa, operatie Tyfoon genaamd, die tot doel had Moskou te veroveren.

Deze geschiedenis ontbreekt volledig in de berichtgeving in de mainstream media over het proces dat heeft geleid tot de huidige oorlog in Oekraïne. Geschiedenis en geografie worden eenvoudigweg buiten de analyse gelaten, waardoor het discours over ‘de rode lijn die niet mag worden overschreden’, dat de Russische regering al jaren voert, onbegrijpelijk wordt.

Deze geschiedenis ontbreekt volledig in de mainstream media over het proces dat heeft geleid tot de huidige oorlog in Oekraïne.

Men kan het zeker oneens zijn met Poetin en zijn besluit veroordelen om Oekraïens grondgebied binnen te vallen, maar een minimum aan deontologie impliceert dat men zich enerzijds het belang herinnert van Oekraïne voor de Russische defensiestrategie en anderzijds de historische redenen voor dit strategisch belang.

De Euraziatische strategie van de NAVO

Wat is in dit verband de strategie van de Verenigde Staten en de NAVO geweest in de afgelopen decennia? Het is een strategie die bekend en openbaar is en die officieel wordt verdedigd door de regering van de VS. Nochtans wordt zij in de mainstream media verzwegen.

Brzezinski, de nationale veiligheidsadviseur van president Jimmy Carter van 1977 tot 1981, schreef in zijn boek ‘The Grand Chessboard’ (1997): “het lot van Azerbeidzjan en Centraal-Azië zal, net als dat van Oekraïne, dicteren wat Rusland in de toekomst wel of niet zal zijn”.

In dit boek, dat tot op de dag van vandaag een van de essentiële theoretische grondslagen van de VS-strategie is, wordt de controle over Eurazië als hoofddoel gezien. Een dergelijke controle impliceert interventionisme in Centraal-Azië en Oekraïne.

De controle over Eurazië wordt als hoofddoel gezien voor de VS. Een dergelijke controle impliceert interventionisme in Centraal-Azië en Oekraïne.

De econoom Christian Saint-Etienne vat de gevolgen van een dergelijke strategie in de regio als volgt samen:

“De Amerikaanse dubbelzinnigheid die Zbigniew Brzezinski al in 1997 in The Grand Chessboard aan de kaak stelde, volgens dewelke Eurazië het schaakbord blijft waarop de strijd om de wereldoverheersing wordt gevoerd, is een van de oorzaken van de huidige situatie. Om dé dominante wereldmacht te blijven, moet de VS de Europese Unie en de NAVO gebruiken om zijn hegemonie in Europa te vestigen. Volgens Brzezinski is de afscheiding van Oekraïne van de rest van Rusland van essentieel belang om Rusland te verzwakken.”

Bijna twee decennia later, in december 2013, hamert dezelfde Brzezinski nog steeds op het strategisch belang van Oekraïne: “als de Oekraïense crisis de belangrijkste gebeurtenis van het tijdperk na de Koude Oorlog is, dan is dat in de eerste plaats omdat de toekomst van Rusland ervan afhangt”.

De huidige situatie in de regio vloeit voort uit deze officiële strategie. De NAVO-documenten zelf herinneren zowel aan het doel om Oekraïne lid te maken van de NAVO enerzijds, als het groeiend militair partnerschap tussen dit land en de NAVO sinds 1991 anderzijds.

“Om dé dominante wereldmacht te blijven, moet de VS de Europese Unie en de NAVO gebruiken om zijn hegemonie in Europa te vestigen.”

Het is de moeite waard om de belangrijkste fasen van deze de facto toetreding van Oekraïne tot de NAVO in herinnering te brengen, ook al wordt dit niet geformaliseerd in een officieel lidmaatschap.

Op de officiële NAVO website kan je de stappen terugvinden:

  • lidmaatschap van Oekraïne in 1991 van de Noord-Atlantische Samenwerkingsraad
  • programma voor het Partnerschap voor de Vrede in 1994
  • creatie van een specifiek partnerschapshandvest tussen de NAVO en Oekraïne in 1997 (daarbij werd een commissie NAVO-Oekraïne gecreëerd die belast is met de bevordering van de samenwerking)
  • deelname van Oekraïne (sinds de ondertekening van dit handvest) aan door de NAVO geleide operaties en missies
  • steun van de NAVO voor de hervorming van de defensie- en veiligheidssector van het land
  • ontwikkeling van praktische steun door middel van een uitgebreid bijstandspakket voor het land (sinds de top van Warschau in 2016)
  • goedkeuring in juni 2017 door het Oekraïense parlement van een wet op grond waarvan het NAVO-lidmaatschap een strategisch buitenlands beleidsdoel van het land wordt
  • versterking in dit kader van de maritieme samenwerking van de NAVO met Georgië en Oekraïne en versterking van de aanwezigheid van de NAVO in het Zwarte Zeegebied.
uitbreiding NAVO

Uitbreiding NAVO

Deze versterking van de militaire samenwerking tussen Oekraïne en de NAVO maakt ook deel uit van een voortdurende uitbreiding van de NAVO naar het oosten met de toetreding van Tsjechië, Polen en Hongarije in 1999, gevolgd door Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië, Slowakije en Slovenië in 2004, vervolgens Albanië en Kroatië in 2009, gevolgd door Montenegro in 2017 en ten slotte Noord-Macedonië in 2020.

“Het Westen opteert voor een logica van uitbreiding van de NAVO en de EU. Vandaag komt er een einde aan deze logica omdat we aan de grenzen van Rusland komen.”

Je hoeft geen fervent aanhanger van Poetin te zijn om te zien dat zijn aanklacht tegen de omsingeling van Rusland geen fantasie is van een megalomaan staatshoofd.

Politicoloog Arnaud Dubien vat de situatie als volgt samen: “Het Westen opteert voor een logica van uitbreiding van de NAVO en de Europese Unie. Vandaag komt er een einde aan deze logica, gewoon omdat we aan de grenzen van Rusland komen.

“Rusland is van mening dat zijn vitale belangen op het spel staan. Als een grote nucleaire macht, kan dit heel ver gaan.”

In het specifieke geval van de mogelijke uitbreiding van de NAVO met Oekraïne of zelfs de versterking van de militaire samenwerking van Oekraïne met Westerse landen, is Rusland echter van mening dat zijn vitale belangen op het spel staan. Als een grote nucleaire macht, kan dit heel ver gaan.”

De noodzaak van een collectieve veiligheidslogica

Gezien de geschiedenis van de regio en de belangen die er op het spel staan, is er geen stabiliteit mogelijk zonder een collectieve veiligheidsbenadering die alle betrokken partijen stabiliteit aan hun grenzen garandeert.

Een dergelijke aanpak is in strijd met de voortdurende uitbreiding van de NAVO naar het oosten en met de nuclearisering van Oekraïne die de toetreding van dat land tot de NAVO zou betekenen. Dit rechtvaardigt het Russische militaire ingrijpen in Oekraïne niet, maar verklaart het wel.

“Er is geen stabiliteit mogelijk zonder een collectieve veiligheidsbenadering die alle betrokken partijen stabiliteit aan hun grenzen garandeert.”

De inval van Russische militairen in Oekraïne is één gebeurtenis in een hele reeks, met name het lange proces van controle over Eurazië door de VS en de NAVO. Als je die ene gebeurtenis isoleert van de rest, dan leidt dat gemakkelijk tot de oorlogszuchtige uitspraken die al een twee weken floreren in de mainstream media en in de toespraken van veel politieke leiders in de VS en Europa.

 

Dit is de vertaling door Frans De Maegd van een videoboodschap in de reeks ‘De wereld van onderuit’, verschenen op Investig’action op 8 maart 2022.

Om meer te weten:

Volodymir Kosik, La question ukrainienne en France avant la révolution russe, Parijs, 1982, p. 37-49.

Thomas Gomart, Russie de la “grande strategie” vers “une guerre limité”, Politique Etrangère, 2015/2, p. 25-38.

NAVO, Relations avec l’Ukraine

Arnaud Dubien, L’Ukraine, théâtre périlleux de la rivalité entre l’OTAN et la Russie

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!