Deze bijdrage verscheen eerder op demorgen.be

“Vlaanderen voert militaire voertuigen uit naar Syrië” zo kopte DeMorgen vorige week. Dit is potentieel een grove schending van het Europees wapenebmargo op Syrië. Nochtans is dit maar het topje van de ijsberg. Op dit eigenste moment ontaardt de Saudische interventie in Jemen in een collectieve bestraffing van de burgerbevolking. Ook daar worden Vlaamse wapensystemen bij ingezet. De Vlaamse regering laat commerciële belangen primeren en kijkt de andere kant op.

Jemen is verwikkeld in complex en bloedig conflict. Begin dit jaar kwamen Houthi’s, een sjiitische bevolkingsgroep in het noorden van Jemen, in opstand tegen president Hadi, die op dat moment hoogst onpopulair was. Hun snelle opmars maakte Saudi-Arabië en andere Golfstaten nerveus: ze zagen er de hand in van Iran, dat op die manier zijn invloed op het Arabische schiereiland wil vergroten. De Saudi’s brachten in maart een coalitie op de been om, gesteund door het westen, tegen de Houthi’s ten strijde te trekken. Nu blijkt dat luchtbombardementen niet volstaan om de Houthi’s terug te dringen, zijn sinds kort ook 10.000 grontroepen van de Saudisch geleide coalitie in Jemen aanwezig.

De oorlog in Jemen wordt al te vaak gereduceerd tot een oorlog tussen soennieten en sjiiten of een ‘proxy war’ tussen Saudi-Arabië en Iran. De realiteit is, zoals meestal, een stuk weerbarstiger. Socio-economische, religieuze, politieke en geopolitieke oorzaken zijn diep verweven. Hoewel religie ongetwijfeld een rol speelt, is dit ook een conflict tussen Noord en Zuid-Jemen. Tussen tribale identiteit en een corrupte centrale staat. En bovenal een strijd voor controle over de staat en politieke macht. De enige uitweg loopt dan ook via hervatting van de politieke dialoog waarbij alle partijen vertegenwoordigt zijn. De militaire interventie brengt zo’n onderhandelde politieke oplossing geenszins dichterbij. De Saudische geleide coalitie is geen neutrale interventiemacht, maar verdedigt haar eigen regionale belangen.

Intussen zit de bevolking gevangen tussen een moordend embargo, Saudische luchtbombardementen en de genadeloosheid van de betrokken gewapende groeperingen. IS en Al Quaeda profiteren van de chaos om hun aanwezigheid in Jemen te versterken.

Een humanitaire catastrofe

Sinds de start van het conflict zijn er meer dan 5000 doden en gewonden gevallen, waarvan 60 procent door luchtbombardementen. Zowel Amnesty International als Human Rights Watch stellen dat de Saudische coalitie zich naar alle waarschijnlijkheid schuldig heeft gemaakt aan oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen. Dichtbevolkte gebieden worden gebombardeerd zonder onderscheid tussen burgers en strijdende partijen. Daarbij wordt ook clustermunitie werd ingezet. De Houthi’s zijn evenmin vrij te pleiten en zetten op grote schaal verboden wapens in zoals landmijnen.

Dit heeft geleid tot een humanitaire catastrofe. Maar liefst 21 van de 26,7 miljoen Jemeni’s heeft nood aan humanitaire hulp, de helft van de bevolking lijdt honger en drie kwart heeft geen toegang tot drinkbaar water. Het embargo dat door Saoedi-Arabië wordt afgedwongen komt neer op een collectieve bestraffing: het houdt alles tegen, van voedsel tot medicijnen.

Oorlogsmisdaden met Europese wapens

Het conflict in Jemen haalt nauwelijks onze kranten. Ver van ons bed? Helemaal niet: volgens het Vlaams Vredesinstituut gebruikt de Saudische luchtmacht ook Vlaamse wapensystemen. De Eurofighter Typhoon gevechtsvliegtuigen waarmee de Saudi’s steden bombarderen zijn uitgerust met radarcommunicatieapparatuur geproduceerd in Oostkamp door Airbus Defence and Space Belgium. Deze radarapparatuur werd vervolgens geëxporteerd naar Duitsland voor verdere assamblage. Op de exportvergunning van deze radars werd enkel de Duitse industrie vermeld zonder enige vermelding van de eindgebruiker, Saudi Arabië.

Europese wapenbedrijvenkunnen kunnen alleen overleven door export. Europa legt uitvoer naar conflictgebieden geen strobreed in de weg. Ook het Midden-Oosten is een geliefde exportbestemming. Alleen al in 2013 werd voor 4 miljard euro aan vergunde export naar Saudi Arabië goedgekeurd. Eurofighter Typhoons werden gretig geëxporteerd naar Saudi Arabië en worden nu ingezet voor het plegen van oorlogsmisdaden.

Vlaanderen blijft niet achter. Regimes vanuit de hele Arabische wereld zijn graag geziene klanten. Tussen 2007 en 2012 vergunde de Vlaamse overheid voor 40 miljoen euro aan wapens naar de uiterst volatiele regio. Egypte, Saudi Arabië en Irak zijn maar enkele van de landen die voorkomen in het Vlaamse orderboekje. De grootste klant is echter de Verenigde Arabische Emiraten met een vergunde export van meer dan 26 miljoen euro op vijf jaar tijd. Nochtans zijn de Emiraten een trouwe bondgenoot van Saudi Arabië en zijn momenteel dan ook nauw betrokken bij het bombarderen van Jemen.

Vlaanderen knijpt oogje dicht

Dit is echter maar een fractie van de werkelijke export naar de Arabische wereld. De Vlaamse overheid weet amper waar Vlaamse wapensystemen terechtkomen: tussen de 60 en 78 procent van het eindgebruik van Vlaamse wapens is ongekend. Dat is geen nalatigheid, maar een bewuste politieke keuze. Het eindgebruik is immers wel degelijk te achterhalen. Alleen de politieke wil ontbreekt: de Vlaamse regering knijpt bewust een oogje dicht om de belangen van de eigen industrie te beschermen. Tegelijk is de interne Europese defensiemarkt in recente jaren geliberaliseerd. De Europese Commissie streeft immers naar een sterke Europese defensiesector. Dit terwijl er geen eengemaakt Europees exportcontrolebeleid is. Bedrijven exporteren dus hun wapens naar de EU lidstaat met de meest lakse regeling, waarna ze in conflicten overal ter wereld terechtkomen.

Het mag dan ook niet verwonderen dat Vlaamse componenten betrokken zijn bij het plegen van oorlogsmisdaden. Opeenvolgende Vlaamse regeringen hebben systematisch de controle op het eindgebruik verwaarloosd. Dat hiermee bloedige conflicten worden gevoed is voor de Vlaamse regering blijkbaar niet meer dan collateral damage. Terwijl politici pleiten voor militair ingrijpen in Syrië ‘om burgers te beschermen’, laten ze toe dat Vlaamse wapensystemen naar conflictgebieden worden uitgevoerd. Willen onze politici hun verantwoordelijkheid nemen? Laat ze dan eerst wapenexport controleren.