Amnesty’s onderzoek resulteerde in een interactieve multimediale website Tear Gas: An investigation, waarop te zien is wat traangas is en hoe het wordt gebruikt. Er staan talloze voorbeelden op van misbruik van traangas door veiligheidstroepen wereldwijd, waardoor mensen vaak ernstig gewond raakten of zelfs stierven.

De site bevat video-interviews met een reeks externe deskundigen, onder wie een eerstehulparts en experts in politiewerk en mensenrechten. Zij leggen uit waarom traangas bij verkeerd gebruik zo schadelijk is.

Juist op dit moment is de website relevant. In tientallen Amerikaanse steden bestoken agenten demonstranten met traangas. En het is precies een jaar geleden dat de politie van Hongkong maandenlang traangas afvuurde op vreedzame demonstranten, die onlangs weer met hun protesten zijn begonnen.

Traangas geen veilig wapen

‘Veiligheidstroepen laten ons graag geloven dat traangas een “veilig” wapen is om gewelddadige groepen mensen uiteen te drijven, waardoor ze niet naar schadelijker wapens hoeven te grijpen’, zegt Sam Dubberley van Amnesty’s Crisis Evidence Lab.

‘Maar uit onze analyse blijkt dat politiemachten het op grote schaal verkeerd gebruiken. We stellen vast dat korpsen traangas gebruiken op manieren die nooit zo bedoeld zijn. Ze gebruiken bijvoorbeeld vaak grote hoeveelheden tegen voornamelijk vreedzame demonstranten of vuren traangasprojectielen direct op mensen af, waardoor die gewond raken of worden gedood.’

Open bronnenonderzoek

Het afgelopen jaar deed Amnesty’s Crisis Evidence Lab onderzoek naar misbruik van traangas aan de hand van video’s op sociale media, zoals Facebook, YouTube en Twitter. Met open bronnenonderzoek kon het lab bijna vijfhonderd video’s analyseren. Bij bijna tachtig incidenten in 22 landen en gebieden constateerden de onderzoekers  misbruik van traangas. Daarbij stelden zij de locatie, datum en betrouwbaarheid van de video’s vast. De analyse werd uitgevoerd door Amnesty’s Digital Verification Corps, een netwerk van studenten aan zes verschillende universiteiten verspreid over vier continenten, die zijn getraind in bronnenonderzoek op sociale media en het verifiëren van de inhoud daarvan. Samen met gesprekken met demonstranten onthult deze analyse een verontrustende wereldwijde trend van wijdverbreid, onrechtmatig gebruik van traangas.

Op de website staat ook een video die in samenwerking met SITU Research werd gemaakt. Die laat zien hoe traangas werkt en hoe verkeerd gebruik kan leiden tot verminking en tot het doden van mensen.

Types van misbruik

Amnesty heeft verschillende manieren van verkeerd gebruik van traangas door de politie vastgelegd. Traangas werd afgevuurd in afgesloten ruimtes, rechtstreeks op individuen, in buitensporige hoeveelheden, tegen vreedzame demonstranten en tegen groepen mensen die moeilijk kunnen ontkomen of die extra gevoelig zijn voor traangas, zoals kinderen, ouderen en mensen met een handicap.

Traangas is afgevuurd door de voorruit van een personenauto, in een schoolbus, bij een begrafenisstoet, in ziekenhuizen, woningen, metro’s, winkelcentra en – vreemd genoeg – in vrijwel lege straten.

Drie voorbeelden

Een video laat zien hoe de politie in de Amerikaanse stad Philadelphia op 1 juni 2020 herhaaldelijk traangas afvuurde op tientallen demonstranten die vastzaten op een steile wal naast de snelweg terwijl ze nergens veilig heen konden vluchten.

Artsen in Omdurman, even buiten de Sudanese hoofdstad Khartoum, vertelden Amnesty dat veiligheidsagenten en legereenheden vorig jaar een eerstehulpafdeling van een ziekenhuis waren binnengevallen en er traangasgranaten hadden afgevuurd, waardoor tien patiënten gewond raakten. Een granaat werd onder het bed gegooid van een 70-jarige patiënt die werd behandeld vanwege een hartstilstand. Hij stierf tien minuten later.

Op een video die in de Venezolaanse hoofdstad Caracas is opgenomen, is te zien hoe een traangasgranaat een gat in een houten schild slaat waarmee een demonstrant zich probeert te beschermen. Het scheelde maar enkele centimeters of de granaat had een levensgevaarlijk letsel kunnen veroorzaken.

Handel slecht gereguleerd

Ondanks het grootschalige verkeerde gebruik is er geen overeenstemming over regulering van de handel in traangas en andere gassen die gebuikt kunnen worden om rellen tegen te gaan. Er zijn maar weinig staten die informatie publiek maken over de hoeveelheid en de bestemming van traangasexporten, waardoor onafhankelijk toezicht wordt belemmerd.

Amnesty International en de Omega Research Foundation voeren al meer dan 20 jaar actie voor een betere controle op de productie, het gebruik en de handel in traangas en andere minder dodelijke wapens. Hierdoor erkennen de Verenigde Naties en regionale organen zoals de Europese Unie en de Raad van Europa, de noodzaak om tot regulering te komen.

Na diplomatiek overleg door de meer dan zestig staten van de Alliance for Torture-Free Trade, dat Amnesty en Omega steunen, onderzoekt de VN nu de mogelijke ontwikkeling van internationale handelscontroles op minder dodelijke wapens en andere producten. Daarmee moet worden voorkomen dat ze worden gebruikt bij foltering, andere vormen van mishandeling en het uitvoeren van de doodstraf. Amnesty en Omega dringen erop aan dat deze maatregelen ook gaan gelden voor onder meer traangas en andere gassen die gebruikt worden bij ordehandhaving. Amnesty sluit zich aan bij de Speciale VN-Rapporteur tegen Foltering die stelt dat het gebruik van traangas in enkele gevallen neerkomt op foltering of mishandeling.

‘Een deel van het probleem is dat sommige politieagenten niet begrijpen hoe en wanneer traangas legitiem gebruikt kan worden, terwijl anderen ervoor kiezen de richtlijnen te negeren’, zegt Patrick Wilcken van Amnesty International. ‘Maar een deel van de oplossing ligt ook in een betere controle van de handel in traangas en andere gassen.’