Door Frank van Empel
Geld lenen is niet erg in tijden van
economische groei, maar het kan dodelijk zijn tijdens economische crises. Zeker
als je tientallen jaren achtereen geld moet lenen om de eindjes aan elkaar te
knopen. Dan stapelen schulden zich op, zeker als schuldenaars het ene gat met
het andere gaan vullen. Een overzichtelijk bedrag aan schuld wordt dan rap
onbeheersbaar.
Stel: je leent als persoon of als land €100.000
tegen 7% rente, zonder tussentijds af te lossen. In tien jaar tijd ben je de
verstrekker van de lening al het dubbele – €200.000 – verschuldigd. Na 20 jaar
verdubbelt de schuld andermaal tot €400.000 en na 30 jaar ben je rente op rente
acht ton lichter. Daarna gaat het hard. In 40 jaar is de oorspronkelijke lening
van €100.000 opgeblazen tot een wanstaltige 1,6 miljoen euro en na een halve
eeuw mag Abraham de som van EUR 3,2 miljoen lappen.
Als de lening is verstrekt om te investeren
in een activiteit die elk jaar 7% rendement oplevert, dan loopt de zaak – even
afgezien van belastingen – glad. Anders ís het wanneer de lening wordt
verstrekt om een eigen huis te kopen, of voor consumptieve doeleinden. In het
laatste geval bouw je geen buffer op om later je schuld mee af te lossen. Als
je woning na 40 jaar geen 1,6 miljoen opbrengt, zul je de rente- en
aflossingsverplichting moeten voldoen uit de inkomsten die je dán hebt. Ga je
er reëel (voor prijsstijging gecorrigeerd) al decennia niet in inkomen op
vooruit, zoals de meeste werknemers, dan is de verschuldigde rente plus
aflossing een hard gelag. De kans is groot dat het je de kop kost. Zie daar de
Griekse tragedie en de tragedie van menig huisbezitter in een notendop.
Algemene banken trekken spaargeld aan en
brengen tarieven in rekening voor door hen verleende diensten. Een deel van dat
geld houden ze aan als zekerheid, om te kunnen voldoen aan gangbare en
exorbitante opnames van klanten. De rest, een veelvoud van de hoeveelheid ingelegd
spaargeld en kortlopende schuldbewijzen, verstrekken ze als leningen aan
klanten en aan elkaar. Banken lenen dus veel meer geld uit dan ze aan spaargeld
achter de hand hebben. Het uitgeleende bedrag wordt steevast door de bank
bijgeschreven op de betaalrekening van de betreffende klant. De bank verleent ‘krediet’
aan de klant, heet het ook wel. Dit krediet heeft het karakter van een schuldbekentenis,
die door de samenleving geaccepteerd wordt als geld. Als door de
kredietverlening extra koopkracht in de economie gebracht wordt, dan is er
sprake van geldschepping. De bank verdient geld aan de verschillende
rentevoeten voor verleende kredieten en spaargeld. Het privilege om geld te
creëren is wettelijk verankerd, maar hoeft niet per se bij het bankwezen te
berusten. Zeker niet als die banken er een potje van maken. Het alleenrecht om
geld te scheppen wordt sinds kort, om die reden, betwist door het
burgerinitiatief ´Ons Geld´. ´De schulden worden alleen maar groter,´ aldus
´Ons Geld´ op hun website www.onsgeld.nu. ´Iedere schuld moet met rente worden
terugbetaald. Of dat nu een persoonlijke lening, een hypotheek of de
staatsschuld is.’ Het geld voor de afbetaling van de schuld plus de rente is
steevast ook geleend. Door deze zichzelf versterkende groei in leningen heeft
de schuldenlast de neiging alleen maar groter te worden.
Geld ontstaat dus als wij als private
personen het van een krediet verlenende instelling (zeg maar: de bank) lenen
en, gek genoeg, verdwijnt het ook weer in het niets, als we de lening terug
betalen. De economie schiet per saldo dus niets op met al dat geleende geld. Tenzij
de leningen niet hoeven te worden terugbetaald en de extra koopkracht in de
economie blijft circuleren. Vreemd genoeg kan de Europese economie zo’n
koopkracht injectie momenteel goed gebruiken. De Europese Centrale Bank en het
IMF vragen de Grieken echter om geld te vernietigen. Fout! ´Het is crisis,´
aldus het burgerinitiatief, ´omdat we teveel schulden hebben en er te weinig
geld circuleert om een substantiële koopkrachtige vraag uit te kunnen oefenen.’
De banken ervaren in de praktijk dat leningen niet of maar gedeeltelijk worden
afgelost en reageren daarom onnodig schichtig bij nieuwe kredietverzoeken. Burgers
lenen niet meer vanwege de onzekere situatie. Met als gevolg dat de
geldhoeveelheid krimpt. ´Doordat de overheid ook nog eens ondoordacht bezuinigt,´
betoogt ´Ons Geld´, ´hebben wij burgers minder geld om uit te geven en de
overheid zelf heeft te weinig geld beschikbaar om haar belangrijkste taken uit
te voeren, laat staan om de economie te stimuleren.´
De problemen stapelen zich op en beperken
zich al lang niet meer tot Griekenland. Bedroeg het werkloosheidspercentage in
2012 21,7% in Griekenland, daarmee bleef het in de schaduw van Spanje, met
24,1% van de beroepsbevolking zonder werk. Vanuit het perspectief van
Griekenland bekeken is het leed al geleden. De diverse markten, de aanhangers
van de neo-klassieke theorie, onder wie Jeroen Dijsselbloem, de voorzitter van
de eurogroep, en fantasieloze politici als Mark Rutte, hebben Griekenland toch
al veroordeeld tot de tribune. De Grieken mogen toekijken hoe het
politiek/financiële Circus OpMERKELijk de hand aan zichzelf slaat. Waarom zouden
de Grieken dan ook niet profiteren van de ontstane situatie door inderdaad uit
de euro te stappen en die munt eerst te vervangen door IOU´s, de eerder
genoemde schuldbekentenissen, en wat later door de oude munteenheid, de Drachme,
om die vervolgens flink te devalueren, hetgeen de export en de economische
groei ten goede komt. Ten slotte hebben slechts 19 van de 28 lidstaten de euro
als nationale munt genomen. Zo afwijkend is Griekenland dus niet als het de
euro ten grave draagt. En als de reputatie van de EU een deuk oploopt, dan is
dat toch minstens evenveel de schuld van al die pin-striped suits, die de
linkse regering van Griekenland wel eens even zouden knechten. Waar veel
geleend wordt, wordt evenveel uitgeleend, dienen zij zich te realiseren.
De lakmoesproef voor EU-lid Nederland moet
nog komen. Het burgerinitiatief ´Ons Geld´ is op 21 april j.l. overhandigd aan
de voorzitter van de commissie voor de Verzoekschriften en de
Burgerinitiatieven en is inmidddels door de commissie en de Kamer ontvankelijk
verklaard. De ondertekenaars van het burgerinitiatief stellen de leden van de
Tweede Kamer het volgende voor: ´Het financiële systeem is instabiel, wat
nadelige gevolgen heeft voor economie en samenleving. Die instabiliteit hangt ermee
samen dat de schepping van geldmiddelen thans hoofdzakelijk in private handen
is, namelijk in handen van commerciële banken. Het financiële systeem is te
verbeteren door geldschepping tot publieke taak te maken.’ Een discussie in het
parlement over een dergelijk delicaat onderwerp zal het imago van Nederland als
experimenterende samenleving goed doen, al is dat niet de verdienste van politici
als Dijsselbloem en Rutte.
