De snelle radicalisering

Het begon allemaal in de lente van 2020 toen we merkten dat de pandemie veel mensen naar de computer bracht, waar frustraties en angst een uitlaatklep vonden. Wij zijn de Mondgenoten, een collectief dat het geweld op sociale media met advies maar ook met concrete acties wil tegengaan.

Er is niets verkeerd mee dat individuen hun frustraties ventileren op de platforms, maar dat verandert uiteraard als anderen, als individu of als groep, geviseerd worden en schade wordt toegebracht. Het probleem zit echter vooral bij zij die er net alle belang bij hebben dat de frustraties de overhand nemen.

Er is niets verkeerd mee dat individuen hun frustraties ventileren op de platforms, maar dat verandert uiteraard als anderen geviseerd worden en schade wordt toegebracht

Deze spelers teren steeds vaker op de angst, de eenzaamheid en het onbehagen van de burger, waardoor de toxiciteit in snel tempo toeneemt. Ze hebben er ook alle belang bij om angst en onbehagen in stand te houden. Het versterkt hun ideologische agenda. Sociale media zijn niet langer een deelplatform, maar een wervend platform waarbij het compromis vervangen werd door digitaal imperialisme.

De Mondgenoten werken samen met een technologiebedrijf. Samen ontwikkelden we tools om de haat van het scherm te halen. We maakten ook kennis met moderatoren die bepaalde pagina’s of profielen traceerden op toxische commentaar zoals doxing, hate speech, fake news, complotdenken, en alle vormen van vrijemeningsuiting die de grenzen van de wetgeving ver overschreden.

Het moderatorschap is vaak een mentaal onhoudbare job

We leerden hieruit dat de opdracht van een moderator onwezenlijk zwaar is. Soms tien uur per dag werken (meestal jonge) mensen zich uit de naad om de haat te wissen. Minuut na minuut. Ze worden nauwelijks begeleid en krijgen voortdurend te maken met haat en andere, toxische commentaren. Het moderatorschap is vaak een mentaal onhoudbare job. Het hoeft dus niet te verwonderen dat de gemiddelde moderator al na slechts enkele maanden afhaakt, waar ook ter wereld. We vragen dat er meer ingezet wordt op juridische en psycho-sociale omkadering voor deze vergeten werknemers.

Enkele dieptepunten

Enkele hoogtepunten of, zoals je wilt, dieptepunten waren de Amerikaanse verkiezingen in 2020, het introduceren van de vaccinatiecampagne begin 2021, de dood van Jürgen Conings, de zaak El Kaouakibi en de problematiek rond energiearmoede.

Steevast waren er ook de gekende thema’s zoals migratie, het klimaat en de strijd tussen politieke strekkingen. Veel gebruikers zitten in bubbels of echokamers van ongenoegen en zelfslachtofferschap. Anderzijds zijn dit vaak ook de profielen die elkaar ondersteunen in de sociale ellende. Het zijn andere werelden die elkaar, opnieuw door de algoritmes, nauwelijks ontmoeten op sociale media. De algoritmes van de platforms werken dit in de hand.

Veel gebruikers zitten in bubbels of echokamers van ongenoegen en zelfslachtofferschap

De gehanteerde taal wordt steeds meedogenlozer en scherper. Het debat verdween definitief in de eerste maanden van 2022 toen een vaccinatiecampagne – de “booster” – bij de bevolking leidde tot veel polemiek, gestuwd door antivax-manifestaties en enkele “wetenschappers” die zich opwierpen voor vrijemeningsuiting zoals Rik Torfs en Mattias Desmet.

Wie is verantwoordelijk?

Alle betrokkenen dragen een deel van de verantwoordelijkheid. Zowel de ontwerpers van sociale media, de gebruikers als de beheerders van pagina’s en groepen, of die nu openbaar of verborgen zijn. Ook de politiek, die regels zou moeten opstellen, draagt verantwoordelijkheid.

De gebruiker is in die mate verantwoordelijk dat hij of zij zelf bepaalt om al dan niet deel te nemen aan toxische discussies. Verder is de gebruiker wel de speelbal van de andere actoren zoals de platformen zelf. Ook de algoritmes, de beheerders van pagina’s die marktgerichte, ideologische, wervende of politieke motieven hebben sturen de gebruiker. Het ontbreken van afdwingbare wetgeving maakt de cirkel rond. Iedereen doet maar, zo lijkt het.

Over de zogenaamde anonieme profielen het volgende: het is te gemakkelijk om hen de schuld in de schoenen te schuiven. Er zijn trollen die, net omwille van hun veiligheid, anoniem blijven en op een positieve wijze ageren. Daarnaast zijn er trollen die deel uitmaken van, vaak opgekochte, trollenlegers om bijvoorbeeld fake news te verspreiden. Het is belangrijk dat hierin een onderscheid gemaakt wordt.

Het zou nooit de bedoeling mogen worden om te verlangen naar een wereld waar elk verkeerd woord leidt tot sanctie

De bestaande wetgeving, en degenen die ze moeten laten gelden, zijn niet uitgerust om alle overtredingen vast te stellen, laat staan om ze te laten veroordelen. Ook zij moeten werken met de middelen die ze hebben en schieten daardoor tekort. Het zou trouwens nooit de bedoeling mogen worden om te verlangen naar een wereld waar elk verkeerd woord leidt tot sancties. Het omgekeerde, niks doen, kan echter ook niet de bedoeling zijn.

Let wel: het is niet omdat iedereen verantwoordelijk is, dat iedereen dader is. Velen doen wat ze kunnen, of blijven gewoon weg uit het debat. Zeker wat Facebook betreft zijn de meeste leden vrij passief want in de feiten valt er nog maar weinig te beleven. De gebruiker investeert zijn tijd liever in andere zaken.

Het debat is weg, het gesprek is gestopt

We merken dat de zogenaamde “bemiddelaars” aan het verdwijnen zijn. Dat zijn gebruikers die proberen de waarheid in het midden te houden, te factchecken, of soms zelfs proberen te onderhandelen over een standpunt bij een bepaald thema. We stellen met andere woorden vast dat het gesprek stilvalt, net zoals de straalstroom.

Daardoor neemt de toxiciteit toe, en zien we dat zowat alle actoren het moe zijn om de haat te blijven traceren: zowel de moderatoren, de beheerders van pagina’s en groepen, de bedrijven zelf als de overheden.

De toxiciteit deed niet enkel de zwijgende meerderheid stilvallen, maar nu ook het sprekende, moedige midden. De loopgraven zijn niet enkel verder uitgediept, maar bevinden zich ook steeds verder uit elkaar.

Nood aan wereldwijde afspraken

Het kan belachelijk en naïef klinken, maar zolang we niet wereldwijd spelregels overeenkomen over wereldwijd gebruikte tools zullen we er nooit geraken. We moeten consensus vinden over de grond waarop we allemaal staan, en op welke wijze we die, zoveel mogelijk, vrijwaren van toxiciteit.

We moeten consensus vinden over de grond waarop we allemaal staan

Dan zitten we op het terrein van cultuur, gebruiken, gewoonten, lokale en overkoepelende wetgeving. Dan zitten we ook op het terrein van de bedrijven zelf, de aandeelhouders en andere actoren die bepalend zijn. Dan zitten we op het terrein van zij die gewin en ideologie verhandelen. Dat wordt dus niet eenvoudig, maar ooit zal het toch moeten. Moeten er eerst grote ongelukken gebeuren?

Sociale media zal niet meer verdwijnen dus wordt het stilaan tijd om spelregels vast te leggen én ze ook daadwerkelijk toe te passen, met z’n allen.

Als dat niet lukt, kan een stroompanne misschien wat rust terugbrengen. Of wat afstand bieden om sociale media anders en beter te organiseren.

De Mondgenoten,

Ann, Evelien, Merijn, Anniek, Thomas, Sarah, Joke