Zonder dat we het beseffen dringt nanotechnologie ons dagelijks leven binnen. Nochtans heeft een Europeaan op twee er nog nooit van gehoord! Is nanotechnologie goed of slecht voor ons? Of waarom u maar beter even nadenkt vooraleer u antizweetsokken koopt.

Alles behalve banaal

Sinds de jaren ‘80 hebben we te maken met een technologische revolutie zonder voorgaande: de revolutie van materie tot op één miljardste van een meter, kortom de revolutie van de nanowetenschap.

Het onderwerp is alles behalve banaal. De markt van de nanotechnologie zou tegen 2015 wereldwijd goed zijn voor om en bij de 1000 miljard dollar en voor vele duizenden banen. Nu al trekken overheden aanzienlijke bedragen uit voor de ontwikkeling ervan. Die cijfers stemmen tot nadenken.

Nanotechnologie is alomtegenwoordig. Zonder dat we het beseffen dringt zij sinds een tiental jaar op exponentiële wijze ons dagelijks leven binnen. Nochtans heeft één Europeaan op twee er nog nooit van gehoord, volgens de eurobarometer 2010 van de biotechnologie! Zij weten dan ook niet of nanotechnologie “goed of slecht voor hen is”.

Waarom ongerustheid op zijn plaats is

In Europa worden al een duizendtal consumptiegoederen gecommercialiseerd die nanoproducten bevatten. Vooral dan in de cosmetica, kleding, sport, bouw, elektronica, autonijverheid, voeding en wapenindustrie. Eén zaak is zeker: de trein van de nanotechnologie raast steeds sneller. De stap van kennis naar toepassing gaat zo snel dat enige ongerustheid op zijn plaats is…

Ongerustheid ook, omdat bepaalde grenzen die ethisch gezien niet overschreden mogen worden, het toch dreigen te worden door diegenen die geen scrupules kennen, onder meer in de communicatie- en informatiesector. Het is vooral de duistere kant die ons zorgen baart… Docter Jekyll en Mister Hyde als het ware!

Nanotechnologie wordt meer en meer in verband gebracht met “nanofictie” vanwege de sfeer van onzekerheid en onbekendheid die errond hangt. De mogelijke gevaren voor de gezondheid van werknemers en consumenten en voor het leefmilieu blijven al te vaak één groot vraagteken.

De vermeende risico’s zijn min of meer gekend. Het zijn potentieel dezelfde als die bij kankerverwekkende, mutagene, reprotoxische of hormoonontregelende chemische stoffen. Maar hét probleem is het gedrag van een stof in nanotoestand, want de fysische en chemische eigenschappen, de reacties van een stof kunnen verschillen afhankelijk van grootte, structuur en de verbindingen ervan…

Gebrek aan regels

Uiteindelijk is de kwestie niet voor of tegen nanotechnologie. Wel zijn wij voorstander van het voorzorgprincipe. En als vakbond stellen wij enkele principes voorop: transparantie, voorlichting, traceerbaarheid, kennis van de gevolgen voor de gezondheid van de mens en voor het leefmilieu …

REACH, de Europese verordening over chemische stoffen, geldt niet voor nanomaterialen noch voor nanoproducten. Het gebrek aan regelgeving, het gebrek aan wetgevend kader, het gebrek aan voldoende kennis vormen evenveel potentiële risico’s.

Het gebrek aan regels maakt ontsporingen mogelijk. Daarom wijzen de vakbonden, zoals het ABVV en het Europees Vakverbond (EVV), hun regeringen en de Europese Commissie op het belang van een wetgevend kader. Sociale en maatschappelijke uitdagingen moeten afgewogen worden tegen de economische en financiële, net als het nut en de nutteloosheid ervan!

Antizweetsokken

Nuttig of nutteloos, het gebruik van nanozilver in kledij? Zilver, een sterk antibacterieel middel, wordt in zijn nanovorm gebruikt in antizweetsokken. Na enkele wasbeurten komt drie vierde van die nanodeeltjes via waterzuiveringsinstallaties in het watercircuit terecht, met alle schadelijke gevolgen van dien voor het evenwicht van de ecosystemen, voor fauna en flora.

Nuttig of nutteloos, het gebruik van titaandioxide (TiO2) in zonnebrandcrème? Hoewel de bescherming tegen UVA en UVB-stralen bewezen is, wordt de toegevoegde waarde ervan meer en meer betwist. Dezelfde beschermingsgraad kan bereikt worden met de gewone zonnebrandcrèmes. Het gebruik ervan vermijdt weliswaar witte vlekken, maar zouden we toch niet wat voorzichtiger moeten zijn, gezien de vele onbekenden?

En zou het voor de volksgezondheid niet veel beter zijn overheidsmiddelen uit te trekken voor campagnes om de bevolking ertoe aan te zetten niet te zonnen op de meest kritieke uren? Men mag niet vergeten dat het Internationaal Centrum voor Kankeronderzoek TiO2 beschouwt als mogelijk kankerverwekkend voor de mens (categorie 2B).

En voorts is er ook nog de blootstelling van de werknemers tijdens het vermalen, verpakken of het onderhoud van de installaties. Verscheidene studies wijzen op het gevaar van ontstekingen, omdat de nanodeeltjes van TiO2 de door het afweersysteem opgeworpen barrières kunnen doorbreken.

Caroline Verdoot, adviseur studiedienst federaal ABVV

Gérald Hayotte, oud-directeur van het Franse “Centre National des Risques Industriels” (CNRI) en
lid van de werkgroep “Gezondheid en werk” van de Franse vakbond CFDT

*Binnenkort verschijnt op de website van het Laboratoire d’anticipation de risques et des processus de mutation (APEKSA) van het CNRI ( www.apeksa.in ) een diepgaande studie hierover.