Een van die problemen is de gepercipieerde onrechtvaardigheid dat ‘Jan Modaal’, ook al heeft hijzelf geen hoger onderwijs genoten, mee betaalt voor het diploma – “de beste belegging die je momenteel kan doen” – van de ‘welgestelde student’, terwijl die student er achteraf ‘veel profijt’ uithaalt. In deze redenering wordt onderwijs gezien als een louter private investering.

Deze visie is tekenend voor het neoliberale discours. Men zet daarbij de idee op de helling dat financieel laagdrempelig onderwijs een belangrijke democratische verworvenheid is. Een evolutie die me verontrust. Onderwijs is namelijk evenzeer een collectief goed, dat integraal deel uitmaakt van onze welvaartsstaat en dat elke jongere in staat moet stellen om kwalitatief hoger onderwijs te genieten, gefinancierd door de gemeenschap.

“Deze visie is tekenend voor het neoliberale discours. Men zet daarbij de idee op de helling dat financieel laagdrempelig onderwijs een belangrijke democratische verworvenheid is. Een evolutie die me verontrust”

De keuze voor een grotere private bijdrage in de studiefinanciering, gekoppeld aan uitzonderingsmaatregelen voor studenten met een zwakkere socio-economische achtergrond, lijkt op het eerste zicht acceptabel in tijden van budgettaire krapte.

Daarbij ziet men echter over het hoofd dat dit voorstel een mogelijke uitholling van hoger onderwijs als gemeenschapsdienst inhoudt. Het versterkt de opvatting dat een diploma halen in essentie private aangelegenheid is en tracht de ongewenste effecten van sociale uitsluiting te verhelpen met een directe financiële gunst voor de zwaksten.

Dit is geen duurzame oplossing. Integendeel, men creëert een bijkomende financiële drempel, die de democratisering van ons onderwijs bedreigt.

Het financieel ondersteunen van een te beperkte groep terwijl een meerderheid geconfronteerd wordt met zwaardere bijdragen, vreet aan het moeizaam opgebouwde draagvlak voor onderwijs als publieke dienst. Vandaag plukt de middenklasse nog volop de vruchten van kwaliteitsvol en toegankelijk onderwijs.

Het wordt namelijk nagenoeg volledig gefinancierd uit algemene middelen waaraan de hoogste inkomensklassen het meest bijdragen. Wanneer echter studenten uit de middenklasse zelf stevig zullen moeten investeren in ‘hun’ diploma, komt elk solidariteitsmechanisme ter discussie te staan: Waarom nog gemeenschapsgeld investeren in een kleine groep studenten?

“Wanneer studenten uit de middenklasse zelf stevig zullen moeten investeren in ‘hun’ diploma, komt elk solidariteitsmechanisme ter discussie te staan”

Een diploma is een privaat goed en wie dat niet kan betalen, moet maar een lening aangaan! Wie raakt aan de voor de middenklasse tastbare elementen van de welvaartsstaat, knaagt eveneens aan het draagvlak voor herverdeling.

Voorgestelde solidariteitsmechanismen lopen dan het risico een kort leven beschoren te zijn. Het ontbreken van een breed draagvlak ervoor maakt het gemakkelijk om zulke mechanismen verder af te bouwen.

Trouwens, de subsidiëring van financieel zwakkeren waarborgt geenszins een voldoende deelname van deze kansarme groepen aan het hoger onderwijs. Nadat men in Engeland de studiegelden voor bacheloropleidingen bijna verdrievoudigde en een beurs- en leningstelsel invoerde, daalde het totale aantal inschrijvingen.

Het sterkst voelbaar was deze daling bij studenten met laagopgeleide ouders. Al werd de reële impact van deze daling verholen door een plaatstekort aan de Engelse universiteiten, de les mag duidelijk zijn: private financiering via leningen hebben een afschrikeffect, dat zich het sterkst laat voelen bij kandidaatstudenten uit de zwakste middens.

“De les mag duidelijk zijn: private financiering via leningen hebben een afschrikeffect, dat zich het sterkst laat voelen bij kandidaatstudenten uit de zwakste middens”

Een van de belangrijkste taken van de instituties van de welvaartsstaat is de ontvoogding van het individu en de bescherming van zijn persoonlijke vrijheid t.o.v. zijn sociale verbanden. Dankzij een sociaalzekerheidsstelsel weten we dat we in moeilijke tijden niet overgelaten zijn aan de goodwill van partner, familie of kerk.

Hetzelfde geldt voor onderwijs. Al blijft de financiële afhankelijkheid van de ouders tijdens de studieperiode vandaag in Vlaanderen zeer groot, na het afstuderen staan wij geëmancipeerder in de wereld.

Wij kunnen op zoek gaan naar een job waarin we onszelf en onze talenten ten volle mogen ontplooien. Hogere inschrijvingsgelden daarentegen vergroten de financiële afhankelijkheid van de student. Het is voor sommige schoolverlaters nu al moeilijk om af te wijken van de studiekeuze die hun ouders voor hen voorzien hadden.

Een financieringsmodel gestoeld op studieleningen beperkt evenzeer de keuzemogelijkheden. Wie na het afstuderen een fikse studielening moet aflossen, heeft niet meer de vrijheid om te kiezen voor een lager betaalde of werkonzekere job, ook al sluit die beter aan bij de talenten of idealen van de gediplomeerde. Keuzevrijheid om eigen levenskeuzes te maken, is échte welvaart. Een nieuwe onderwijsfinanciering mag deze keuzevrijheid niet in het gedrang brengen.

“Keuzevrijheid om eigen levenskeuzes te maken, is échte welvaart”

En wat dan met de vaststelling dat slechts een kleine groep studenten uit kansengroepen komt? De bekommernis van professor Nicaise om de schrijnende ondervertegenwoordiging van deze groep in het hoger onderwijs is terecht.

Als we constateren dat studenten uit lagere sociale klassen nog steeds minder snel doorstromen naar het hoger onderwijs, dan moeten wij daar aan werken zonder ons historisch ideaal op te geven. Voor een verdere democratisering van ons onderwijs, is het net zaak de welvaartsstaat verder uit te bouwen, niet haar fundamenten in vraag te stellen.

Ludo Sannen

Ludo Sannen is Vlaams volksvertegenwoordiger voor de SP.A.