Het voorbije weekend evalueerde de Communistische Partij van Cuba op haar VIIde Congres de economische politiek van de laatste vijf jaar. Ze tekende ook een langetermijnvisie 2017 – 2030 uit. In twee artikels belicht oud-FOS-medewerker Wim Leysens een aantal belangrijke aspecten van de economische evoluties in Cuba: de zelfstandige ondernemers en de coöperatieven. Vandaag deel I.
Cubanen die in hotels een cocktail drinken of in de duurdere privé-restaurants met hun familie komen eten, het is nieuw. In het straatbeeld valt het aantal kleine werven op, waar bewoners hun woning opknappen of verbouwen. Op de pleintjes in de stad chatten de Cubanen op hun smartphone met familieleden in binnen en buitenland. In gesprekken met mensen hoorde ik van hun plannen om een gastenkamer (casa particular) te openen, om als taxichauffeur bij te verdienen, om in de bouw bij te klussen, enz. Er beweegt wat in Cuba, geld circuleert, een middenklasse komt op.
Manolo is 27 jaar en heeft een opleiding grafische vormgeving en kunst. Twee jaar geleden werd hij met een groep jonge kunstenaars door een Amerikaanse galerijhouder voor een groepstentoonstelling uitgenodigd. Uiteindelijk is de expositie niet doorgegaan, maar daar in de V.S. heeft hij voor nog geen 100 dollar een printer gekocht. Daarmee is hij aan de slag gegaan en levert hij eenvoudig drukwerk aan particulieren en overheidsbedrijven. Manolo droomt ervan zijn zaak uit te breiden. Hij heeft een order binnen om bedrukte doosjes te produceren voor een meeneemrestaurant. Daarom heeft hij zijn moeder Magdaly gevraagd om samen een familiebedrijfje te runnen.
Trendbreuk
Zoals Manolo zijn er nu al ongeveer een half miljoen Cubanen die een zaakje voor eigen rekening hebben opgestart. De meest aantrekkelijke activiteiten1 zijn het uitbaten van een restaurant of eethuisje, het aanbieden van logies of het rondrijden met een taxi. Dat is niet verwonderlijk, want het toerisme is de belangrijkste motor van het privé-initiatief. De toenemende stroom toeristen in Cuba betekent toegang tot harde valuta. Voor een nacht logeren bij de Cubanen thuis in een ‘casa particular’ betaal je doorgaans tussen de 20 en 40 CUC (1 CUC = 1 USD). In een privérestaurant of paladar kost een gewone schotel tussen de 8 en 15 CUC en voor een kort taxiritje in Havana betaal je minstens 5 CUC. De rekening is vlug gemaakt. Tegen een wisselkoers van 1 CUC tegen 25 peso nacional2, verdien je op één dag gemakkelijk een half maandloon bij een overheidsdienst.
Cubanen die voor eigen rekening werken zijn er altijd in het socialistische Cuba geweest. Toch betekenen de huidige maatregelen een trendbreuk. De overheid erkent dat private initiatieven een belangrijke bijdrage kunnen leveren voor de economie van het land. Dat houdt in dat ook particulieren en coöperatieven eigenaar van productiemiddelen kunnen worden en dat deze personeel in dienst kunnen nemen. De opening voor het privé-initiatief is één van de maatregelen om de economie te stimuleren. Iedereen is het erover eens: er moest iets gebeuren. Gratis gezondheidszorg, onderwijs, sport- en culturele faciliteiten: voor de burger zijn deze diensten gratis, maar de overheid moet ze wel betalen. De betalingsbalans van het land vertoonde een groot tekort, de buitenlandse overheidsschuld fors was opgelopen en de overheid had onvoldoende liquiditeit om de lopende kosten te betalen.
Ook vanuit de bevolking is de roep naar meer economische welvaart groot. Het gemiddeld loon3 is de afgelopen jaren sterk gestegen. In 2015 schat men het gemiddeld loon op 700 pesos nacionales (30 USD), maar ook de levensduurte stijgt. De overheid blijft voorlopig de belangrijkste basisproducten subsidiëren, maar bouwt ook dit mechanisme stilaan af. Bijgevolg blijft het zoeken om rond te komen.
Kapitaal
Een eigen zaakje opstarten kost geld. Een restaurant openen, een pizzeria opstarten, wat dan ook, een beginkapitaal is nodig. De banken hebben een aanzienlijk budget vrijgemaakt om privé-investeerders te ondersteunen bij de opstart van een zaak. Dat liep aanvankelijk niet altijd even vlot4, want noch de bank noch de burgers zijn al erg vertrouwd met dit mechanisme. Het aantal kredietaanvragen bleef lager liggen dan de beschikbare budgetten. Eén van de problemen is natuurlijk dat een burger een waarborg moet kunnen bieden.
Humberto heeft met wat geluk en veel volharding zijn startkapitaal opgebouwd. Humberto werkt met zijn Peugeot 44 als taxichauffeur in Gibara. Humberto heeft het plan opgevat om een varkenskwekerij op te starten. De bank is bereid hem een lening van 150.000 pesos toe te kennen, af te betalen op 3 jaar. De Peugeot is het onderpand. De overheid is dergelijke projecten genegen, omdat zij de nationale productie bevorderen. Ze engageert zich ook om 60% van de voeding voor de varkens te waarborgen, in ruil voor een verzekerde afname van de slachtklare varkens. Die Peugeot heeft Humberto nog maar 2 jaar. Hij is 20 jaar geleden gestart met een kleine moto en heeft beetje bij beetje geld gespaard en geïnvesteerd in een auto.
Wie met de buitenlandse toeristen in contact komt, heeft wellicht de laatste jaren wat geld kunnen opzij leggen. Sommige eigenaars die enkel jaren terug slechts één logiekamer aanboden, baten nu kleine pensionnetjes uit. Maar de grotere investeringen gebeuren met geld vanuit het buitenland. Heel wat Cubanen kunnen rekenen op hun familie in het buitenland, voornamelijk de Verenigde Staten, die hen een remesa5 of geldoverschrijving stort. Sinds de Obama-administratie in januari 2015 het plafond tot 2.000 dollar per trimester heeft opgetrokken, schat6 men dat jaarlijks tussen 1,25 miljard en 2,5 miljard dollar via overschrijving of via reizigers Cuba binnenkomt.
Socialistisch ideaal
De openheid voor het ‘ondernemerschap voor eigen rekening’ betekent niet dat de overheid afstapt van het socialistisch ideaal: een economie in functie van het welzijn van alle burgers, met inbegrip van gratis gezondheidszorg, onderwijs, sociale voorzieningen, enz. Obama moet zich geen illusies maken en denken dat nu de deur voor de vrije markt in Cuba op een kier staat. Nog geen week na het historische bezoek van de V.S.-president aan het land zette de krant Juventud Rebelde van 27 03 16 de puntjes op de i. Cuba ziet de overheidsbedrijven als de motor van de nationale economie en de privébedrijven enkel als een aanvulling erop. Cuba beseft goed dat de privé slechts voor een klein deel van de bevolking welvaart creëert, met een grotere ongelijkheid als gevolg. Concurrentie tussen bedrijven is niet de weldoende drijvende kracht, maar vernielt de sociale cohesie tussen de bevolking.
Tekst & Foto: Wim Leysens
Dit artikel maakt deel uit van een volledig dossier van Wim Leysens over private bedrijven in Cuba. Lees het hier.
1 Trabajadores, 10 januari 2016. http://www.trabajadores.cu/20160110/ejercen-mas-de-496-mil-400-cuentapropistas-en-todo-el-pais/
2 Cuba hanteert een dubbele munteenheid. De nationale peso of CUP wordt gehanteerd in de overheidsinstellingen. Meer en meer producten en diensten worden echter in inwisselbare CUC betaald.
3 ONEI – Oficina Nacional de Estadística e Información, http://www.one.cu/publicaciones/03estadisticassociales/Salario%20Medio%20en%20Cifras%20Cuba%202014/Salario%20Medio%20en%20Cifras%20Cuba%202014.pdf
4 www.Trabajadores.cu/20140907/servicios-bancarios-para-cuentapropistas/
5 http://www.diariodecuba.com/cuba/1424857659_13072.html
6 De Cubaanse overheid geeft geen cijfers over buitenlandse remesas; de aangehaalde cijfers komen van Cubaanse opposanten in de VSA, o.a. www.Cubanet.org
