Ondank is des moeders loon
Gisteren was het moederdag. Zoals elk jaar verdienen de eindeloze inspanningen van moeders dan een bloemetje. Toch moet de vraag gesteld in welke mate we de 364 andere dagen even dankbaar zijn voor hun inspanningen. Want als puntje bij paaltje komt, staan heel wat moeders er alleen voor.
We moeten even terug in de tijd. In het verleden ijverden vakbonden ervoor dat het loon van de mannelijke kostwinner genoeg was om zijn vrouw en zijn kinderen een waardig leven te bieden. Het was de tijd dat die vrouwen steevast thuis bleven voor het huishouden en de zorg voor de kinderen. Meer nog, bleek een werkende vrouw zwanger, dan kon ze zelfs haar ontslag krijgen, zoals dat bijvoorbeeld gebeurde in het onderwijs.
Aangezien de grootte van het pensioen is gebaseerd op de hoeveelheid ‘gewerkte’ jaren, was én is het resultaat van die taakverdeling uiteindelijk duidelijk: amper een paar jaar geleden telde ik als postbode nog pensioenen van amper honderd euro uit aan ex-huisvrouwen. Zij hadden immers nooit ‘gewerkt’. Wel ja, voor hun kinderen en hun man, maar nooit waar de samenleving het blijkbaar vooral belangrijk vindt, namelijk in bedrijven en fabrieken. Het spookbeeld van de logica van het verleden is hier nog zichtbaar: ook in haar gevorderde jaren bleef de vrouw die haar leven had gewijd aan een warm en vruchtbaar nest voor haar kinderen afhankelijk van het hogere pensioen van haar man.
Alleen wie selectief doof en blind is, ziet niet in dat de tijden zijn veranderd. Vrouwen zijn tegenwoordig vaker hooggeschoold dan mannen. Ze gaan veel vaker uit werken. En huwelijken eindigen zoveel vaker in scheidingen dat het bijna op een epidemie lijkt. Alleenstaande moeders en nieuw-samengestelde gezinnen zijn geen zeldzaamheid meer.
Samen met deze veranderingen in gezinssamenstelling en taakverdeling, heeft een emancipatorische moraal binnen een neoliberale logica ook de boodschap aan hedendaagse vrouwen veranderd. Aan vrouwen vraagt men vandaag om evenzeer te gaan werken. Je wilt toch ook een levensvatbaar pensioen? En hoe zit het met je wereldse ambities? Is het niet anti-feministisch als een vrouw ervoor kiest om thuis te blijven voor haar kinderen? Kijkt men daarvoor niet liever naar de man om meer zorgtaken op zich te nemen? Ook al blijkt dat zo vaak wishful thinking?
Je zou bijna de hoogdagen van de christendemocratie en ‘het gezin als hoeksteen van de samenleving’ beginnen missen als je ziet wat het effect is van een dergelijke logica. De wetten zijn er vandaag op gestoeld dat iédereen uit werken moet. Om (jonge) kinderen op te vangen hebben we toch de grootouders of de crèche? Ga werken, roepen zowel de RVA als tweedegolf-feministen unisono.
Maar hoe moet het dan, concreet, voor een alleenstaande moeder met jonge kinderen, waarvan één extra hulp behoeft? Wat als je erin gelooft dat een baby of een peuter vooral intiem contact met de moeder behoeft, in plaats van de plaatsvervangende voogdij van de kinderopvang? Iedereen kan trouwens uitrekenen dat de meerkost van een crèche zelden volledig door de extra inkomsten van fulltime werk kan worden gedekt. Met andere woorden: de moeder die er graag is voor haar kinderen, wordt door de wet – in de incarnatie van de RVA – na een tijd gedwongen om haar kinderen bij vervangmama’s te plaatsen, indien ze haar werkloosheidsuitkering niet wil verliezen en zodoende in de armoede belandt. Dat is niet in het belang van het kind dat liefst van al diens mama bij zich wil. Dat is niet in het belang van de mama, die evenzeer voor het kind wil zorgen. Dat is hoogstens in het belang van een abstracte economische ‘groei’, die zo zowel deze moeders de arbeidsmarkt induwt, als een nood schept aan plaatsen waar de kinderen van anderen tegen betaling terecht kunnen.
Even terug naar de kern van de zaak: tegenwoordig beseffen we dat de eenvoudige taakverdeling ‘mannelijke kostwinner’ versus ‘vrouwelijke huisvrouw’ een reliek is van het verleden. Ook wie hier heimwee voelt, moet beseffen dat die rechtlijnige tijden nooit meer terug zullen keren. Vrouwen hebben tegenwoordig recht op hun eigen ambities, zij dat nu carrière maken, er zijn voor hun kinderen, of een combinatie. En niemand heeft er ooit voor gekozen om een scheiding mee te maken. Terugverlangen naar tijden van ‘eeuwige trouw’ helpt dus die moeders allerminst die plots merken dat ze alleen staan in de zorg voor hun jonge kinderen, zozeer zelfs dat ze niet meer kunnen werken zonder hen te verwaarlozen.
In welke mate willen we uiteindelijk leven in een samenleving die op een dusdanige manier haar wetten heeft geschreven dat we – als puntje bij paaltje komt – duidelijk zoveel meer waarde hechten aan een ideologie van ‘geld moet rollen en de economie moet blijven groeien’ dan aan ‘het kind is de toekomst en het gezin is de hoeksteen van de samenleving’? Want daar komt het wel op neer: ofwel wordt de vrouw die kiest haar kinderen alles te blijven geven volledig afhankelijk van het loon dat haar man (of haar vrouw) elke maand binnenbrengt, ofwel wordt ze gedwongen haar kinderen aan derden af te staan om zelf ook wat geld te verdienen, ofwel geraakt ze verstrikt in een cynische wetgeving die van haar eist dat ze gaat werken als ze haar dop niet verliezen wil – en wat er gebeurt met de kinderen, daar ligt ondertussen niemand nog wakker van.
We moeten ons als samenleving de vraag durven stellen waarom we ervoor hebben gepleit dat zowel vrouw als man carrière moeten maken, maar ondertussen zijn vergeten de zorg voor jonge kinderen (en andere zorgbehoevenden, zoals mentaal gehandicapte mensen, of onze ouderen) de waarde toe te schrijven die ze verdient.
Die waarde is namelijk totaal. Het is niet zomaar een mooie slogan om uit te roepen dat ‘we deze wereld niet hebben geërfd van onze ouders, maar geleend van onze kinderen’, het is absolute waarheid. Over een paar generaties zijn de jonge kinderen die wij nu dwangmatig aan grootouders of crèches moeten uitbesteden, onze nieuwe bedrijfsleiders en ministers. Dan zijn wij het die ons in een bejaardentehuis afvragen waarom het niet onze eigen kinderen zijn die ons verzorgen, maar eerder daarvoor betaalde vreemden. Dan beseffen we wellicht dat onze kinderen uit werken zijn, omdat de emancipatie dat van hen eiste, terwijl onze eigen zuurverdiende pensioenen opgaan aan de dure factuur van het bejaardentehuis. Zolang de economie maar draait, zeker?
Laat ons er daarom samen voor pleiten dat moederdag geen gemakkelijke compensatie wordt voor een jaar structurele ondankbaarheid. Een bos bloemen is geen vervanging voor een pensioen waar je niet van kan leven, en betekent niks voor de alleenstaande moeder die haar vervangingsinkomen verliest als de broodnodige zorg voor haar kinderen haar belet om te gaan werken. We hebben nood aan wetten zonder heimwee, aangepast aan de realiteit van vandaag, die garanderen dat onze kinderen een zo warme en zo waardig mogelijke toekomst hebben. Zo een warme toekomst zal nooit gelijk staan aan gedwongen dumping in de kinderopvang, dus graag opnieuw wetten die moeders die hun kinderen directe zorg en liefde willen bieden, wérkelijk de waardigheid geven die ze verdienen.
Mare Van Hove
