Door de Duitse film Die Fremde staan eremoorden opnieuw in de kijker. “Ook in België zijn er slachtoffers van eergerelateerd geweld en eremoorden”, zegt Sultan Balli, psycholoog en ex-voorzitter van ELLA, kenniscentrum gender en etniciteit. “Maar om de omvang van de problematiek in België te onderzoeken is het eerst nodig om tot een uniforme definitie te komen.”
In de proloog van Die Fremde wordt de tragische afloop al gesuggereerd. De film gaat over een Turkse vrouw die de traditionele normen van haar familie wil ontlopen en naar Berlijn vlucht. “De film belicht verschillende familieleden”, zegt Sabine Everaert, begeleidster van het Centrum Algemeen Welzijnswerk Artevelde (CAW) in Gent. “Je ziet de druk waaronder het meisje zelf, maar ook de vader en de broer lijden.” Everaert plaatst de film in een Belgische context. “We hebben een meisje van Syrische afkomst bij ons gehad. Ze was gehuwd met een Turkse man. Het was geen verplicht huwelijk, maar toch… Ze wou scheiden van die man omdat hij gewelddadig was en omdat het huwelijk niet liep zoals ze verwacht had. Toen haar familie dat te weten kwam, kreeg ze te horen dat haar broer in Syrië de opdracht had gekregen haar te vermoorden.”
Versplintering
Belgische cijfers in verband met eremoord zijn moeilijk te vinden. In 2008 verzamelde Marc Van De Plas, toen Diensthoofd van de cel Agressie van de federale politie, cijfers over eremoorden van de voorbije vijf jaren. In totaal kwam hij op zeventien eremoorden, dus minstens drie per jaar. In verschillende media werd dit getal uitvergroot tot vier slachtoffers per jaar. In een rapport van het Adviescomité voor Gelijke Kansen tussen mannen en vrouwen over de problematiek rond eergerelateerd geweld in België, geeft Van De Plas wel toe dat de cijfers niet volledig betrouwbaar zijn. Volgens Sultan Balli, kan het zijn dat eremoorden in de statistieken verdwijnen onder partnergeweld of passionele moorden. “Het is ook moeilijk om gegevens te verzamelen omdat men het niet eens is over de definitie van een eremoord”, zegt ze. “Volgens de traditionele Turkse definitie is een eremoord een familiebeslissing die gemaakt wordt om een familielid te vermoorden omdat de familiale eer geschonden is.” Van De Plas hanteerde in het rapport een definitie zonder de nadruk te leggen op de familiale aanzet. “De media linken een eremoord dan weer aan culturen en niet aan personen”, zegt Balli. “Als dezelfde feiten zich bijvoorbeeld bij een Vlaams gezin zouden voordoen, zouden ze het hebben over een passionele moord.” Wat in België meer voorkomt is de sociale moord. “Een persoon die de eer aangetast heeft wordt dan slechts verstoten uit de familie.” Toch benadrukt Balli dat daar ook erge gevolgen aan vasthangen.
Balli en Everaert bevestigen beide dat eergerelateerd geweld het meest voorkomt in Turkse gemeenschappen. Maar er zijn meer landen die eer hoog achten, zoals Pakistan, India, Syrië en Albanië. Wel zijn de normen tussen de landen onderling verschillend.
Uiteenlopende culturele normen
Volgens Balli kunnen misgelopen verplichte huwelijken aan de basis liggen van een eremoord. “Soms zijn er in België wel ouders die hun kinderen verplichten om met iemand te trouwen uit opvoedingsonmacht, ze denken dat de jongere na een trouw wel op zijn pootjes terecht komt. Vaker hebben ouders een beperktere invloed in huwelijksbeslissingen. Dat zijn dan voorgestelde huwelijken waarbij jongeren zelf kunnen beslissen over hun toekomst na een bepaalde kennismakingstijd met de eventuele partner. Veel van hen klagen er wel over dat die tijd meestal te kort is.”
Wat belangrijker is om rekening mee te houden is de norm waarmee jongeren uit bepaalde culturen zijn opgevoed. “Het heeft allemaal met zoveel meer te maken dan eer. Reine eer is een basisvoorwaarde om geholpen te worden in culturen die samenleven in wederkerigheid. Dat zijn culturen waar iedereen elkaar om de beurt een handje toesteekt. Als er een clown in de familie zit, die de eer zogezegd schaadt, dan kan de rest van de familie ook niet meer rekenen op de hulp of respect van anderen.” Ook Everaert gaat daarmee akkoord. “In het Westen bereikt men alles alleen, in zulke culturen is men afhankelijker van elkaar.”
Aanpak
In een persbericht van CD&V in 2008 staat dat eremoorden in België op het niveau van de overheid een blinde vlek is. Toch blijkt uit enkele hoorzittingen van het bovengenoemde rapport dat het probleem in ons land reëel is. In dat rapport stelde Michelle Waelput, pshychopedagoge, als te ondernemen acties de volgende voor: een betere bewustmaking van de problematiek, op scholen voorlichting geven over genderdiscriminatie en geweld, veilige opvangplaatsen creëren voor slachtoffers en het opleiden van bemiddelaars. “Het rapport is slechts een advies”, verduidelijkt parlementair medewerker Thierry Coryn. “Dat wilt zeggen dat het een niet-afdwingbaar voorstel is, maar het zorgt wel voor parlementaire druk.”
Inderdaad, het advies heeft toch nog zijn effect gehad. In november 2010 werd er een Nationaal Actieplan ter bestrijding van Partnergeweld en ander Intrafamiliaal geweld gelanceerd. “Daarin zijn ze nu bezig om een definitie op te stellen over eremoord”, zegt Balli. “Zonder zou het moeilijk zijn om de omvang daarvan te onderzoeken.”
Balli vindt het niet nodig om een eremoord in België op een andere manier te berechten dan een andere moord, niemand moet meer of minder bestraft worden. “Maar misschien is het toch mogelijk om een verzachtende omstandigheid in te roepen als eer belangrijk is in een cultuur. Het kan zijn dat jongens onder druk van hun familie een moord moeten plegen. Het is dus ook heel belangrijk om familieleden die een aanzet gaven te bestraffen.”
Everaert vindt bemiddeling een van de beste oplossingen voor het probleem. Balli stelt ook grootschalige campagnes voor. “Niet over eerwraak zelf, dan zou er niemand komen. Maar een goede campagne over normen en relaties kan ook leiden tot gesprekken en vernieuwing.” De zoektocht gaat voort.
Eline Andries
