De koolstof-zeepbel

De
koolstof-zeepbel is een probleem dat onder de aandacht van investeerders is
gebracht door de Carbon Tracker Initiative. De Carbon Tracker Initiative is een
ngo die de invloed van de klimaatverandering op de beurs onderzoekt.

Het is weer
eens iets anders: mensen die niet bezorgd zijn over de leefbaarheid van de
planeet, de biodiversiteit, of de mondiale politieke instabiliteit, maar simpelweg over
de waarde van hun portfolio als de klimaatverandering toeslaat.

Carbon
Tracker heeft een rapport gepubliceerd in 2011, en opnieuw in 2013, in
samenwerking met Lord Stern. Ze gaan uit van een aantal heel simpele (je zou
bijna zeggen naïeve) basisveronderstellingen. Maar ze leveren wel opmerkelijke
conclusies op.

1. 2°C opwarming

De
klimaatconferentie van 2009 in Kopenhagen heeft althans het minimum minimorum
opgeleverd. Hoewel op geen enkele manier beschreven is op welke manier het
gerealiseerd ging worden kwamen 167 landen – goed voor 87% van de wereldwijde
GHG uitstoot – overeen om de opwarming van de aarde te beperken tot 2°C,
volgens sommige – hoewel lang niet alle – wetenschappers een veilige grens.

2. Het koolstofbudget

Rekening
houdend met deze doelstelling kan, weliswaar met een zekere marge, worden
uitgerekend hoeveel ton CO2 nog kan worden uitgestoten voor het jaar 2050. Om
met 80% zekerheid beneden de 2°C grens te blijven kan er nog tussen 565 en 886 Gt aan CO2
worden uitgestoten voor 2050. In een business as usual scenario zal het
resterende koolstofbudget zijn opgebruikt rond 2030. Maar zelfs indien strenge
emissiebeperkingen worden ingevoerd zal er niet veel tijd gewonnen worden. De
techniek van CCS (Carbon Capture and Storage, waarbij de CO2 uitstoot van
fossiele brandstofcentrales opgevangen en ondergronds wordt opgeslagen) kan dit
tijdstip slechts met enkele jaren in de toekomst opschuiven, vooral omdat het
tijd kost om CCS op grote schaal te gaan toepassen. Als de huidige trend wordt
voortgezet zijn we op weg naar 6 graden opwarming of meer.

3. De huidige fossiele
brandstofreserves

De huidige
geconfirmeerde fossiele brandstofreserves hebben een CO2 potentieel van 2860 Gt.  Met andere woorden, om beneden de 2°C opwarming te blijven en
het risico op een op hol geslagen klimaatverandering te vermijden mag slechts
20% tot 40% van de huidige fossiele brandstofreserves nog verbrand worden. De rest moet onder de grond blijven.

En hier
situeert zich de koolstof-zeepbel: De huidige waarde van de aandelen van
fossiele brandstofbedrijven is gebaseerd op de veronderstelling dat alle
reserves kunnen worden ontgind en verbrand. Indien de landen hun belofte
ernstig menen en in de volgende jaren strenge CO2 emissiebeperkingen gaan
opleggen zijn deze aandelen dus zwaar overgewaardeerd. Het is waarschijnlijk
dat aandelen in fossiele brandstofbedrijven sterk in waarde zullen verminderen
(met 40% tot 60% volgens HSBC en Citi) en dat een aantal assets (mijnen,
kolenhavens, treinen etc.) waardeloos worden eens de CO2 emissiebeperkingen
worden ingevoerd. De meest koolstof-intensieve brandstoffen lopen het grootste
risico om waarde te verliezen: onconventionele bronnen zoals de teerzanden in
Canada, en de steenkoolsector in het algemeen.

De
conclusies van de Carbon Tracker worden ook geaccepteerd door
investeringsbanken en ratingbureaus (o.a. Standard & Poor’s)

Carbon
Tracker doet verschillende aanbevelingen

• naar
  investeerders: om bij de fossiele brandstofbedrijven te vragen naar hun
  lange-termijn strategie mbt hun koolstof-afhankelijkheid
• naar
  regulatoren: o.a. om fossiele brandstofbedrijven te verplichten een
  rapportering te doen van het CO2 potentieel van hun reserve
• om
  maatregelen te nemen om de koolstof-zeepbel langzaam te laten leeglopen.
  Fossiele brandstofbedrijven moeten stoppen met investeren in nieuwe bronnen die
  toch niet meer ontgind kunnen worden. Ofwel moeten ze in andere sectoren
  investeren (o.a. hernieuwbare energie) ofwel moeten ze hun aandeelhouders
  beginnen terugbetalen.

Het rapport
stelt dat indien er geen ordelijke, gereguleerde afbouw komt van de koolstofzeepbel,
er een chaotische en plotse crash zal komen, wat een economische crisis (en
misschien ook een financiële crisis) zal veroorzaken. Net zoals de huizencrisis
is ook de koolstof-zeepbel een systeemrisico dat moet worden onderkend en
beheerst door de regulatoren.

Het antwoord van Exxon-Mobil

Met dit
advies van Carbon Tracker hebben verschillende organizaties (o.a. As You Sow,
CERES, en the Interfaith Center on Corporate Responsibility) Exxon-Mobil
gevraagd naar hun strategie voor de toekomst. Het antwoord van Exxon-Mobil is
beschikbaar op hun website: Report – Energy and Carbon – Managing the Risks.pdf

Exxon-Mobil
begint met te stellen dat de wereldbevolking zal blijven groeien, met 2 miljard
in de “outlook period” tot 2040, en dat het energieverbruik per hoofd van de
bevolking zal blijven groeien (hoewel minder snel dan de economie), en dat dus
alle beschikbare energiebronnen nodig zullen zijn, ook de fossiele
brandstoffen. Ze benadrukken dat ze hun steentje bijdragen aan de vermindering
van de CO2 emissies door het ontwikkelen van emissiebesparende technologieën.
En natuurlijk willen ze iedereen een welvarende toekomst geven, en energie is
daarvoor levensnoodzakelijk.

Geconfronteerd
met het simpele rekensommetje van hierboven zijn hun uitspraken:

We are confident that
none of our hydrocarbon reserves are now or will become “stranded”.

Vertaling: we zijn ervan overtuigd dat geen van onze
fossiele brandstofreserves zullen “stranden”, nu of in de toekomst.

En waarom
denken ze dat ?

“The low carbon
scenario would require CO2 prices significantly above current price levels.”

“Meeting the 450 ppm
pathway requires large, immediate reductions in emissions with overall net
emissions becoming negative in the second half of the century. Non-fossil
energy sources, like nuclear and renewables, along with carbon capture and
sequestration, are deployed in order to transform the energy system. Costs for
CO2 required to drive this transformation are modeled. …Stabilization at 450
ppm would require CO2 prices significantly above current price levels, rising to over $200 per ton by 2050. By
comparison, current EU Emissions Trading System prices are approximately $8 to
$10 per ton of CO2.”

Vertaling: Het lage koolstofscenario (e.g. beperken van
de opwarming tot 2°C) vereist CO2 prijzen die significant hoger zijn dan het
huidige niveau.

Om het 450
ppm doel nog te halen zijn grote en onmiddellijke emissiereducties nodig,
waarbij de netto emissies negatief moeten worden in het tweede deel van de
eeuw. Niet-fossiele energiebronnen, zoals nucleaire energie en hernieuwbare
energie, samen met CCS moeten worden uitgebouwd om het energiesysteem te
transformeren. De vereiste CO2 prijs om deze transformatie mogelijk te maken is
uitgerekend mbv modellering. … Een stabilizatie van de CO2 concentratie aan
450 ppm vereist CO2 prijzen hoog boven het huidige niveau, tot 200 dollar per ton in 2050. In vergelijking, in het EU
Emissions Trading System zijn de huidige prijzen 8 tot 10 dollar per ton CO2.

Een laatste citaat: 

… we do not believe
a scenario consistent with reducing GHG emissions by 80 percent by 2050, as
suggested by the “low carbon scenario,” lies within the “reasonably likely to
occur” range of planning assumptions, since we consider the scenario highly unlikely.

Vertaling: We geloven niet dat een scenario waarbij
broeikasgassen met 80% worden gereduceerd tegen 2050, zoals gesuggereerd in het
lage koolstof scenario een voldoende mate van waarschijnlijkheid heeft om
rekening mee te houden. We beschouwen dit scenario als hoogst onwaarschijnlijk.

Dit is
natuurlijk het antwoord dat de grootste cynici onder ons reeds verwachtten,
hoewel we misschien niet verwachtten dat het zo onomwonden zou worden gezegd.

Fossiele
brandstofbedrijven zoals Exxon-Mobil geloven niet dat overheden de
klimaatverandering serieus zullen aanpakken, en ze zijn van plan een koers aan
te houden die onze planeet met 6 graden of meer zal doen opwarmen, en grote
delen van de planeet ongeschikt zal maken voor alle leven, in het volle besef
van het onheil dat ze aanrichten. Als doekje voor het bloeden, en om zich
intussen een groen imago aan te meten, zullen ze hier en daar wel een
energiebesparende technologie ontwikkelen.

De werkelijke strijd

Deze
nuchtere vaststelling bevestigt wat ik reeds lang beweer. De klimaatverandering
bestrijden gaat niet in de eerste plaats over consuminderen. Het gaat niet over het beperken van de ecologische
voetafdruk. Het gaat zelfs niet enkel of hoofdzakelijk over het ontwikkelen van
hernieuwbare energiebronnen. Deze acties kunnen hoogstens de opwarming
vertragen, maar niet voorkomen. Indien fossiele brandstofbedrijven onbeperkt olie,
gas en steenkool kunnen blijven ontginnen en verbranden is alle moeite voor
niets geweest.

Het gaat over een strijd met de machtigste en
grootste bedrijven ter wereld om een groot deel van de huidige fossiele
brandstofreserves onder de grond te houden. Dat is het enige dat telt.

Hoe we die
strijd kunnen winnen ? In ieder geval niet door te blijven navelstaren en het
spelletje ik-ben-groener-dan-jij te spelen. Ik zie de volgende mogelijkheden:

Financieel: trek je investeringen
terug uit de fossiele brandstofsector. Eis van je pensioenfondsbeheerder dat hij
rekening houdt met het risico van de koolstof-zeepbel (lees: zich terugtrekt
uit de fossiele brandstofsector). De koolstof-zeepbel zal barsten tussen nu en
2040, en hoe later het tijdstip, hoe heftiger de crash zal zijn. Dit betekent
dat vele mensen die nu werken en pensioen opbouwen het risico lopen dat de
waarde van hun pensioenfonds gevoelig vermindert.  In de VS zijn er bewegingen zoals Go Fossil
Free die overheden, organisaties, scholen en universiteiten aansporen om hun
belangen in fossiele brandstoffen te verkopen. De invloed hiervan op de waarde
van het aandeel is beperkt, maar de bedrijven worden wel degelijk getroffen
door imagoschade. Een dergelijke boycot leidde tot het einde van de Apartheid
in Zuid-Afrika.

Politiek: druk zetten op nationaal
en internationaal niveau (internationale grassrootbewegingen) om de strijd
tegen de klimaatverandering ernstig te nemen. De overheid moet meer doen dan
mensen aanzetten tot minder energieverbruik. Ze moet meer doen dan inzetten op
hernieuwbare energie. Ze moet vooral de fossiele brandstofindustrie
confronteren en eindelijk eisen wat al lang had moeten gebeuren: dat ze betalen
voor de vervuiling en de schade die ze veroorzaken. Alleen op die manier wordt
het speelveld voor iedereen geëffend, en alleen op die manier komen de fondsen
beschikbaar die een transitie naar een lage koolstofeconomie mogelijk maken. Fossiele
brandstofbedrijven hebben de keuze om om te schakelen, bijv. naar de
hernieuwbare energiesector, of te verdwijnen. Op termijn kunnen ze niet blijven
bestaan.

Legaal: Overheden hebben de plicht –
ze hebben het mandaat gekregen van de bevolking – om de bevolking te beschermen
tegen interne en externe bedreigingen. De klimaatverandering is de ergste bedreiging
waar de mensheid vandaag de dag mee geconfronteerd wordt. Als overheden falen kunnen
ze juridisch worden vervolgd en tot actie gedwongen.