In november 1986, vrij snel na de ramp, werd een
betonnen omhulsel gebouwd, om verdere stralingsbesmetting tegen te
houden en om de gevolgen van een instorting van delen van de
kerncentrale te beperken. Zonder een dergelijk scherm had een
instorting immers een radioactieve wolk kunnen veroorzaken die grote
delen van Rusland en Europa zou besmet hebben.

Deze “sarcofaag”, zoals het omhulsel
genoemd werd, bleek echter geen oplossing op lange termijn. Sindsdien
werkt men aan de bouw van een groter, meer definitief omhulsel. Deze
nieuwe sarcofaag is 150 meter lang, 257 meter breed en 105 meter
hoog.

Een groot deel bestaat uit een reusachtige boog,
de New Safe Confinement, die nu op enkele honderden meters van de
kerncentrale staat. Via Google Maps kun je het ding zien staan. Het
zal met een rolsysteem op zijn definitieve plaats worden geschoven,
over de kerncentrale en de eerste sarcofaag heen.

On hold

Het project voor de bouw van deze tweede sarcofaag
werd in 2007 toegekend aan het consortium Novarka, bestaande uit
het Duitse Vinci Construction en het Franse Bouygues Construction. Op
3 maart 2012 zei toenmalig president Viktor Janoekovitsj dat met de
bouw van de tweede sarcofaag begonnen was.

Dat was niks te vroeg. Op 12 februari 2013 stortte
een deel van het dak van het turbinegebouw naast de centrale in. Die
staat vijftig meter buiten de huidige sarcofaag, die gelukkig
onbeschadigd bleef. In 2015 zou de New Safe Confinement op zijn
plaats moeten staan, om ons te beschermen tegen het instorten van het
inderhaast gebouwde eerste omhulsel en van delen van de verwoeste
kerncentrale.

Blijft het project behouden of staat dit alles nu,
bij gebrek aan financiën, ‘on hold’, met alle gevaren van dien?
De totale kosten voor het afschermen van de centrale zouden 1,54
miljard euro bedragen. De New Safe Confinement alleen al kost 740
miljoen euro. De European Bank for Reconstruction an Development is
verantwoordelijk voor het rondkrijgen van het budget. In juli 2011
was er 670 miljoen daadwerkelijk toegezegd door verschillende
donoren. Ongetwijfeld zitten er tussen die donoren Russische partners
of zelfs de Russische overheid.

Het is dan ook een legitieme vraag hoe het met de
financiering van deze tweede noodzakelijke sarcofaag staat. Gaat de
EU bij een eventuele toetreding van Oekraïne zelf de financiën
ophoesten? Zullen andere staten dan solidair blijven?

Mutaties

Een tweede probleem is de beveiliging van de
afgesloten zone van 30 kilometer rond de plaats van de kernramp. Dit
gebied is nu een aparte administratieve zone en wordt bewaakt door
eenheden van het Oekraïense Ministerie van Binnenlandse Zaken, de
Oekraïense grenswacht (Tsjernobyl grenst in het noorden aan
Wit-Rusland) en de Oekraïense geheime dienst, die ook de
kerncentrale zelf bewaakt.

Ondanks
deze schijnbaar indrukwekkende bewakingsmacht slagen mensen er
geregeld in om het gebied binnen te dringen. 282.700 hectaren sluit
je niet zomaar eventjes af, niet voor de mens en zeker niet voor de
dieren, die er al jaren vrij spel hebben. Onderzoek heeft aangetoond
dat vogels in de zone kleinere hersenen hebben dan soortgenoten
erbuiten. Ook andere dieren vertonen mutaties. Niemand weet hoeveel
bestraalde dieren in de voedselketen terechtgekomen zijn en hoeveel
er nog steeds in terechtkomen.

Dumpingprijzen

Wat vooral zorgen baart, is dat mensen de zone
blijven betreden en er materialen uit meenemen, van
televisietoestellen over hele toiletten tot auto-onderdelen. In
Pripjat, het stadje vlak bij de centrale, moesten de inwoners van
tientallen appartementsblokken hun hele hebben en houden achterlaten.
Heel wat van de daar weggehaalde voorwerpen werden verkocht als
curiosa of souvenirs.

Andere materialen werden verkocht aan
dumpingprijzen, zonder te vermelden van waar ze afkomstig zijn. De
indringers die hier verantwoordelijk voor zijn, zijn allicht
gewiekste zakenlui, sjacheraars eigenlijk, want ze riskeren hun eigen
gezondheid, tenzij ze het vuile werk overlaten aan kleine garnalen.

Het is niet ondenkbaar dat een professionele groep
van militair getrainde personen het gebied zou binnendringen om het
uranium te ontvreemden dat er nog steeds ruim aanwezig is. Te denken
valt dan aan islamitische terreurgroepen uit Noord-Kaukasië,
aanhangers van de onlangs overleden radicale Tsjetsjeense leider
Dokoe Oemarov of andere terroristische groeperingen.

Net na de Oekraïense onafhankelijkheid in 1991
werd de financiering voor de controle van het gebied beperkt.
Aanwezige bewakers knepen een oogje dicht. Dit resulteerde in het
herbevolken van nederzettingen in de zone door mensen die er vroeger
leefden. De meesten van hen zijn ouderen die eerder zullen sterven
aan ouderdomskwalen dan aan de gevolgen van radioactiviteit. Er wonen
echter ook jonge landbouwersgezinnen die in Kiev of elders geen
kansen kregen en terugkeerden naar hun thuisland. Hun kinderen dragen
wél de gevolgen.

Klare wijn

Oekraïne staat aan een financiële afgrond.
Worden de bewakers van de ‘afgesloten’ zone op tijd en volledig
betaald? Wordt het aantal bewakers verminderd door de huidige crisis?
Zijn de huidige bewakers vatbaar voor corruptie? Is de nieuwe
regering vrij van corruptie?De afgezette regering was het alvast niet. In
augustus 2012 verklaarde de Oekraïense regering zelfs dat de zone
volkomen veilig was en dat menselijke bewoning en landbouwactiviteit
terug mogelijk was!

Of Oekraïne nu al dan niet tot de EU moet
of mag behoren in de toekomst, daar ben ik, als burger, nog niet uit.
Het EU-parlement wil die toetreding alvast wél, zo werd gesteld in
een resolutie van 27 februari 2014. Ik weet ook niet hoe mijn
Europese medeburgers hier tegenover staan en of er een democratisch
draagvlak is voor een toetreding van Oekraïne. Alvorens de EU dat
overweegt, vind ik dat er klare wijn geschonken moet worden over de
toekomst van Tsjernobyl.

Chris François is militair op rust