Westerse versie

Het besluit van Rusland om nieuwe strijdkrachten te concentreren aan zijn grens met Oekraïne is de afgelopen weken door de belangrijkste media op een eenvormige manier geanalyseerd. Het zal geen verbazing wekken dat, op een paar nuances na, het dominante discours in de media overeenkomt met dat van de VS en de NAVO.

Dit discours wordt als volgt samengevat door de ambassadeur van de VS bij de VN: “Meer dan honderdduizend Russische troepen zijn gestationeerd aan de grens met Oekraïne en Rusland. Zij willen Oekraïne verder te destabiliseren, wat een duidelijke bedreiging vormt voor de internationale vrede en veiligheid en het Handvest van de Verenigde Naties. De Veiligheidsraad moet zich afvragen wat er op het spel staat voor Oekraïne, voor Rusland, voor Europa en voor de fundamentele verplichtingen en beginselen van de internationale orde als Rusland Oekraïne zou binnenvallen”.

De meeste mainstream media negeren de historische en geopolitieke context van de regio, draaien de volgorde van de gebeurtenissen om en negeren de rol van de NAVO in de regio.

Het is dus duidelijk: de vrede in de regio zou “worden bedreigd door Russisch expansionisme”. De kwestie van de Krim komt neer op een annexatie door Rusland. Oekraïense en Amerikaanse duiven worden geconfronteerd met Russische haviken.

Om deze dominante en bekrompen versie te ondersteunen, negeren de meeste mainstream media-artikelen de historische en geopolitieke context van de regio, draaien zij de volgorde van de gebeurtenissen om en negeren zij de rol van de NAVO in de regio.

 ‘Oekraïnisering’ van het land

Wat de historische context betreft, is Oekraïne, dat in 1991 onafhankelijk werd, een multinationale staat. Uit de volkstelling van 2001 blijkt dat 78 procent van de bevolking verklaart Oekraïens te spreken, 17 procent spreekt Russisch en 5 procent een andere taal. De Krim werd bijvoorbeeld pas in 1954 onderdeel van Sovjet-Oekraïne. Evenzo maken spreekt 72 procent van de bevolking van Donbas in het oosten van Oekraïne Russisch.

De Donbass is het oude industriële bekken van Oekraïne met steenkoolmijnen en fabrieken. Map: RGloucester/CC BY-SA 3:0

Met een dergelijke multinationale samenstelling is het duidelijk dat het opbouwen van een stabiele staat de erkenning van de rechten van alle taalgemeenschappen en van tweetaligheid vereist. Maar dit is niet de weg die de Oekraïense regering is ingeslagen. Zij voert een zogenaamd ‘Oekraïniserings’-beleid waarbij de taalrechten van Russischtaligen en andere nationale minderheden steeds verder worden ingeperkt.

Terwijl de in 2012 goedgekeurde wet officiële tweetaligheid erkende in regio’s waar het aantal nationale minderheden meer dan 10% bedroeg, schaft de in april 2019 goedgekeurde nieuwe taalwet deze tweetaligheid weer af. Zelfs de Hongaarse regering, een lid van de NAVO, vond het nodig te reageren op de sluiting van de Hongaarstalige scholen krachtens de nieuwe wet.

In plaats van te vertrouwen op wat de verschillende componenten van het Oekraïense volk samenbrengt, kiest de regering ervoor om te verdelen.

In plaats van te vertrouwen op wat de verschillende componenten van het Oekraïense volk samenbrengt, kiest de regering ervoor om te verdelen. De situatie op de Krim en in Donbass zijn onbegrijpelijk als geen rekening wordt gehouden met deze feiten. Het reduceren van deze situaties tot ‘Russisch expansionisme’, zoals veel artikels in de mainstream media doen, is alleen mogelijk door het historische erfgoed van een multinationale staat te verdoezelen.

Oorzaak en gevolg

Het verzwijgen of verdraaien van de historische context is echter niet voldoende om de bewering van het ‘Russisch expansionisme’ hard te maken. Daarnaast is er ook nog de omkering van de chronologische volgorde van de gebeurtenissen.

Deze omkering maakt het mogelijk een gevolg – bijvoorbeeld de annexatie van de Krim – voor te stellen als een oorzaak. Door bijvoorbeeld de schending van de afspraken van 2010 op de Krim en de enorme gevolgen daarvan voor Rusland te negeren, wordt het besluit tot annexatie van de Krim onbegrijpelijk gemaakt.

De expert in geopolitiek Pascal Marchand herstelt de chronologische volgorde van de gebeurtenissen en de inzet als volgt. “Na de bloedige schermutselingen in Kiev op 21 februari 2014 haastten drie Europese ministers van Buitenlandse Zaken zich om president Janoekovitsj tot een compromis met de oppositie te dwingen”.

Het annexatiescenario was niet het scenario dat Moskou aanvankelijk voor ogen stond.

De overeenkomst werd echter onder druk van de ultranationalisten in het Westen teniet gedaan. In minder dan 48 uur werd de in 2010 verkozen president uit zijn ambt ontzet, werd de Russische taalstatus van 2010 opgeheven en werd de overeengekomen coalitieregering afgezet.

Het annexatiescenario was niet het scenario dat Moskou aanvankelijk voor ogen stond, maar de Russische reactie kwam er zeer snel. In feite had de Russische regering de keuze tussen twee

Kaart: Wikipedia, CC BY-SA 3.0

slechte oplossingen: de Krim in handen nemen, met de zekerheid van een internationale crisis, ofwel het risico lopen dat de NAVO Sevastopol op elk moment zou innemen.

Toch hoefde men slechts op de kaart te kijken en zich de geschiedenis te herinneren om de Russische reactie te voorspellen. Zonder Sevastopol is de Russische Zwarte Zeekust afgesloten”.

De omsingeling van Rusland

De conflicten op de Krim en in Donbas zijn onbegrijpelijk als men geen rekening houdt met de strategie van omsingeling van Rusland die de NAVO sinds de val van de Sovjet-Unie volgt. Reeds in de jaren negentig, toen Rusland werd opgeschrikt door harde economische en sociale crises die samenhingen met het invoeren van ‘shockkapitalisme’, begon de NAVO met haar strategie van omsingeling.

Het doel was niet om ‘een Russisch gevaar tegen te gaan’ – dat bestond niet – maar om Rusland te balkaniseren teneinde het permanent afhankelijk te maken van de NAVO-mogendheden. In 1997 aarzelde Zbigniew Brzezinski, een voormalig adviseur van President Carter, niet om het idee van een verdeling van Rusland in verschillende staten aan te kaarten. Omdat dit niet gebeurde, bleef de omsingeling groeien.

Het doel was om Rusland te balkaniseren teneinde het permanent afhankelijk te maken van de NAVO-mogendheden.

In 1999 werden Hongarije, Tsjechië en Polen opgenomen in de NAVO. In 2004 volgden de Baltische staten, Roemenië en Bulgarije. In 2008 heeft de NAVO-top van Boekarest de toetreding van Georgië en Oekraïne op de agenda gezet.

De Russische vrees dat NAVO-troepen Sevastopol zouden binnentrekken heeft dus een objectieve basis en kan niet worden herleid tot loutere propaganda. Het aantal NAVO-lidstaten is sinds de val van de USSR gestegen van 16 tot 30. Deze lidmaatschappen hebben geleid tot de installatie van militaire bases van de NAVO in Estland, Litouwen, Letland, Polen en Roemenië.

De NAVO-top van Warschau van 2016 voorziet in een “gewijzigde en toenemende aanwezigheid in het Zwarte Zeegebied”. De reikwijdte van deze “toenemende aanwezigheid” in termen van militaire vermogens te land, ter zee en in de lucht wordt in de verslagen van de Top van Warschau als volgt samengevat: “De toenemende aanwezigheid van de NAVO is de grootste versterking van de collectieve defensie van het Bondgenootschap in een generatie. Deze aanwezigheid kan snel worden versterkt met extra troepen en materiaal.”

Rusland losweken van China

Hoewel de strategie om Rusland te omsingelen een lange geschiedenis heeft, is zij onlangs toegenomen en is ze versneld. De reden hiervoor is niet een zogezegde toename van de Russische agressiviteit in de regio, maar de internationale situatie. Die wordt gekenmerkt door een toenemende samenwerking tussen China en Rusland in belangrijke internationale vraagstukken.

In juni 2021 werd deze samenwerking in een Chinees-Russisch communiqué als volgt samengevat: “Sommige landen gebruiken ideologie om lijnen te trekken, zich brutaal te mengen in de binnenlandse aangelegenheden van soevereine landen, eenzijdig sancties op te leggen en de juridische grondslagen van het stelsel van internationale betrekkingen te ontwrichten, inclusief op het gebied van wapenbeheersing.

“De toenemende aanwezigheid van de NAVO is de grootste versterking van de collectieve defensie van het Bondgenootschap in een generatie.”

Hoe turbulenter de wereld wordt, hoe meer China en Rusland hun strategische samenwerking zullen moeten versterken met als doel hun gemeenschappelijke belangen in de internationale arena te verdedigen en hun praktijk van echt multilateralisme voort te zetten om het internationale evenwicht te bewaren […] Rusland heeft een welvarend en stabiel China nodig, terwijl China een sterk en winnend Rusland nodig heeft. China en Rusland beschouwen elkaar als bevoorrechte partners.”

In deze nieuwe internationale context is het doel van de VS druk uit te oefenen op Rusland om zich te distantiëren van zijn strategische alliantie met China. In Washington wordt China beschouwd als de belangrijkste vijand en het grootste gevaar volgens het nieuwe Amerikaanse credo van de ‘focus op Azië’ (pivot to Asia).

De politieke en media-agitatie waarin wordt beweerd dat er “een dreigend gevaar bestaat voor een invasie in Oekraïne”, beantwoordt aan niets concreets. Natuurlijk wil Rusland Oekraïne beletten toe te treden tot de NAVO, maar het heeft geen belang bij militaire escalatie.

Het doel van de VS is druk uit te oefenen op Rusland om zich te distantiëren van zijn strategische alliantie met China.

Zoals geopolitoloog Pascal Boniface opmerkt: “Ik denk niet dat Poetin Oekraïne zal binnenvallen en het is ook niet in zijn economisch of militair belang. Het is in zijn belang Oekraïne te destabiliseren, zodat het niet tot de NAVO toetreedt, en hij kan dit doen zonder het land binnen te vallen”.

Dit soort analyse, dat tracht te anticiperen op gebeurtenissen door rekening te houden met objectieve feiten, historische en economische contexten, de logica van belangen en het machtsevenwicht, heeft zeer weinig weerklank gevonden. In plaats daarvan hebben we een gestage stroom analyses gekregen waarin de dreiging van een invasie werd bevestigd.

Dit is de vertaling door Frans De Maegd van een videoboodschap in de reeks ‘De wereld van onderuit’, verschenen op Investig’action op 28 januari 2022.

Om meer te weten:

– Pascal Boniface, ‘Ukraine : Doit-on craindre que la Russie envahisse le pays’.

– Pascal Marchand, ‘Le conflit ukrainien, des enjeux géopolitiques et géoéconomiques’.