Het
is misschien geen verrassing, maar nu is het bewezen: Amerika[1]
is geen democratie, maar een oligarchie. Economische elites en belangengroepen
hebben het voor het zeggen, de gemiddelde Amerikaan heeft een verwaarloosbare
invloed. Wat voor het binnenlands beleid geldt, gaat ook op voor de Amerikaanse
buitenlandse politiek: zakenlui en andere elites nemen de beslissingen. Een
handjevol Amerikanen bepaalt wat er in de wereld gebeurt. Deze groep wordt sinds
de zeventiger jaren gedomineerd door de neoconservatieven die Ronald Reagan in
het zadel hielpen, gruwden van detente, een wapenwedloop met de Sovjet-Unie in
gang zetten en de tegenstander in de Koude Oorlog door economische uitputting
op de knieën kregen.

The
Grand Chessboard,
het boek uit 1997 van Zbigniew Brzezinski, Obama’s gewezen adviseur op
buitenlands beleid, vormde voor de neocons een belangrijke bron van inspiratie.
In datzelfde jaar verenigden de neocons zich in Project for the New American Century, dat aanstuurt op
wereldwijd militair en economisch Amerikaans leiderschap. Daarbij
schakelt men ongegeneerd de NAVO in, een verdedigingsorganisatie waarin ook
onze landen participeren, nota bene zonder noemenswaardige nationale
democratische controle. Wie denkt dat mensen met zoveel bloed aan hun handen
(Irak-Iran, Kosovo, Irak, Afghanistan, Syrië, Libië, …) een ander vak zouden
gaan uitoefenen komt bedrogen uit. De neocons bleven ijveren voor Amerikaanse
dominantie in de wereld en bleven plannen uitbroeden om regeringen die niet in
het Amerikaanse gareel lopen uit het zadel te lichten.

Obama speelt niet de
eerste viool

Na
ruim 5 jaar als president van Amerika speelt Barack Obama nog altijd niet de
eerste viool over het buitenlands beleid van het machtigste land ter wereld.
Hij krijgt de overwegend Republikeins georiënteerde bureaucratie maar niet
onder controle. Hij is te lief voor de door neocons gedomineerde media. Zijn
beloofde Change komt maar niet van de
grond. Dat mag de president in belangrijke mate worden aangerekend. Het was
naïef om te proberen de oppositie te paaien met benoemingen als die van de
Democratische havik Hillary Clinton op Buitenlandse zaken en Robert Gates, een
Republikein van de harde lijn, op Defensie. En op sleutelposities op
buitenlandse ambassades koos Obama vooral voor mensen van de harde lijn. Een
recent voorbeeld is de manier waarop het neoconservatieve duo Nuland[2]-Pyatt[3]
de omverwerping van een verkozen pro-Russische president in Oekraïne vierden.

De
door Nuland en Pyatt aangestookte Oekraïne-crisis is het zoveelste conflict dat
de neoconservatieven op hun palmares mogen schrijven. Een belangrijk motief was
om de werkrelatie tussen Obama en Poetin te laten vertroebelen en zo een
oplossing van de aanslepende problemen met Syrië en Iran te doorkruisen. De
neoconservatieven waren nog altijd woedend op Obama toen de president zich vorig
jaar in het Syrië-dossier had vastgereden, inging op de handreiking van Poetin,
afzag van militair optreden, en dan ook nog eens aanstuurde op een
onderhandelde oplossing voor het Iran-dossier in plaats van dat land plat te bombarderen.
De neoconservatieven hadden al eerder hun oog laten vallen op
Oekraïne
dat zij als tussenstation zagen op weg naar de hoofdprijs: de omverwerping van
de “eigenzinnige” Poetin.

De blauwdruk voor regime change in Oekraïne lag klaar

De
neocons zagen in buurland Oekraïne een belangrijke Russische zwakte: corrupt, en
economisch aan de grond. Via een serie projecten had de National Endowment for Democracy gezorgd
voor een apparaat om het land te destabiliseren. Zoals uit het gelekte
telefoontje tussen Nuland en Pyatt blijkt lag de blauwdruk voor een nieuw
regime klaar en moest de EU zich afzijdig houden. Toen Yanukovych koos voor het
betere Russische voorstel en Washington zijn investering van $5
miljard
in rook zag opgaan drongen Nuland en de oorlogszuchtige senator John McCain aan
de tot dan vreedzame protesten te infiltreren met neonazi milities.
Scherpschutters, die later uit neonazikringen
bleken te komen,
openden het vuur, de betogingen liepen uit de hand, met een 80-tal dodelijke
slachtoffers, waaronder 10 politiemensen, tot gevolg.

Dat
Yanukovych op 21 februari een Europees plan aanvaardde om de macht te delen,
vervroegde verkiezingen te organiseren en zijn ordediensten terug te trekken belette
de neonazi milities niet om regeringsgebouwen gewapenderhand te bezetten en
Yanukovych op de vlucht te laten slaan. Terwijl Yanukovych-aanhangers in elkaar
werden geslagen stemde een rompparlement volstrekt ongrondwettelijk de
afzetting van Yanukovych en installeerde een interim-regering die door de VS en
de EU onmiddellijk als de legitieme regering van Oekraïne werd bestempeld. Voor
het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog trad in een Europees land een regering
aan met Nazi’s op sleutelposities. Een uiterst nieuwswaardig feit, dat de
Westerse media echter net als tijdens de Irak-oorlog en andere crises, als
belachelijk van de hand wezen. Yanukovych en Poetin waren de kwaden, het
coup-regime de goeden.

Nefaste nevenaffecten

De
omverwerping van Yanukovych heeft tal
van neveneffecten. De spanningen rond de aansluiting van de Krim bij Rusland
leidden tot sancties tegen Rusland. De relaties tussen Obama en Poetin zijn
verzuurd, een oplossing voor Syrië en Iran staat op de tocht. Leidt een verdere
escalatie tot onderbreking van de Russische gasleveringen, dan heeft dat
nefaste gevolgen voor Europese en Amerikaanse economie. In het Congres gaan
stemmen op die aandringen op verhoging van de defensiebegroting, wat minder
geld betekent voor binnenlands beleid of verkleining van het begrotingstekort.
Zo kan Obama een kruis halen over zijn broodnodige investeringen in
infrastructuur en gezondheidszorg. Voor de neoconservatieven moet alles wijken:
Amerika moet domineren, weg met anti-Israel regeringen in het Midden-Oosten. Maar
Poetin staat hun plannen in de weg. Zo lang niemand de neocons ter
verantwoording roept gaat het spel dus door.

Intussen wordt Poetin door de Westerse media tot in het
absurde gedemoniseerd. Is de Russische president een duivel? Mensen uit het
Westen die hem kennen menen van niet. Voor Stephen Cohen is Poetin geen
Hitler, gangster, neo-Sovjet imperialist of Amerika-hater, maar wel
pro-Russisch. Volgens Sharon Tennison is Poetin betrouwbaar,
inventief, een uitstekende analist en strateeg die zich niet van zijn stuk laat
brengen. Met zijn prima performance werd
Poetin niet voor niets door Forbes uitgeroepen tot de machtigste leider van
2013, daarbij Obama naar de tweede plaats verwijzend. Ook Scott Horton onderstreept het succes van
Poetin, die duidelijk de basisregels van staatsmanschap begreep, specifiek in
het stellen en bereiken van haalbare doelen. Op dat punt kon zijn Amerikaanse
evenknie G.W. Bush niet aan hem tippen, aldus Horton. En volgens Katlijn
Malfliet[4]
heeft Poetin een eigen interpretatie van Russisch messianisme: alleen een goed
omringd Rusland kan het Westen beschermen tegen het islam fundamentalisme.

Het buitenproportioneel
geweld gaat voort

De
OVSE-roadmap ten spijt probeert Kiev
de opstand met buitenproportioneel geweld neer te slaan. Poetin heeft zijn
leger van de grens teruggetrokken, de Russisch gezinde bevolking opgeroepen het
voor 11 mei geplande referendum op te schorten, en blijft ook na het door
Kiev aangerichte bloedbad in Odessa oproepen tot overleg. Het is nog maar
de vraag of Washington daar het groene licht voor geeft. De propagandaoorlog in
de media gaat onverminderd voort. En Amerikaanse extremisten blijven aandringen
op een “oplossing” met de harde hand, zie het absurde
optreden van John McCain in de Senaat.

Neutrale
waarnemers
menen dat “wie breekt, betaalt”. Ook onderzoeksjournalist Robert Parry vindt dat Obama de crisis
in Oekraïne moet ontmijnen. Om te beginnen moet hij de eenzijdige boodschap van
de Westerse media rechtzetten. Hij zal de fabel dat Rusland een expansieve
politiek voert moeten loochenen. Hij zal moeten erkennen dat de Oekraïense
samenleving zeer verdeeld is, gediend is met een federale staatsstructuur en in
het geostrategische machtsspel best een neutrale positie inneemt tussen Oost en
West. Dat Poetin niet uit is op de overname van een failliet land. En dat
Poetin met de annexatie van de Krim geen keus had.

Neemt Obama de handschoen
op?

Heeft
Obama de moed om de handschoen tegen de neocons op te nemen en zichzelf te
overtreffen? We durven het niet hopen. Washington Post redacteur Scott Wilson vond Obama destijds een eenzaat, een
technocraat, een president zonder entourage, zonder “Vrienden van Barack
club” die het opneemt voor een politicus die mensen tegen zich in het harnas
jaagt met zijn koele persoonlijkheid en hang naar compromis. En ook Parry ziet het niet
positief. Obama zou iets moeten doen in de geest van president Kennedy in 1963
in de Cubaanse rakettencrisis, aldus Parry. Alleen hij kan een nieuwe Koude
Oorlog voorkomen. Alleen hij kan Kiev voorhouden dat de etnische Russen in het
Oosten legitieme zorgen hebben, net als de pro-Europese bevolking in het
Westen. Alleen hij kan verder bloedvergieten in Oekraïne voorkomen. Alleen hij
kan de neocons tot de orde roepen.

Dit artikel verscheen
eerder op Geopolitiek
in perspectief

[1] in onze landen zal
het wel niet veel anders zijn

[2] Victoria Nuland,
staatssecretaris van Buitenlandse Zaken voor Europese aangelegenheden, vrouw
van de vooraanstaande neocon Robert Kagan

[3] Geoffrey Pyatt,
Amerikaans ambassadeur in Oekraïne, die voordien Yukiya Amano, de chef van het
Atoomagentschap IAEA, op de Amerikaanse en
Israëlische ramkoers
tegen Iran zette

[4] Katlijn Malfliet en
Ria Laenen: “De Russische verkiezingen 2007-2008 gewikt en gewogen”, p.7;
Leerstoel InBev-Baillet Latour Europese Unie-Rusland KUL-UCL