Giftig politiek klimaat

De geschiedenis wordt doorgaans geschreven door de overwinnaars. Die van de Tweede Wereldoorlog in België vormt daarop een merkwaardige uitzondering.

Tijdens de vijfjarige bezetting was er een actief en uitgebreid netwerk van ondergronds verzet. Op gevaar van hun eigen leven namen tussen 150.000 en 200.000 mensen daaraan deel. 45.000 ervan werden opgepakt en daarvan bekochten 16.200 het met de dood.

“Het ging om studenten, huisvrouwen, fietsenmakers, advocaten, winkeliers, doodgewone burgers die uitzonderlijke dingen deden. Helaas zijn hun namen zowat allemaal vergeten”, aldus actrice Sara Vertongen.

In alle Europese landen worden de verzetsstrijders van de Tweede Wereldwereldoorlog als helden vereerd. In België is dat merkwaardig genoeg niet het geval. In ons land werden en worden ze nog steeds vergeten.

Volgens Ellen De Soete van de acht mei-coalitie “heeft de politiek er voor een stuk gezorgd dat de moedige inzet van deze vele duizenden mensen uit ons collectief geheugen is verdwenen”.

“De politiek heeft ervoor gezorgd dat de moedige inzet van vele duizenden verzetsstrijders uit ons collectief geheugen is verdwenen”

Inderdaad, hetzelfde giftig politieke klimaat dat vele Vlamingen tijdens de oorlog in de collaboratie dreef, heeft ervoor gezorgd dat na de oorlog de verzetshelden geen erkenning kregen die ze verdienden, of nog erger, dat ze met de vinger werden gewezen.

Na de oorlog en tot op de dag van vandaag is er heel veel te doen geweest over de slachtoffers van ‘de repressie’.[1] Maar dat was peanuts in vergelijking met het geweld tegen de verzetsstrijders. Zo vielen tijdens de repressie zestig maal minder slachtoffers dan het aantal omgekomen verzetsstrijders.

Bovendien hadden die collaborateurs vaak oorlogsmisdaden en heel wat doden op hun geweten. Tom Lanoye stipt in dat verband aan “dat er een duidelijk moreel verschil is tussen collaboratie en verzet. Dat moeten we duidelijk in de verf zetten”.

Het ‘diepbruin’ giftig gedachtengoed blijft helaas tot op de dag van vandaag doorspelen. Cyriel Verschaeve was een nazipriester en het symbool van de collaboratie. Toen de gemeente Lanaken zes jaar geleden de Verschaevestraat omdoopte tot Anne Frankstraat onthielden de N-VA en het Vlaams Belang zich.

Belang van 8 mei vandaag

Op 8 mei 1945 capituleerde nazi-Duitsland. Sindsdien wordt die dag in de meeste Europese landen herdacht als de bevrijding van het fascistisch juk. In verschillende landen, zoals Frankrijk en Nederland bijvoorbeeld, is 8 mei (of een dag vlakbij) een nationale feestdag.

Niets daarvan in België. In ons land is 8 mei lang een feestdag geweest, maar in 1974 werd die afgeschaft. Veel mensen en zeker jongeren weten daarom niet wat de betekenis is van 8 mei.

Sara Vertongen: “8 mei 1945 was een massaal bevrijdingsfeest. Vandaag lijkt dat feest bij ons te zijn vergeten en daarmee het belang ervan. Elders in Europa viert men wel nog die overwinning en daarmee ook het herstel van vrede, democratie en onze vrijheid.”

Die herdenking is vandaag meer dan ooit belangrijk. Volgens Marie-Hélène, algemeen secretaris van ACV, is het verleden altijd belangrijk om het heden te begrijpen.

“Het verleden mogen we nooit loslaten. We zien wat er rondom ons gebeurt met de opkomst van extreemrechts in Frankrijk, Italië, Polen, … Ook in België staat extreemrechts sterk. Een herdenking van een dag als 8 mei is belangrijk om te zien wat we vandaag moeten doen om zo’n situaties nooit meer te moeten meemaken.”

Ellen De Soete, wiens moeder zelf in het verzet had gezeten, heeft haar op het einde van haar leven verschillende keren gewaarschuwd voor de tekenen die ze herkende van in de jaren dertig: “De mensen werden tegen elkaar opgezet. De vakbonden werden uitgehold en uiteindelijk verboden. Mensen met een kritische mening werden het zwijgen opgelegd.

Mijn moeder had de gruwelpraktijken van de Gestapo en de collaborateurs aan de lijve meegemaakt. Haar broer en veel van haar makkers uit de verzetsgroep werden genadeloos afgemaakt of kwamen niet meer terug uit de concentratiekampen.”

Filosoof en theatermaker Jair Stranders waarschuwt ook: “In deze tijden is er ontzettend veel rechtsextremisme. Er is heel veel racisme en discriminatie t.a.v. buitenlanders en mensen die het veel slechter hebben. Het is heel belangrijk om te blijven waarschuwen hoe een samenleving kan afglijden.

Want dat is ook gebeurd in nazi-Duitsland. De Duitsers die in de beginfase op de nazipartij hebben gestemd, waren niet allemaal fascisten, en later misschien ook niet. Maar zo krijg je wel extreem gedachtengoed aan de macht.”

“Het is heel belangrijk om te blijven waarschuwen hoe een samenleving kan afglijden”

Holocaust overlever en jazz-pianist Simon Gronowski zit op dezelfde golflengte: “Niet alle mensen die stemmen op Le Pen in Frankrijk of op het Vlaams Belang in België zijn fascisten. Sommigen vergissen zich, zijn gedesillusioneerd, of zitten in de ellende. Maar in de leiding van die partijen zitten gevaarlijke mensen en vaak neonazi’s.”

De eerste mensen die de nazi’s opsloten en vervolgden toen ze aan de macht kwamen in 1933 waren linkse politici en vakbondsleiders. Het is dan ook geen toeval dat zij vandaag mee-ijveren om 8 mei te herdenken.

“We weten dat de syndicalisten bij de eersten zijn die worden geviseerd. We zien dat vandaag bijvoorbeeld bij de aanval op het gebouw van de grootste Italiaanse vakbond”,[2] aldus Thierry Bodson, voorzitter van ABVV.

“We zien dat het extreemrechts gedachtengoed steeds sterker wordt en dat parallel daarmee België op het vlak van syndicale rechten er op achteruitgaat. Het stakingsrecht is fundamenteel en dat staat nu onder druk. In het dossier van Delhaize zie je dat de rechters de vrijheid van ondernemen en het eigendomsrecht laten voorgaan op het stakingsrecht. Dat is een gevaarlijke evolutie.”

Nationale feestdag

Daarom ijvert de 8 mei-coalitie om van 8 mei opnieuw een nationale feestdag te maken.

Sara Vertongen: “Dichter Remco Campert schreef in zijn beroemdste gedicht: ‘Verzet begint met iemand die een vraag stelt’. Maar als niemand die vraag beantwoordt met daden heb je nog steeds niet echt verzet. En als niemand later die daden van die verzetshelden vastlegt in verhalen en die verhalen niet blijft vertellen en becommentariëren, dan doen we niet alleen hen maar ook onszelf tekort.

Want als een gebeurtenis één keer is voorgekomen in de geschiedenis, blijft de mogelijkheid bestaan dat het zich een tweede of zelfs derde keer voordoet. Dat geldt voor de gruwel waarin we toentertijd zijn terechtgekomen. Maar dat geldt ook voor feesten. Die kun je nooit genoeg herhalen.”

“Fascisme is de wieg van de haat”

Simon Gronowski: “8 mei was 20 jaar een feestdag in België, maar werd om voor mij onbekende redenen afgeschaft. De 8 mei-coalitie wil deze dag opnieuw als feestdag invoeren, net als 11 november, net zoals in Frankrijk en andere landen in Europa. Deze beweging staat symbool voor de herinneringsplicht en de strijd tegen extreemrechts. We moeten leven voor het heden en de toekomst, maar we mogen het verleden nooit vergeten.

Ik wil vechten tegen extreemrechts, omdat het de wieg is van fascisme, nazisme, racisme en antisemitisme waarvan ik het slachtoffer was. Omdat het de wieg is van haat. Daarom moeten we extreemrechts bestrijden.”

Een fotoreportage van de 8 mei herdenking in Breendonk vind je hier.

Bekijk hieronder de kortfilm van de 8 mei-coalitie over het belang van 8 mei 1945, de dag van de overwinning op het fascisme. Deel de film met je collega’s en vrienden. Zo maken we samen van 8 mei weer een feestdag.

Notes:

[1] De term repressie wordt in de Belgische geschiedenis gebruikt om te verwijzen naar de vervolging en bestraffing van collaborateurs na de Eerste Wereldoorlog en de Tweede Wereldoorlog.

[2] Op 9 oktober 2021 heeft een gewapende bende van fascisten het centrale hoofdkwartier van de grootste Italiaanse vakbond (CGIL) aangevallen.