‘Weet je waarom ik de brui gaf
aan mijn job bij Orpea?’ vraagt G. ‘Heel simpel: ik kon het lijden
van al die bejaarden die daar zitten niet langer aanzien. Het is
mensonterend. Net daarom maak ik me ernstig zorgen over de toekomst
van onze ouderenzorg: de huidige regeringspartijen schuiven de
private sector maar al te graag naar voren als voorbeeld of oplossing
voor de besparingen in de zorg en wuiven alle bekommernissen daarrond
weg als “achterhoedegevechten”. Op enkele jaren tijd is het
aandeel van de private sector in Vlaamse woon- en zorgcentra
exponentieel gestegen. Ik heb het gevoel dat er stevig aan de
alarmbel moet worden getrokken: zorg en economische groei gaan niet
samen. Of willen we als samenleving soms blijven tolereren dat onze
ouders en grootouders verwaarloosd worden? En dat ze, louter opdat
een resem aandeelhouders slapende rijk zou kunnen worden, het einde
van hun leven in ondraaglijk psychisch en fysiek leed moeten
doorbrengen?’

G.
werkt al meer dan tien jaar in de bejaardensector. Eerder werkte ze
in drie OCMW-rusthuizen, maar tot voor kort werkte ze enkele jaren in
een Orpea-rusthuis. Orpea is een Frans commercieel zorgbedrijf, dat
dankzij enorme schaalvoordelen felle winsten weet te boeken. In
België beschikt het momenteel over een zestigtal vestigingen. De
keten mikt duidelijk op het hogere-inkomensechelon en steekt dat niet
onder stoelen of banken: Orpea,
samen genieten van het leven,
verwelkomt de wellness-geïnspireerde bedrijfswebsite je en probeert
je verder met veel zoetgevooisdheid — In
een ORPEA-residentie begint de dag in alle rust, in de intimiteit van
uw kamer
— aan het verstand te brengen dat een verblijf in een
Orpea-rusthuis absoluut niet hoeft onder te doen voor een verblijf op
een luxe-cruiseschip of in een fabelachtig vakantieresort. De
werkelijkheid is jammer genoeg minder fraai.

Bewegingsvrijheid 

‘In
OCMW-rusthuizen heb ik erge dingen gezien, maar wat ik de
afgelopen jaren heb moeten zien bij Orpea slaat alles. Ik heb altijd
met mensen met dementie gewerkt, dus ik sta steeds op afdelingen met
een verhoogd toezicht, wat ze bij Orpea Gespecialiseerde
Alzheimerunits
noemen. In mijn Orpea-centrum woonden op mijn afdeling vijftien
dementerenden. Mensen met dementie verkeren vaak in angst en onrust,
en moeten dus de hele tijd intensief worden begeleid. Het is
belangrijk dat je mee probeert te gaan in hun terugwijkende
denkwereld. Maar zoiets vraagt tijd. Je kan je inbeelden hoeveel werk
het is om iemand met dementie ‘s morgens te wekken, uit bed te
helpen, te wassen, aan te kleden, medicatie te geven (of dat te
proberen) en te helpen ontbijten… Weet je hoeveel personeelsleden
dat voor die vijftien mensen ‘s ochtends moeten klaren? Eén iemand!
Bij uitzondering is er een tweede persoon aanwezig, maar meestal
blijft het bij één zorgkundige. Kan je je voorstellen hoeveel
stress dat veroorzaakt, zowel bij de zorgkundige als bij de bewoners?
Alles moet in zeven haasten gebeuren, ook het nuttigen van het
ontbijt zelf, waarbij het voorkomt dat sommige bewoners die niet op
eigen houtje kunnen eten niet of onvoldoende te eten of te drinken
krijgen. Sommige bewoners vermageren zienderogen of vertonen
uitdrogingsverschijnselen.’

‘Maar
‘s nachts is het nog erger. ‘s Nachts is er niemand op de afdeling —
niemand! Wel in het overige gedeelte van het rusthuis. Daar zitten
twee of drie mensen. Maar die doen slechts twee tot drie rondes per
nacht. En geluids- of bewegingsdetectietoestellen zijn er niet — te
duur. Mensen kunnen opstaan om naar de wc te gaan en onderweg ten val
komen. Als ze ongelukkig neerkomen en daar enkele uren blijven
liggen, kan dat fataal zijn. Ik ga er niet concreet op in, maar dit
zijn dingen die gebeuren. Andere bewoners liggen soms twaalf uur lang
in een vuile luier. Er zijn dementerenden die niet meer kunnen staan
of stappen, maar dat vergeten. Zulke mensen worden dan omwille van
het gebrek aan permanentie gefixeerd
— vastgebonden. Dat gebeurt in alle rusthuizen, niet enkel bij
Orpea, en tegenwoordig gebeurt het gelukkig op een humanere manier
dan vroeger, met een verpleegdeken,
een soort slaapzak waar je op eigen kracht niet uit geraakt, en niet
meer met een Zweedse gordel. Toch zijn er vele dementerenden die
vanwege hun beperkte bewegingsvrijheid ‘s nachts in paniek schieten.
Zonder hulp staan die mensen uren aan een stuk ware doodsangsten uit.
En alsof dat allemaal nog niet genoeg is, komen er op de
dementie-afdeling ook gevallen van nachtelijke agressie voor —
bewoners bijvoorbeeld die ‘s nachts beginnen te dolen, een andere
slaapkamer in sukkelen en daar door de panikerende medebewoner niet
bepaald gastvrij worden onthaald. Overigens, wettelijk
gezien
zouden er steeds verplegers aanwezig moeten zijn, maar dat is lang
niet altijd het geval. Vaak zijn het geen verplegers, maar
zorgkundigen.’

Schone schijn

‘Schone
schijn. Het strooien van zand in de ogen van familieleden die moeten
beslissen over het lot van grootvader of grootmoederlief, daar is
Orpea erg goed in. Bij de ingang van het centrum tref je overal
prijzige sierplanten aan, fraaie schilderijen en allerhande duur
ogende opsmuk. Meteen passeer je ook de impressionante snoezelruimte.
Snoezelen
is een samenvoeging van snuffelen en doezelen. Het is een therapie
die erop gericht is de zintuigen te activeren en/of te relaxeren.
Voor mensen met dementie is snoezelen
erg belangrijk: sommigen zijn ondergestimuleerd, anderen krijgen net
te veel prikkels. Snoezelsessies
zijn er om de prikkelbalans te herstellen. Maar omdat de
snoezelruimte
op de open afdeling is gelegen, kunnen onze mensen daar geen gebruik
van maken — het is te ver van onze afdeling. De snoezelruimte
is dus vooral window dressing en wordt enkel gebruikt door spelende
kleinkinderen, die al die lichtjes en speeltjes geweldig vinden.’

‘De
reeds half overtuigde familieleden worden verder ingepakt door hen om
de oren te slaan met fraaie termen als balneotherapie
en kunst- en muziektherapie. Terwijl balneotherapie
gewoon wil zeggen dat je de hulpbehoevende in bad steekt — zeg
trouwens niet badkamer,
zeg balneoruimte
— en de kunst- en muziektherapie houdt in dat de cd-speler wordt
aangezet, want muziektherapeuten, daar hebben ze bij de top van Orpea
nog nooit van gehoord. Op de reftertafels staan sierlijke, gesteven
servetten, maar op de karren ontbreekt het aan incontinentiemateriaal
en bedlinnen. Geloof het of niet, maar onze therapeutes brengen hun
eigen therapiemateriaal mee, omdat dat in het centrum nauwelijks
voorhanden is. Ik daag je uit om in de kasten van een Orpea-rusthuis
op zoek te gaan naar een tandenborstel — ik wens je veel geluk. In
de OCMW-rusthuizen waar ik eerder werkte heb ik dat nooit
meegemaakt.’

Hoog jobverloop

De enorme werkdruk verklaart
waarom er bij de Orpea-vestigingen een zeer hoog jobverloop is. ‘Op
enkele jaren tijd zijn er in ons rusthuis verschillende directeurs
weggegaan en hebben andere collega’s hun ontslag ingediend. Enkele
maanden geleden is een zorgkundige het na welgeteld één uur
afgestapt: hij hoorde wat er allemaal van hem werd verwacht en is
hoofdschuddend vertrokken.’

‘Daar komt bij dat er
nauwelijks omkadering en ondersteuning bestaat. Een nieuw
personeelslid bijvoorbeeld wordt niet geïntroduceerd en krijgt geen
tijd om het systeem te leren kennen. Nee, de nieuwe werknemer moet
het zelf maar uitzoeken door bijvoorbeeld zijn kersverse collega’s
uit te horen. Dat terwijl die laatsten al op de tippen van hun tenen
lopen en geen tijd hebben om zich ook nog eens met de nieuweling
bezig te houden. Niet dat er in mijn Orpea-centrum geen
collegialiteit bestaat. Maar de werkdruk is zo hoog dat die maar al
te vaak beproefd wordt. Ik heb veel collega’s er zien onderdoor gaan
en het spook van de burn-out is in onze gangen nooit veraf. Je kan je
ziek melden natuurlijk, maar dat ligt gevoelig als je weet dat je
niet zal worden vervangen. Je zadelt je collega’s enkel met nog meer
werk op.’

Er spelen echter ook andere
factoren die het hoge jobverloop kunnen verklaren. De verloning
bijvoorbeeld. ‘Op zich is de verloning niet slecht. Men betaalt
volgens de geijkte barema’s. Alleen worden de lonen vaak niet correct
uitbetaald: het aantal uitbetaalde dagen klopt niet of er wordt
gefoefeld met ziekte- en verlofdagen. Ook krijg je niets van sociale
voordelen. Naar maaltijdcheques kan je fluiten en het transport naar
het werk met het openbaar vervoer wordt niet vergoed.’

Pr-belangen

Nog een belangrijke factor
is de manier waarop het Orpea-topmanagement communiceert. Dat doet
het namelijk niet: het verordonneert, met de
blik enkel strak op de beurskoersen gericht — de waarde van
Orpea-aandelen is het afgelopen jaar met twintig procent gestegen.
Beslissingen gebeuren niet in overleg met het personeel. Enkel
pr-belangen spelen een rol. Het personeel en de bewoners van de
centra zijn bijzaak.’

‘Een schrijnend voorbeeld is
de inrichting van de dementie-afdelingen — die voor alle
Orpeacentra identiek is. Die inrichting oogt mooi op foto — alles
strak, clean en hyperveilig. Maar aan de noden van de bewoners komt
ze niet tegemoet. Mensen met dementie worden er onvoldoende door
gestimuleerd en worden er lusteloos en zelfs depressief van. Een
klein voorbeeld: de zetels in de woonruimte, die zijn veel te laag.
De bewoners kunnen niet gaan zitten, ze dienen zich letterlijk te
laten vallen. Op eigen kracht rechtstaan is een huzarenstukje waar de
meesten zelfs niet eens aan beginnen, met als gevolg dat ze blijven
zitten en te weinig bewegen. We hebben verschillende voorstellen
gedaan om de inrichting te verbeteren, maar die werden allemaal
weggewimpeld. Ons voorstel bijvoorbeeld om nieuwe zetels te kopen,
kreeg… geen enkele respons.’

“Minister Van Deurzen
liet onlangs verstaan dat de openbare ouderenzorgsector misschien
maar eens een voorbeeld moet nemen aan de private sector…’