De klimaatconferentie COP26 van 31 oktober tot 12 november 2021 in Glasgow wordt een mijlpaal in de strijd voor concrete maatregelen om een catastrofe te voorkomen. Daar zullen de onderhandelaars een antwoord moeten bieden op de dringende noodzaak om de wereldeconomie weg te leiden van het “business-as-usual”-pad.

Dit zal volgens het UN Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) onze planeet tot 3 graden Celsius en meer opwarmen vóór het einde van de eeuw. Tot dusver waren de beloftes van de rijke landen om hun uitstoot van broeikasgas te verminderen veel te zwak om deze temperatuurstijging ook maar enigszins in te perken.

Ondertussen hangen de klimaatplannen van de regering Biden aan een zijden draadje. Als het Congres de verzoeningswet (voor een klimaatplan dat de standpunten van Republikeinen en Democraten verzoent, nvdr) niet goedkeurt, zou de volgende kans om daadwerkelijk in actie te schieten, een maat voor niets kunnen worden.

Een krachtige stem voor rechtvaardigheid

In de voorbije tientallen jaren was Chomsky een van de krachtigste en meest overtuigende stemmen tegen onrechtvaardigheid, ongelijkheid en de door de mens veroorzaakte bedreiging van de beschaving en de planeet.

Maar, hoe kijkt hij naar de oorzaken van onze huidige hachelijke situatie en de vooruitzichten van de mensheid om uit die crisis te geraken en de weg naar een leefbare toekomst in te slaan? Hij was bereid tot een interview via videochat. Hieronder volgt een ingekorte versie van ons onderhoud op 1 oktober 2021.

De 92-jarige professor Chomsky heeft talrijke succesvolle politieke werken op zijn naam staan, die vertaald zijn in meerdere talen. Met zijn kritiek op de machthebbers en zijn verdediging van de gewone man heeft hij hele generaties activisten en organisatoren geïnspireerd.

Noam Chomsky en Marv Waterstone. Screenshot YouTube Colegio de Sonora

Zijn recentste werken zijn Consequences of Capitalism: Manufacturing Discontent and Resistance in samenwerking met Marv Waterstone en Climate Crisis and the Global Green New Deal: The Political Economy of Saving the Planet met Robert Pollin en C.J. Polychroniou.

…/…

Stan Cox: De meeste landen die hun opwachting maken in Glasgow voor de 26e VN-Klimaatconferentie COP26 hebben beloofd hun uitstoot te verminderen maar die beloftes zijn grotendeels waardeloos gebleken. Op welke principes moeten de inspanningen steunen om een klimaatcatastrofe te voorkomen?

Noam Chomsky: ‘De initiatiefnemers van het Akkoord van Parijs (van de COP21 in 2015, nvdr) wilden een bindend contract en niet zomaar wat vrijwillige afspraken, maar dat botste op een obstakel. En dat obstakel heet Republikeinse Partij. Het was van meet af aan duidelijk dat die geen bindende verbintenissen zou aangaan.’

‘Deze partij doet overigens geen enkele moeite meer om nog een normale politieke partij te zijn en is zo goed als uitsluitend de welvaart van de superrijken en de ondernemingssector genegen. Ze is hoegenaamd niet geïnteresseerd in de bevolking of in de toekomst van de wereld en zou zich nooit bij een bindend verdrag neergelegd hebben. De organisatoren van het Akkoord van Parijs lieten dan maar de doelstelling van een vrijwillig akkoord varen, met alle gevolgen van dien, zoals je hebt gezegd.’

‘We hebben zes jaar verloren. Vier onder de regering-Trump, die zonder enige schroom het gebruik van fossiele brandstoffen maximaal opschroefde. Tegelijk ging de wettelijke regelgeving die in zekere mate de vernietigende effecten ervan beperkte, op de schop. Die regulering bood bepaalde lagen van de bevolking nog enige bescherming tegen vervuiling, vooral de armen en mensen van kleur.’

‘Het zijn echter wel deze bevolkingslagen die het meest in vervuilde gebieden leven. Het zijn de armen van de wereld die wonen in wat Trump “klotelanden” noemde en die het meest onder de vervuiling te lijden hebben. Zij hebben daarentegen het minst bijgedragen tot de catastrofe, maar zijn er wel de grootste slachtoffers van.’

‘Dat hoeft niet zo te zijn. Uit je nieuwe boek The Path to a Liveable Future blijkt dat er wel degelijk een weg is naar een leefbare toekomst. Een verantwoord, verstandig, raciaal rechtvaardig beleid is mogelijk. Wij moeten dat eisen, net zoals de jongeren nu al wereldwijd doen.’

‘Elk land heeft wel iets waarvoor het verantwoording moet afleggen maar de VSspannen toch de kroon. Zij blokkeerden het Akkoord van Parijs nog vóór Trump zijn intrek nam in het Witte Huis. Het was echter wel op bevel van Trump dat de VS zich helemaal terugtrokken uit dit akkoord.’

‘Bij de meer ‘weldenkende’ Democraten, die overigens ook verre van onschuldig zijn, vind je zogenaamd gematigde krachten als senator Joe Manchin (Democratisch senator voor West-Virginia), die financieel gesteund wordt door de fossiele brandstoffenindustrie en die haar standpunten vertolkt, die, in zijn eigen woorden, neerkomen op ‘innovatie, geen eliminatie’.’

‘Zo denkt ook Exxon Mobil erover: ‘Maak je geen zorgen, wij zullen wel voor jullie zorgen”, zeggen ze. ‘Wij zijn niet gevoelloos. Wij investeren in nieuwe manieren om de vervuiling die we de lucht inblazen er ook weer uit te halen. Het komt allemaal goed, heb vertrouwen in ons.’ Geen eliminatie, enkel vernieuwing, die er al dan niet zal komen en indien wel, wellicht te laat en te beperkt.’

‘Kijk maar naar het pas verschenen IPCC-rapport. Het was nog alarmerender dan de vorige rapporten. We zouden stap voor stap en jaar na jaar het gebruik van fossiele brandstoffen moeten uitbannen om binnen een paar tientallen jaren volledig fossielvrij te zijn.’

‘Enkele dagen na de verschijning van dit rapport vroeg president Joe Biden aan de OPEC (de organisatie van olie-exporterende landen, nvdr) om haar productie nog op te schroeven. Dat moest de gasprijzen in de VS doen dalen en zijn populariteit onder de bevolking opkrikken. Spontane vreugde op alle oliebulletins.’

‘Er valt veel winst te rapen, maar tegen welke prijs? Leuk toch dat de menselijke soort een paar honderdduizend jaar op deze planeet heeft kunnen vertoeven maar blijkbaar was dat lang genoeg. Tenslotte ligt de gemiddelde levensduurte van een soort op aarde rond de honderdduizend jaar. Waarom zouden wij dan beter moeten doen? Waarom zouden wij kiezen voor een rechtvaardige wereld voor iedereen als we de planeet kunnen plunderen en de rijke ondernemingen nog wat rijker maken?’

De klimaatcatastrofe nadert met rasse schreden en dat komt grotendeels, zoals je ooit zei, doordat ‘het hele sociaal-economische systeem gebaseerd is op productie voor winst en onhoudbaar dwangmatige groei’. Alleen publieke overheden kunnen de noodzakelijke veranderingen opleggen en tegelijk gelijkheid en rechtvaardigheid garanderen. Denk je, gezien de hoogdringendheid, dat de regering van de VS beperkingen kan opleggen aan het gebruik van grondstoffen of eerlijke verdeling van welvaart kan organiseren? Een dergelijk beleid zou de materiële vrijheid van lokale gemeenschappen en individuen beperken.

‘We moeten rekening houden met de realiteit. Ik ben voor een beweging naar een vrijere en meer rechtvaardige samenleving, waarin geproduceerd wordt om de noden van de bevolking te lenigen in plaats van om winst te maken, een samenleving waarin werkende mensen hun eigen leven kunnen bepalen, in plaats van zich heel hun wakkere leven te moeten onderwerpen aan bazen.’

‘De tijd die we voor een dergelijke omwenteling nodig hebben, is gewoon te lang om het hoofd te kunnen bieden aan de huidige crisis. Bijgevolg moeten we deze crisis oplossen binnen het kader van de bestaande instellingen. En die kunnen zeker verbeterd worden.’

‘Het economisch systeem van de voorbije veertig jaar was bijzonder schadelijk. Het heeft een regelrechte aanval gepleegd op het grootste deel van de bevolking, wat heeft geresulteerd in een immense toename van ongelijkheid en aantasting van de democratie en het leefmilieu.’

‘Een leefbare toekomst is mogelijk. We hoeven niet te leven in een systeem waarin de belastingregels zo werden veranderd dat miljonairs minder betalen dan werkende mensen. We hoeven niet te leven in een soort staatskapitalisme waarin de 90 procent laagbetaalde kostwinners ongeveer 50 miljard dollar werd ontfutseld ten voordele van de 1 procent.’

‘Dit is de schatting van de RAND Corporation¹, volgens mij een ernstige onderschatting als we zien welke andere instrumenten (dan fiscale maatregelen) werden gebruikt (om deze ongelijkheid te creëren). Er zijn manieren om het bestaande systeem te hervormen binnen min of meer dezelfde configuratie van instellingen. Ze moeten ook veranderen, vind ik, maar dan wel over een langere tijdspanne.’

‘De vraag is of wij de klimaatcatastrofe kunnen voorkomen binnen het kader van minder agressieve staatskapitalistische instellingen. Er zijn volgens mij redenen om te denken dat dit mogelijk is. Er duiken nu al voorzichtige, gedetailleerde voorstellen op. Ook in uw boek vind ik ze terug.’

‘En dan zijn er nog de voorstellen van mijn vriend en co-auteur, de economist Robert Pollin, die veel daarvan in detail heeft uitgewerkt. Jeffrey Sachs, ook een briljante economist, is aan de hand van ietwat afwijkende modellen tot dezelfde conclusie gekomen.’

‘Ze liggen allemaal min of meer in dezelfde lijn als de voorstellen van de International Energy Association, die hoegenaamd niet radicaal is, ze komt immers voort uit de energiebedrijven. Ze schetsen in feite allemaal hetzelfde beeld.’

‘Er werd zelfs een congresresolutie opgesteld door (de Democratische Congresleden Alexandria Ocasio-Cortez en Ed Markey), met voorstellen die daar zeer dicht bij aanleunen. En die zijn haalbaar. Zij beramen hun kosten op 2 tot 3 procent van het bbp. Zo zouden ze met doenbare inspanningen niet alleen de crisis kunnen aanpakken maar ook een meer leefbare toekomst creëren, voor een toekomst zonder vervuiling, zonder files en met meer opbouwende, productieve arbeid en betere banen. Dat is allemaal mogelijk.’

‘Er zijn echter grote hinderpalen: de fossiele brandstofindustrie, de banken, de andere grote instellingen. Die zijn allemaal gericht op winstmaximilisatie. Ze trekken zich verder nergens iets van aan. Dat was trouwens de slogan waarmee de neoliberale periode werd aangekondigd.’

‘De economische goeroe Milton Friedman formuleerde het zo: ondernemingen hoeven geen verantwoording af te leggen aan de bevolking of aan de arbeidskrachten, maximale winst voor enkelen moet hun enige bekommernis zijn.’

‘De bedrijven van de fossiele brandstofindustrie als ExxonMobil zeggen graag van zichzelf dat ze niet gevoelloos zijn en het beste met ons voor hebben, dat ze dag en nacht werken voor het algemeen belang. Dat is pure public relations en greenwashing.’

Er wordt zowat overal gedebatteerd over methodes om koolstofdioxide uit de atmosfeer te verwijderen, maar dat zou enorme hoeveelheden biomassa vergen die moeten verbouwd worden op uitgestrekte oppervlakten. Bovendien zouden ze een bedreiging zijn voor de ecosystemen en de voedselproductie, voornamelijk in landen met lage inkomens en weinig uitstoot.

Volgens een groep ethici en andere academici is een van de ‘kernprincipes’ van klimaatrechtvaardigheid dat ‘de dringende basisbehoeften van arme mensen en arme landen moeten beschermd worden tegen de gevolgen en tegen de maatregelen ter beperking’ van de klimaatverandering. Dat zou toch duidelijk een einde maken aan de plannen van ‘nu uitstoten, later afvangen en opslaan’.

Er zijn ook andere voorbeelden van wat we “het imperialisme van de anti-klimaatopwarming” zouden kunnen noemen. Denk je dat de wereld, naarmate de temperatuur oploopt, meer en meer met dit soort uitbuiting te maken zal krijgen? En hoe sta je tegenover de voorstellen voor bio-energie en koolstofabsorptie?

‘Dit is volslagen immoreel maar het is een standaard praktijk. Waar belandt die afval? Niet in je achtertuin maar in landen als Somalië die daar geen verweer tegen hebben. De EU bijvoorbeeld dumpt al haar kernafval en andere vervuiling voor de kust van Somalië, wat de visgronden en de lokale industrieën grote schade toebrengt. Walgelijk!’

‘Het recentste IPCC-rapport roept op om een einde te maken aan fossiele brandstoffen. Hopelijk kunnen we het ergste vermijden en binnen een paar tientallen jaren tot een duurzame economie komen. Doen we dat niet, dan zullen we onvermijdelijk kantelpunten bereiken die we niet meer kunnen terugdraaien.’

Bron: Pixabay

‘De meest kwetsbare mensen — die tevens het minst verantwoordelijk zijn voor de crisis — zullen de eerste slachtoffers worden en het meest de gevolgen ervan moeten dragen. De bewoners van de laagvlakten in Bangladesh bijvoorbeeld, waar krachtige cyclonen enorme schade veroorzaken. Of de bevolking van India, waar de temperatuur in de zomer oploopt tot boven de 50°C. Voor velen zullen hele delen van de wereld onbewoonbaar worden.’

‘Onlangs beschuldigden Israëlische geologen hun regering ervan dat ze geen rekening hield met de gevolgen van haar beleid, zoals bij de ontginning van nieuwe gasvelden in de Middellandse Zee. Volgens hun analyse zou binnen een paar tientallen jaren de Middellandse Zee ‘s zomers even warm worden als een jacuzzi en zouden de laagvlakten onderstromen.’

‘Er zouden nog altijd mensen wonen in Jeruzalem en Ramallah maar een groot deel van de bevolking zou door overstromingen getroffen worden. Waarom dan niet van richting veranderen om dit te voorkomen?’

De neoklassieke economie aan de basis van dit onrecht blijft van kracht in economische klimaatmodellen, die bekend staan als ‘geïntegreerde evaluatiemodellen’. Die komen in feite neer op een kosten-batenanalyse op basis van de zogenaamde sociale kost van koolstof. Vergokken de economisten met hun projecties niet het recht van de toekomstige generaties op een fatsoenlijk leven?

‘We hebben niet het recht om het leven van de mensen in Zuid-Azië, Afrika of van de kwetsbare gemeenschappen in de VS te vergokken. Jij wilt zulke analyses maken in je universitair seminarie? Ga je gang. Maar maak er geen beleid van. Waag het niet!’

‘Er is een opvallend verschil tussen fysici en economen. Fysici zeggen niet: ‘Hé, laten we even een experimentje doen dat de wereld kan vernietigen. Het zou toch interessant zijn om te zien wat er dan gebeurt. Economisten zeggen dat wel. Op basis van neoklassieke theorieën hebben ze in het begin van de jaren 1980 een grote revolutie veroorzaakt in de mondiale economie.’

‘President Carter (1977-1981) is er mee begonnen, (zijn opvolger) Reagan en (Britse eerste minister) Thatcher hebben dat proces versneld. Doordat de VS veel meer macht heeft dan andere landen, heeft hun neoliberale aanval, een belangrijk experiment in de economische theorie, vernietigende gevolgen gehad. Je hoefde geen genie te zijn om tot die conclusie te komen. Hun motto was: ‘De overheid is het probleem’.’

Waar ontwaar jij nog hoop?: ‘Bij de jongeren! Honderdduizenden jongeren trokken de straten op en eisten dringende actie om de totale vernietiging te voorkomen. Greta Thunberg sprak in Davos de machtigen der aarde toe en gaf hen een ontnuchterende bolwassing: “Hoe durven jullie,” zei ze, “Jullie hebben mij mijn dromen en mijn kindertijd ontnomen met jullie lege woorden. Jullie hebben ons verraden”.

Anuna De Wever met Greta Thunberg. Foto: Helenka Spanjer/dewereldmorgen.be

‘Dit betekent niet dat je geen beslissingen meer moet nemen. Het betekent enkel dat je ze verplaatst, want er moeten nog altijd beslissingen genomen worden. De regeringsbeslissingen gebeuren – in beperkte mate – onder de controle van de bevolking. Neemt ze geen beslissingen, dan zullen privé machtscentra dat wel doen en die moeten zich niet verantwoorden. En volgens de instructies van Friedman zijn die géén verantwoording verschuldigd aan de samenleving waaraan ze hun bestaan danken. Hun enige opdracht is zichzelf te verrijken.’

‘En toen verscheen Margaret Thatcher. Zij zei dat er niet zoiets bestaat als ‘een maatschappij’, er zijn alleen geatomiseerde individuen die er op een of andere manier in slagen zich staande te houden op de markt. Je moet daar natuurlijk een kanttekening bij maken: ze vergat zomaar even te melden dat er heel wat ‘maatschappij’ is voor de rijken en machtigen.’

‘Organisaties als de Chamber of Commerce, de Business Roundtable, de American Legislative Exchange Council en andere vinden mekaar, komen voor mekaar op enzovoort. Er is veel ‘maatschappij’ voor hen, alleen niet voor de rest van ons.’

‘De meeste mensen moeten opboksen tegen de vernietigende werking van de markt, de rijken natuurlijk niet. De ondernemingen rekenen op een machtige staat om hen te redden telkens wanneer ze in zwaar weer terechtkomen. De rijken hebben die machtige staat nodig — ook de politiemacht van die staat — zodat niemand hen een strobreed in de weg legt.’

Waar ontwaar jij nog hoop?

Foto: Greta Thunberg tijdens haar speech ‘How dare you’ voor de VN in 2019. Foto: un.org

‘Bij de jongeren! Honderdduizenden jongeren trokken de straten op en eisten dringende actie om de totale vernietiging te voorkomen. Greta Thunberg sprak in Davos de machtigen der aarde toe en gaf hen een ontnuchterende bolwassing: “Hoe durven jullie,” zei ze, “Jullie hebben mij mijn dromen en mijn kindertijd ontnomen met jullie lege woorden. Jullie hebben ons verraden”.

‘Die woorden zouden in ieders bewustzijn moeten gebrand worden, vooral bij de mensen van mijn generatie die onze jongeren hebben verraden en wereldwijd de jeugd en de landen blijven verraden. Nu moeten we ten strijde trekken. Die strijd kan gewonnen worden, maar hoe langer we wachten, hoe moeilijker het zal worden.’

‘Hadden we tien jaar geleden ingegrepen, dan zou het veel minder inspanningen gekost hebben. Had de VS niet als enig land geweigerd zich te voegen naar het Kyoto Protocol², dan zou het een pak makkelijker geweest zijn. Hoe meer we dit op de lange baan schuiven, hoe meer we onze kinderen en kleinkinderen verraden.’

‘Dit zijn de keuzes waar we voor staan. Ik heb niet veel jaren meer tegoed, maar anderen zoals jij wel. De mogelijkheid van een rechtvaardige en duurzame toekomst is reëel en we kunnen nog heel wat doen om ze te verwezenlijken voor het te laat is.’

The Path to a Livable Future verscheen op de alternatieve nieuwssite Common Dreams op 25 oktober 2021 en werd vertaald door Marina Mommerency.

Notes: