“Het is een regelmatig terugkerend thema dat de Verenigde Staten, die amper enkele jaren terug geloofd werden om over de wereld te heersen als een kolos met nooit geëvenaarde macht en aantrekkingskracht, nu het onheilspellende vooruitzicht van zijn finaal verval moet aanzien.” Aldus Giacomo Chiozza in de laatste Political Science Quarterly.

Dat thema wordt inderdaad overal geloofd en terecht, hoewel daar een aantal bemerkingen bij dienen gemaakt te worden. Om te beginnen is dat verval al bezig sinds het hoogtepunt van de macht van de VS na de Tweede Wereldoorlog. Bovendien, het opmerkelijke triomfalisme van de jaren ’90 na de Golfoorlog was grotendeels een zelf geproduceerd waanidee.

Een ander terugkerend thema, tenminste voor diegenen onder ons die niet vrijwillig blind zijn, is dat het Amerikaanse verval in niet geringe mate door eigen krachten veroorzaakt is. De komische opera deze zomer in Washington, die het land verafschuwde en de rest van de wereld verbijsterde, heeft zijns gelijke niet in de annalen van de parlementaire democratie.

Dit spektakel heeft zelfs de sponsors van deze maskerade beangstigd. De grote bedrijven zijn nu bezorgd dat de extremisten die ze in het zadel hebben geholpen het bouwwerk waarop ze hun welvaart en privilege hebben gebaseerd zouden gaan neerhalen, het bouwwerk van de verzorgende staat die hun belangen verzorgt.

De almaar groeiende macht van de grote bedrijven over politiek en samenleving – nu is dat vooral financiële macht – heeft het punt bereikt dat beide politieke organisaties (Democraten en Republikeinen), die in dit stadium nog nauwelijks op traditionele partijen lijken, zich uiterst rechts van de bevolking bevinden over de voornaamste thema’s van het debat.

Voor het publiek is werkloosheid de voornaamste zorg. In de huidige omstandigheden kan deze crisis slechts overwonnen worden door een belangrijke stimulus van de regering, veel verreikender dan de vorige, die trouwens amper de uitgaven op niveau van de staten en op lokaal niveau evenaarde, hoewel zelfs dat beperkte initiatief waarschijnlijk miljoenen jobs heeft gered.

Voor de financiële instellingen is het deficit de voornaamste zorg. Daarom is alleen dat deficit onderwerp van discussie. De overgrote meerderheid is voor belasting van de zeer rijken (72 percent) volgens een poll van de Washington Post en ABC News. Een nog grotere meerderheid is tegen bezuinigingen in de gezondheidssector. De waarschijnlijke uitkomst van het debat zal dus het omgekeerde zijn.

Het Program on International Policy Attitudes (PIPA) ging na hoe het publiek het deficit wil elimineren. Steven Kull, directeur van PIPA, schrijft: “De regering en het door de Republikeinen geleide Huis van Afgevaardigden zitten compleet op een ander spoor in verband met het budget dan het publiek.”

Hun onderzoek illustreert die kloof: “Het grootste verschil op gebied van uitgaven is dat de publieke opinie voor zware besparingen van defensie-uitgaven is, terwijl de regering en het Huis slechts bescheiden besparingen voorstellen. Het publiek is ook voor meer uitgaven op gebied van professionele training, onderwijs en de strijd tegen pollutie dan de regering en het Huis.”

Het uiteindelijke compromis – of beter gezegd, de capitulatie voor uiterst rechts – is helemaal het omgekeerde en zal zeker leiden tot vertraagde groei en langetermijnschade voor iedereen behalve de rijken en de grote bedrijven, die recordwinsten zullen boeken.

Er wordt niet eens over gedebatteerd dat het deficit kan geëlimineerd worden, zoals economist Dean Baker aantoonde, als het disfunctionele geprivatiseerde systeem van gezondheidszorg in de VS zou vervangen worden door een systeem zoals in de andere industriële landen, die slechts de helft per capita (per persoon) kosten hebben en gezondheidsresultaten die vergelijkbaar of beter zijn.

De financiële instellingen en de grote farmaceutische bedrijven zijn te machtig om degelijke opties ook maar in overweging te nemen, hoewel het idee allesbehalve utopisch is. Om gelijkaardige redenen zijn ook andere redelijke economische opties van de agenda verwijderd, zoals een kleine belasting op financiële transacties.

Ondertussen blijft Wall Street regelmatig nieuwe cadeaus krijgen. De parlementaire commissie die de budgetten van overheidsinstanties vastlegt, heeft het budget verminderd van het overheidsorgaan dat de voornaamste barrière tegen financiële fraude is. Het agentschap voor de bescherming van de consument gaat dit evenmin intact overleven.

Het Amerikaanse Congres (Huis + Senaat) heeft nog andere wapens in zijn strijd tegen de toekomstige generaties. Wegens de Republikeinse oppositie tegen bescherming van het leefmilieu heeft het grote nutsbedrijf American Electrical Power ‘de meest prominente inspanning van de natie om koolstofdioxide uit bestaande elektriciteitscentrales op steenkool te verwijderen terug in de kast gestoken, waardoor een zware slag wordt toegebracht aan de strijd voor het inperken van de emissies verantwoordelijk voor het broeikaseffect’, aldus de New York Times.

Die zelf toegebrachte slagen zijn geen recent fenomeen, ook al worden ze steeds krachtiger. Ze gaan terug tot de jaren ’70, toen de nationale politieke economie grote hervormingen onderging en zo een eind bracht aan de gouden tijd van het (staats)kapitalisme.

Twee elementen daarvan zijn de overgang naar zuiver financiële activiteiten (de verschuiving van de voorkeur van de investeerders voor industriële productie naar de FIRE-sectoren van financiën, verzekeringen en immobiliën – Finance,  Insurance, Real Estate) en de verplaatsing van de productie naar lageloonlanden. De ideologische triomf van de vrijemarktdoctrines heeft heel selectief zware slagen toegebracht door het invoeren van deregulatie en bestuur door de bedrijven (in plaats van door de overheid) onder andere door hoge beloningen voor bedrijfsleiders als ze kortetermijnwinsten produceerden en dergelijke.

De daaruit voortvloeiende concentratie van rijkdom creëerde ook grotere politieke macht wat tot de vicieuze cirkel leidde die buitengewone welvaart bracht voor een fractie van 1 percent van de bevolking, vooral bedrijfsleiders van grote bedrijven, speculatieve investeringsfondsen en zo, terwijl voor de overgrote meerderheid van de bevolking de reële inkomens stagneerden.

Parallel daarmee zijn ook de kosten van de verkiezingen omhoog geschoten, wat beide partijen nog meer ondergeschikt maakte aan de grote bedrijven. Wat er nog overblijft aan politieke democratie, is nog verder ondermijnd door beide partijen die belangrijke posities in het Congres aan de hoogste bieder aanbieden. Politiek economist Thomas Ferguson legt dat uit in de Financial Times.

“De grote politieke partijen hebben die praktijk overgenomen van de grote supermarkten Walmart, Best Buy of Target (Amerikaanse supermarktketens)”, schrijft Thomas Ferguson. “Het is uniek voor alle parlementaire systemen in de ontwikkelde wereld dat de parlementaire partijen van de VS nu prijzen vastleggen voor de belangrijke sleutelposities in de wetgevende macht.” De parlementairen die de grootste sommen bijdragen aan de partij krijgen de functies.

Volgens Ferguson is het resultaat dat de debatten ‘voornamelijk gebaseerd zijn op de eindeloze herhaling van een klein aantal slogans die al uitgetest zijn voor hun aantrekkingskracht op nationale blokken van investeerders en belangengroepen waarop de partijleiders steunen voor de inkomsten van hun partijen.” Het land kan naar de duivel.

Voor de crash van 2007 waarvoor ze zelf grotendeels verantwoordelijk waren, hadden de nieuwe financiële instellingen al verbijsterend grote economische macht vergaard, door hun bedrijfswinsten meer dan te verdriedubbelen. Na de crash begonnen een aantal economen die winsten in puur economische termen te onderzoeken. Nobellaureaat Robert Solow besluit dat hun algemene impact misschien wel negatief was: “Die successen brengen waarschijnlijk niets bij aan de efficiëntie van de reële economie, terwijl de rampen welvaart versassen van de belastingbetalers naar de financierders.”

Door de overblijfselen van de politieke democratie aan stukken te scheuren, leggen de financiële instellingen de basis voor de verderzetting van dit dodelijke proces – toch zolang hun slachtoffers bereid zijn in stilte te lijden.

Noam Chomsky
6 augustus 2011

(vertaling Lode Vanoost)