De Haïtiaanse organisaties Cellule de Réflexion et d’Action Nationale (CRAN) en Commission Episcopale Nationale Justice et Paix Haïti (CE-JILAP) hebben het voorontwerp van Grondwet dat door president Jovenel Moïse werd ingediend bij het parlement grondig bestudeerd. De president heeft de duur van zijn mandaat reeds overschreden en wil tevens verkiezingen organiseren die zijn macht bestendigen.

De internationale media en buitenlandse politici zwijgen niet alleen over deze kwalijke evolutie in Haïti. Ze werken er zelfs actief aan mee. De EU, de VN, de VS en Canada geven president Moïse alle steun voor zijn plannen om tegen de wil van de bevolking in aan de macht te blijven.

President Jovenel Moïse (l), frauduleus verkozen in 2017, wil dat nog eens overdoen in 2021. Alvast geen probleem voor Canadees eerste minister Justin Trudeau. Foto: Ministerio de Relaciones Exteriores/CC BY-SA 2:0

De analyse van CRAN en CE-JILAP is vernietigend: “Het presidentieel gepoker in Haïti gaat heel hard met een onwettig project voor een nieuwe Grondwet en waardeloze verkiezingen in het vooruitzicht. De internationale diplomatie knikt instemmend of kijkt weg, met de VN schaamteloos op kop. Gangsterbendes en terreur moeten de bevolking in bedwang houden.”

Volgens de VS-krant Miami Herald geeft het huidige regime 800.000 dollar uit om VS-lobbyisten op pad te sturen en instemming te kopen. Deze dure vrienden zijn het regime kostbaarder dan de mensen in de ziekenhuizen. Deze analyse van CRAN en CI-JELAP leest als een aanklacht.

Het voorontwerp voor de Grondwet van 2021

CRAN heeft in samenspraak met het CE-JILAP veel tijd genomen om het voorontwerp van de nieuwe Grondwet grondig uit te pluizen. Strikt genomen was dit niet eens echt nodig geweest, omdat dit project om het land van een nieuwe Grondwet te voorzien niet eens beantwoordt aan de wettelijke vereisten voor grondwettelijke initiatieven[1].

De regering had de plechtige belofte gedaan om de procedures in de Grondwet van 1987 te respecteren. “Als we echter dieper naar de kern van het huidige project gaan, merken we al gauw in welke richting de machthebbers het land willen sturen”, aldus CRAN en CE-JILAP.

Voorafgaande opmerkingen

Men moet goed overwegen wat een Grondwet eigenlijk betekent:

• het wettelijke aspect: de Grondwet is het fundament van alle andere wetten;
• het politieke aspect handelt over volgende vragen: “Hoe moet de macht geïnstalleerd worden, hoe moet ze uitgeoefend en georganiseerd worden om participatie van de burgers toe te staan en hoe geeft ze rekenschap over het beleid.” Zonder verantwoording van het gezag, kan er geen democratie zijn.

Wie beschikt over de macht om een Grondwet uit te vaardigen, op te stellen of te wijzigen? Voor kleine wijzigingen is er de weg van de amendementen. De procedures voor amendering worden in de bestaande Grondwet gedefinieerd. Een Grondwet volledig vervangen is veel complexer: het is duidelijk dat een beslissing daartoe niet mag uitgaan van een enkele persoon. De opstellers mogen ook niet gekozen worden door slechts één persoon. De te volgen procedure is veel ingewikkelder.

Voormalig politiechef Jimmy Chérisier heeft de bijnaam ‘Barbecue’ niet voor zijn culinaire kwaliteiten. Ondanks een internationaal aanhoudingsbevel loop hij nog steeds vrij rond in Haïti. Foto: haitiliberte.com

Overigens mag de beslissing om een Grondwet te vervangen nooit genomen worden door een gecontesteerde regering, die weinig legitimiteit bezit en zich in volle politieke crisis bevindt. Tenzij het natuurlijk de bedoeling zou zijn om het land in een nog diepere noodtoestand te duwen.

We mogen hier ook niet vergeten dat Haïti al massa’s Grondwetten versleten heeft, sinds de onafhankelijheid in 1804 reeds 24, ongeveer elke 10 jaar van zijn bestaan. Dit cijfer toont al aan dat het probleem van de politieke instabiliteit in Haïti niet van een of andere Grondwet afhangt, maar van de elites die voortdurend op zoek zijn om voordelen te behalen via wijzigingen of vervanging van de bestaande Grondwet. Vergelijk dit met de situatie in de VS, daar geldt nog steeds de Grondwet van 1787. Daagt er een probleem op, dan stemt men eenvoudigweg een amendement bij de bestaande Grondwet.

Logo lenouvelliste.com

De Grondwet van 1987 heeft het langst weerstaan aan allerhande aanvallen en pogingen om ze te vervangen. Het proces dat toen aan haar ontstaan ten grondslag lag, bewijst zich nog steeds als belangrijk. Opeenvolgende regeringen hebben die Grondwet dan ook niet bepaald geapprecieerd, niet in het minst omwille van haar visie op burgerparticipatie. Daarom hebben ze deze Grondwet ook nooit correct toegepast, maar ze er wel van beschuldigd de oorzaak te zijn van instabiliteit. Sinds de eerste verkiezing van president René Préval in 1996 herhaalt het regime steeds weer dit argument.

Ondertekenaars CRAN en CE-JILAP van het rapport

De Grondwet van 1987 werd immers opgesteld na de dictatuur (in 1986 vluchtte dictator Jean-Claude Baby Doc Duvalier het land). Kan men echter zeggen dat het land nu van deze dictatuur verlost is? Zijn er thans echte instellingen in het land die een democratisch proces waarborgen? Op dit ogenblik is er nauwelijks een staatsinstelling die nog functioneert. Haïti is nooit uit de verleiding van de dictatuur ontsnapt.

Dit project-2021 vermoordt de vrijheid (‘liberticide’), de democratie en de participatie. Daarenboven moet het de straffeloosheid garanderen van wie nu reeds aan de macht is. Een eenvoudige analyse van het hoofdstuk in het ontwerp over de Uitvoerende Macht (de regering) volstaat om deze stelling te bevestigen.

De Uitvoerende Macht in het voorontwerp van Grondwet voor 2021

• Artikel 133. De Uitvoerende Macht is de President, bijgestaan door ministers en staatssecretarissen.
• Artikel 134. De President wordt verkozen bij directe stemming, in één beurt en met eenvoudige meerderheid. Het volstaat om eens goed te kijken naar wat dit zou betekenen met bijvoorbeeld 20 kandidaten die elk ongeveer 5 procent behalen van de uitgebrachte stemmen … Wat zou dan de legitimiteit zijn van deze president?
• Artikel 139. De President geniet onschendbaarheid tijdens zijn mandaat … geen probleem. Maar voor daden die onverenigbaar zijn met zijn functie, kan hij/zij slechts vervolgd worden tot twee maanden na het einde van zijn mandaat. Wie het functioneren van de Haïtiaanse justitie kent, kan reeds voorspellen wat dit betekent voor wanbeheer, corruptie en andere misdaden, begaan in de loop van het presidentschap. Het zou onmogelijk worden om corruptie te vervolgen, zoals bij het Petrocaribe Fonds en bij andere gelegenheden werd vastgesteld.
• Artikels 141 en 145. Hier moet men goed het volgende beseffen: dit artikel geeft een zeer uitgebreid mandaat aan de president voor benoemingen (inde overheidsdiensten).
• Artikel 147. Dit artikel bepaalt de procedure voor benoemingen door de president samen met zijn/haar ministers. Ze vinden plaats zonder een Senaat[2] die vertegenwoordigt, controleert of voorstelt, … De Nationale Vergadering (het parlement) krijgt 15 dagen om met een meerderheid van twee derde van de uitgebrachte stemmen een benoeming te weigeren … Dat betekent concreet dat wat de president voorstelt onherroepelijk zal doorgaan.

Bevoegdheid van de Ministers

• Artikel 158. De ministers zijn de “medewerkers” van de president. Hebben zij een eigen verantwoordelijkheid voor het beheer van hun ministerie of worden ze simpelweg de uitvoerders van wat de president wil? Want volgens artikel 161:
• Artikel 161. De ministers en staatssecretarissen worden benoemd en ontslagen door de president. Hier is geen parlementaire controle meer en ook geen eigen verantwoordelijkheid meer van de minister voor zijn ministerie.
• Artikel 163. Dit artikel vermeldt klaar en duidelijk dat de ministers medewerkers voor hun ministeries aanduiden in opdracht van de president. Ze genieten van immuniteit voor daden die aan hun functie verbonden zijn, zelfs na het einde van hun opdracht.

De Rechterlijke Macht

• Artikel 176. Een rechter kan nog steeds leerkracht blijven (dat was ook zo in de Grondwet van 1987, ‘ambtenaren’ kunnen normaal gezien geen rechter worden, leerkrachten vormen daarop een uitzondering) … Zal dit het absenteïsme van de rechters wegwerken, of de overbevolking in de gevangenissen? Ook hier dus geen verbetering …
• Artikels 185-186-187 perken de rol van de Conseil Supérieur du Pouvoir Judiciaire (CSPJ – de Hoge Raad van de Rechterlijke Macht) in tot nagenoeg niets. Hij kan “geraadpleegd worden”. ….

De Rekenkamer

• Artikel 198. Het Rekenhof is niet meer bevoegd voor administratieve geschillen. Het is geen echt tribunaal meer, maar moet bij vastgestelde corruptie de zaak aanhangig maken bij de procureur van de Republiek.
• Artikel 203. Alle leden van het Rekenhof worden benoemd door de president en volgens Artikel 202 worden 4 van de 9 leden rechtstreeks door de president aangesteld.
  Bovendien moeten volgens Artikel 200 5 van de 9 leden uit de Openbare Administratie komen. Hoeveel onafhankelijkheid rest hier dan nog?
  
• Artikel 204. Het is de rol van de Kamer om de Uitvoerende Macht bij te staan. Zij kan geconsulteerd worden en heeft het recht om de rekeningen na te kijken. Deze audits zijn echter geen verplichting meer en gebeuren trouwens steeds achteraf.

De Permanente Electorale Commissie (CEP)

• Artikel 208. De samenstelling laat veel leemtes achter en bevat veel kansen tot manipulatie: een vertegenwoordiger van de diaspora … die overal ter wereld zit verspreid? De diaspora krijgt één (1) vertegenwoordiger bij de CEP. Hoe kan men zo de diaspora organiseren? Artikel 208 heeft het ook over de “georganiseerde” civiele maatschappij. Wat betekent dit echter in werkelijkheid?

De Wetgevende Macht (het parlement)

• Afschaffing van de Senaat/ Alle volksvertegenwoordigers worden voor 5 jaar verkozen per eenmalige verkiezing.
• De vraag is of de Assemblée Nationale, zoals men dit parlement zou noemen, gaat kunnen functioneren als een echt tegengewicht voor de president, die zoals het in het huidige project is voorzien alle macht bezit.
  Een éénmalige stemming (en verkiezing met eenvoudige meerderheid) geeft niet veel legitimiteit aan de verkozenen … zeker gezien het grote aantal kandidaten dat zich op elk niveau presenteert. Een volksvertegenwoordiger kan in dit systeem verkozen worden met een paar honderd stemmen, of zelfs met een paar tiental.

De Lokale Besturen (gemeentes)

• Dit Grondwetsvoorstel zegt er nauwelijks iets over. Het voorstel van Grondwet voorziet één enkele magistraat per gemeente.
• Artikel 246. Er is een afgevaardigde en een vice-afgevaardigde per arrondissement, benoemd door de president.
• Er zijn geen territoriale raden meer, zij maken nochtans de kern van een basisdemocratie uit. Daar vinden immers overleg en uitwisseling van ideeën plaats, essentieel voor deelname aan het beleid. Voorheen (volgens de Grondwet van 1987) namen deze raden deel aan de keuze van rechters en van kandidaten voor de verkiezingscommissie (CEP). Zij waren bekend voor hun kennis van de levensechte realiteit, want ze stonden dichter bij de boeren en de volkswijken. De bevolking had veel belangstelling voor deze manier van werken, maar de hogere overheden geloofden er niet in, omdat deze raden hun eigen macht beknotten.

Enkele besluiten

Deze studie belicht slechts een paar aandachtspunten, er zijn er echter nog andere die aandacht verdienen. Een Grondwet is immers geen gewone wet, er moeten procedures gevolgd worden bij de opstelling en bij amenderingen. Zij heeft een juridische en een politieke functie, omdat ze de politieke macht organiseert.

Het huidige project elimineert de functie van Eerste Minister om de functie van de president te versterken en nog meer beslissingsrecht in zijn handen te leggen. De mechanismen voor raadpleging en controle over belangrijke benoemingen worden in het nieuwe voorstel erg verzwakt en in feite uitgeschakeld. De vicepresident wordt een figurant zonder een eigen rol.

Terwijl het land volop vraagt om strijd te voeren tegen de straffeloosheid, spoort dit project voor een nieuwe Grondwet langs geen kanten met deze strijd. Wel integendeel, deze strijd wordt tegengewerkt. Kijken we naar wat er amper voorzien is voor de president en zijn ministers om rekenschap af te leggen. En al wat eventueel nog een rol had kunnen spelen werd verzwakt, zoals bijvoorbeeld het Rekenhof.

Alle Haïtiaanse Grondwetten hebben een historische dimensie. Wanneer de politieke elites gemiddeld om de 10 jaar de noodzaak voelen om de Grondwet te wijzigen, dan moeten we er ons van bewust worden dat er een probleem is met deze elites, die immers steeds een Grondwet willen op eigen maat en voor eigen belangen. De Grondwet van 1987 heeft tot nu goed standgehouden tegen deze tendensen. De redactie van de Grondwet van 1987 was dan ook totaal verschillend, met een verkozen Grondwettelijke Vergadering en een grote deelname van de bevolking die ideeën en suggesties aanbracht. Er was transparantie bij het opstellen en de stemming van de artikels, die afzonderlijk in het Frans en in het Creools werden gestemd.

De grote vernieuwing van 1987 was dat de verschillende gemeenschappen op alle niveaus van het land inspraak hadden gekregen. Dit is totaal verdwenen uit het project voor 2021. Men stelt dit nu voor als “onverwezenlijkbaar”.  Men moet gewoon toegeven dat de politieke machten niet echt uit zijn op participatie of directe vertegenwoordiging van de bevolking. Alle regeringen hebben dit al aangetoond door hun systematische afwijzing om iets te organiseren wat betreft participatie of directe vertegenwoordiging.

Het absenteïsme en de onverschilligheid van de bevolking bij verkiezingen vindt zijn verklaring in het feit dat de latere verkozenen meestal nog alleen zorg dragen voor hun eigen belangen, niet voor die van de gemeenschap.

De huidige conjunctuur is overigens niet echt geschikt om een referendum te houden (dat niet eens wettelijk zou zijn) of om verkiezingen te organiseren. Het probleem van de mensen is het geweld, de onzekerheid en de hoge levensduurte. Elke regering moet zijn legitimiteit aantonen door haar beleid af te stemmen op de reële noden van de bevolking.

En moet de Senaat wel afgeschaft worden? De traditie van dit land wil dat er een Senaat is, die een soort tegenmacht kan vormen. Indien men betaalt om wetten te stemmen, dan is noch de gever van het geld, noch de ontvanger schuldig. Er moet daarentegen onafhankelijkheid zijn en de middelen tegen corruptie moeten versterkt worden, niet verzwakt zoals dit voorstel tot Grondwet voorziet. De Staat heeft duizenden andere manieren om te besparen zonder de essentiële overheidsinstellingen af te schaffen.

Op dit moment heeft Haïti dringend nood aan omstandigheden die het de overheidsinstellingen mogelijk maken om te functioneren, zoals bijvoorbeeld de justitie. In principe heeft de rechterlijke macht als derde Staatsmacht niet het recht om te staken of om personen zomaar te beboeten, tijdens gevangenhouding in afwachting van hun proces. Het gerecht heeft andere mogelijkheden om op correcte wijze haar eisen te stellen.

Het rapport Constitution JOVENEL. L’audit en français van CRAN en JILAP werd vertaald door het Vlaams Haïti Overleg op 17 mei 2021.

Notes:

[1] In een Grondwettelijk systeem bepaalt de geldende Grondwet onder welke voorwaarden de Grondwet kan worden gewijzigd. Een volledig nieuwe Grondwet kan, maar moet eveneens worden uitgevoerd volgens de procedures in de bestaande Grondwet. Landen organiseren voor een grondige wijziging van de Grondwet soms verkozen Grondwettelijke Assemblees, maar de mogelijkheid om de Grondwet zo te wijzigen, staat ook dan vermeld in de bestaande Grondwet. Op deze manier is de nieuwe Grondwet van 1987 ontstaan.

[2] De Senaat wordt in dit voorstel van Grondwet afgeschaft, zodat slechts één parlement overblijft: de Nationale Assemblee.