In deze krap bemeten zijkapel is er een audiogids beschikbaar als introductie op het beroemde altaar het ‘Lam Gods’ van de gebroeders Van Eyck.

Van het veelluik, in feite een monumentale triptiek, staat in de huidige Vijdkapel een schitterende levensgrote kleurreproductie. De niet al te hoge altaartrede laat als opstapje toe om veilig en wel zeer dicht bij het kunstwerk te komen. En dit in tegenstelling tot het origineel, dat sinds 1986 opgesteld is in de noordwestelijk gelegen Doopkapel, ook Villakapel geheten.

Duimdikke glazen kooi

Het originele veelluik staat normaliter zo opgesteld dat de bezoeker zich er omheen kan verplaatsen, zodat alle panelen goed kunnen worden bekeken. Beveiligd door een duimdikke glazen kooi wordt ons zicht op het veelluik sinds 1986 noodgedwongen enigszins bemoeilijkt. Op dit ogenblik staat er, tijdelijk en enkel als gevolg van een aantal werkzaamheden, nog een extra glazen wand ter afsluiting van de ingang van de Villakapel.

Na renovatiewerken aan de klimaatregeling en de beveiliging zal deze voormalige kapel over enkele weken opnieuw worden opengesteld. Daarmee zal het publiek, zoals voorheen het geval was, van het volledige veeluik en zijn prachtige kleuren kunnen genieten. In gesloten toestand, d.w.z. als de achterkanten van de zijluiken tegen elkaar aansluiten, vormen de portretten van het echtpaar Joos Vijd en Isabella Borluut kleurrijke warme accenten. In vergelijking met de twee statische vaalbruine Johannesfiguren komt de Annunciatie met de Engel Gabriël en de Maagd Maria veel levensechter over.

Wachten op de publicatie van onderzoeksresultaten

Voor een eerste kennismaking met het Lam Gods is de gotische Vijdkapel en een kennismaking met de fotografische reproductie een must. Maar ook wat lectuur als achtergrond lijkt niet overbodig. Voorlopig is het nog wachten op de publicatie van de onderzoeksresultaten van het restauratieproject (5 mei-november 2010) en het daaraan gekoppelde dubbelcolloquium (in Bernkastel/Kues en in Brussel, 22-27 november), dat plaats vond onder de auspiciën van de VLAC (Vlaamse Academie).

Onder impuls van prof. em. Marc De Mey (UGent) konden al talloze initiatieven met succes afgerond worden. Regelmatig vinden gedetailleerde controles van het veelluik plaats, wat een vloedgolf aan fotomateriaal oplevert voor studie en voortgezet onderzoek.

Mijlpaal in de conservering

Naar aanleiding van het 10-jarig bestaan van de VLAC werd met man en macht gewerkt aan dit tweeledige project, een mijlpaal voor wat betreft de conservering, de restauratie en de studie van het Lam Gods. Een onderzoeksteam onder leiding van prof. Anne van Grevenstein-Kruse en prof. Ron Spronk documenteerde met diverse geavanceerde technieken de huidige staat van het werk.

In Brussel werd het goede nieuws gemeld dat de staat van het Gentse veelluik in de laatste kwarteeuw stabiel bleef. Kunsthistoricus Cyriel Stroo (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, KIK) belichtte de schildertechnieken van Melchior Broederlam, een merkwaardige pionier in de generatie die aan de kunst van Jan van Eyck voorafgaat.

In het KIK worden overigens van elke restauratiecampagne hout- en verfdeeltjes zorgvuldig bijgehouden en gedocumenteerd. Zo konden onlangs de gedemonteerde eikenhouten lijsten uitgebreid gefotografeerd en bemonsterd worden.

Inventaris van het kunstpatrimonium

Tot veler verrassing daagde onverwachts dr. Elisabeth Dhanens op, zelf oud-medewerkster van het KIK (tot 1957 ACL), waar zij werkzaam was van 1946 tot 1952. Elisabeth Dhanens was inspectrice van het kunstpatrimonium bij het provinciebestuur van Oost-Vlaanderen van 1952 tot 1976. In die hoedanigheid inventariseerde zij het patrimonium van de Sint-Baafskathedraal, waarvan ook het Lam Gods deel uitmaakt.

In een lofrede, uitgesproken naar aanleiding van de haar toegekende huldepenning van de stad Eeklo op 14 maart 2006, werd nadrukkelijk herinnerd aan haar magistrale werk over de gebroeders Van Eyck, verschenen in 1980. Na drie decennia houdt dit overvloedig geïllustreerde werk overigens nog steeds stand, op zich al een niet onverdienstelijk gegeven.

Cusanus’ interesse voor de materiële wereld

Tijdens het colloquium kwam de naam van de Moezellandse filosoof-theoloog Cusanus af en toe ter sprake om bepaalde werken van Jan van Eyck beter te kunnen duiden. Nikolaus van Kues (1401-1464), Cusanus in de Latijnse vorm, keek met ontzag op naar Bourgondië en hertog Filips de Goede. Cusanus’ interesse voor de materiële wereld was zeer ruim en omvatte ook de visualisering van objecten door de kunstenaar. Vermoedelijk heeft Cusanus niet enkel het werk van Filips’ hofschilder Jan van Eyck gekend, maar stond hij tevens in contact met hem.

Onder impuls van prof. Harald Schwaetzer is er in Duitsland in het voorbije decennium intensief onderzoek verricht naar de mogelijke rol van Cusanus in de ontwikkeling van de schilderkunst van zijn tijd. Op dit ogenblik zijn alle ogen gericht op Jan van Eyck en het Lam Gods. In Bernkastel-Kues (Rheinland-Pfalz) werd onlangs, ondersteund door de VLAC, een Academie voor interdisciplinair onderzoek opgericht met als centraal aandachtspunt de wisselwerking van filosofie en kunst vanaf de 15de eeuw.

Ook in Nederland is de belangstelling voor Jan van Eyck zeer levendig. De restauratoren van het Ateliergebouw (Amsterdam, UvA) zijn deels afkomstig van de Maastrichtse Stichting Restauratie Atelier Limburg (SRAL). Noch Maaseik, de vermoedelijke geboorteplaats van de gebroeders Van Eyck, noch het veel grotere Maastricht, hebben van hun sympathie voor de beroemde schilders ooit een geheim gemaakt.