Het nieuwe en sterk versoepelde migratiebeleid van Cuba doet nogal wat stof opwaaien in de media. Maar waar gaat het eigenlijk over en in welke context speelt het zich af?
Tot voor 14 januari 2013 had elke Cubaan die om privé-redenen naar het buitenland wou een uitreisvisum en een uitnodiging vanuit het land van bestemming nodig. Twee documenten die niet alleen geld kostten,150 en 200 CUC* respectievelijk, maar ook een hoop administratieve beslommeringen meebrachten. Vandaag zijn beide vereisten afgeschaft. Een paspoort kan nu gewoon aangevraagd worden en kost 100 Cubaanse peso’s, ongeveer 4 euro, en is eenvoudig hernieuwbaar na twee jaar in de Cubaanse consulaten of in Cuba zelf voor 20 peso’s.
De maatregel kadert in het geheel van vernieuwingen die de Cubaanse overheid, vooral in de economie, aan het doorvoeren is. Ze beantwoordt ook aan de verzuchting van de Cubaanse bevolking naar minder restricties en administratieve verplichtingen. tenslotte heeft ze haar plaats in de politiek van soepeler verhoudingen met de Cubaanse emigratie.
Ook voorheen gingen Cubanen op reis
De vroegere restricties op reizen waren vooral omslachtig en duur. In de praktijk werd bijna niemand een uitreisvisum geweigerd. De grootste beperking was en is het nodige geld verzamelen om te reizen én het verkrijgen van een inreisvisum in het land van bestemming. Voldoende deviezen verzamelen is in Cuba niet alleen een probleem omdat het om een Derde Wereldland gaat, maar ook omdat geld er een andere rol speelt dan in onze kapitalistische maatschappijen. Heel wat zaken worden er zonder geld geregeld, waardoor de grootte van het loon minder belangrijk wordt. Gezondheid en onderwijs zijn volledig gratis, ook op hoog gespecialiseerd niveau. Het zelfde geldt voor sport en cultuur. Wonen, transport en basislevensmiddelen zijn nog steeds sterk gesubsidieerd.
Ook vroeger werd er door Cubanen nogal wat afgereisd om privéredenen. Tussen 2000 en 2012 vroegen bijna een miljoen Cubanen een uitreisvisum aan. Het werd toegekend aan 99,4% van hen. Het was dus ook voorheen vooral de financiële drempel, die trouwens niet alleen voor Cuba speelt, die het reizen inperkte. Een kleine 13% van die Cubaanse reizigers keerde niet naar Cuba terug. Omgekeerd kwamen in 2011 ook 400.000 Cubanen die in het buitenland wonen op bezoek naar het eiland, 300.000 onder hen vanuit de VS. Dat laatste ondergraaft de stelling dat het om politieke vluchtelingen zou gaan.
Migratie als breekijzer
Het Cubaanse migratiebeleid kadert in een historische context. Sinds de revolutie gebruiken de VS de migratieproblematiek als breekijzer om die revolutie onderuit te halen. Het probleem is zeer complex. De VS zijn een nabije buur op amper 166 km. Er is een historische migratie, die maakt dat vandaag één op drie Cubanen familieleden heeft in de VS. Zo zijn twee van de Cuban Five in de VS geboren. Er was heel wat migratie heen en weer, zowel vóór als na de revolutie. De Cubaanse migratie ligt, ondanks het beeld dat ervan opgehangen wordt, op het peil van het wereldgemiddelde, nl. rond de 10%.
In 1959, bij de overwinning van de revolutie trokken de Cubaanse elite én allen die bloed aan hun handen hadden in dienst van de gevluchte dictator Batista, in groep naar Miami. Ze namen niet alleen hun eigen fortuinen mee, maar ook de schatkist en lieten het land dus berooid achter.
Ook de hoger opgeleidden verlieten het land. Het ging ondermeer om 50% van de amper 6000 dokters die Cuba toen rijk was en 65% van de ingenieurs. President Eisenhouwer startte bovendien een speciaal programma om die hoger opgeleidden, in de eerste plaats de dokters, naar de VS aan te trekken met de bedoeling het land in een gezondheidscrisis te storten.
Die politiek wordt tot vandaag gevolgd. In 2006 stelde Bush zelfs een speciaal programma in, het CMPP of Cuban Medical Professional Parole, om Cubaanse artsen die in het buitenland werken tot deserteren aan te zetten. Obama heeft die maatregel niet opgeheven. Het CMPP is ook een strategisch initiatief in de economische oorlog tegen Cuba, waarvan we vooral de blokkade kennen.
De Cubaanse artsen in het buitenland zijn op dit moment de eerste bron van inkomsten voor de Cuba, vóór toerisme en nikkel. Maar ondanks de door Washington ingezette middelen zijn de resultaten miniem. Sinds 2006 zijn amper 1574 of minder dan 4% van de meer dan 40.000 Cubaanse dokters die buitenlandse missies uitvoeren ingegaan op de aanlokkelijke voorstellen van de VS-overheid.
Naast het punt van de braindrain, die op zich al destabiliserend is voor een samenleving, heeft het overlopen van hoogopgeleiden of bekende atleten een mooi meegenomen demoraliserend effect op de Cubaanse bevolking.
De Cuban Refugee Adjustment Act
Het feit dat Cubanen al dan niet en masse het eiland verlaten is ook een uitgelezen item in de propagandaoorlog tegen Cuba. Hoewel niemand er zich om bekreunt als pakweg een Jamaicaans of Afrikaans atleet in de VS gaat werken, brengt het overlopen van Cubaanse atleten het eiland steevast negatief in het wereldnieuws. Ook Cubanen die haveloos op vlotten in Miami aankomen zijn voer voor de media.
De VS stemde in 1966 een speciale wet voor Cubaanse illegale immigranten: de Cuban Refugee Adjustment Act. Daarmee legaliseerde ze in een klap alle Cubaanse immigranten van het eerste uur, ongeacht hun misdaden onder het Batista-regime. De wet geldt nog steeds. Hij voorziet voor elke illegale Cubaanse immigrant in de VS een verblijfsvergunning, sociale bijstand, een woonst en na één jaar automatisch de begeerde green card. Tegelijk is het aantal visa, zowel bezoek- als verblijfsvisa, die de VS toekennen aan Cubanen beperkt tot een jaarlijks maximum van 20.000. Dat is natuurlijk extreem weinig als je weet hoeveel Cubanen familie hebben in de VS. Bijgevolg zet de Cuban Adjustment Act mensen aan tot het illegaal vertrekken uit Cuba op allerhande vlotten om de 166 km tussen Cuba en Florida te kruisen. Daar vallen jaarlijks tientallen slachtoffers bij.
Omgekeerd is Cuba het enige land waar een VS-burger niet vrij naartoe kan reizen. Hij of zij moet een toestemming aanvragen via het Department of Treasury. De reis moet kaderen in wetenschappelijke of culturele uitwisseling en dan nog wordt de toestemming in kwestie slechts met mondjesmaat gegeven. Zo raakte vorig jaar het geval van Zachary Sanders (38) uit New York bekend. Hij reisde veertien jaar geleden zonder toestemming naar Cuba. De Amerikaanse overheid klaagde Sanders aan, waarna een jarenlange juridische strijd ontstond. Het definitieve verdict viel op 27 juli 2012. Sanders moet 6.500 dollar (5.275 euro) boete betalen.
VS-politiek onder druk
Het nieuwe beleid van de Cubaanse overheid rond migratie zet op zijn beurt de politiek van het Witte Huis onder druk. Velen in de VS stellen zich de vraag hoe het mogelijk is dat hun land restrictiever is dan de Cubaanse ‘dictatuur’ als het op reizen aan komt. Er komt met andere woorden druk op het uitreisverbod naar Cuba vanuit de VS.
Maar er is ook vanuit verschillende kanten druk op de Cuban Adjustment Act. Die wet liet toe om met de regelmaat van een klok berichten de wereld in te sturen over arme Cubanen die de haaien in de zee-engte van Florida trotseren om aan de repressie te ontsnappen. Maar wat als er te veel van die ‘ontsnapten’ aankomen? Of wat als ze in plaats van op een mediageniek gammel bootje gewoon aan de grens naar binnen wandelen, nadat ze via een ander land reisden? En wat als blijkt dat al die Cubanen vrolijk met de regelmaat van een klok terug naar Cuba op bezoek gaan? Wat is dan nog de zin van de Cuban Refugee Adjustment Act? Dat probleem zien zelfs diehard anti-Castristen in, die zich jarenlang van die zogenaamde politieke vluchtelingenproblematiek bedienden om de blokkade tegen Cuba te rechtvaardigen.
Bovendien kalft de aanhang van de republikeinen onder de Cubaanse immigratie in Miami jaar na jaar af. Bij de laatste presidentsverkiezingen haalde Obama bijna de helft van de stemmen van die gemeenschap. Zelfs in Miami verliest de harde aanpak dus aan legitimiteit. Het gros van de geëmigreerde Cubanen staat helemaal niet achter de blokkadepolitiek die hun familieleden in Cuba zo hard treft.
En er speelt nog een andere factor. In de laatste presidentsverkiezingen in de VS doken voor het eerst de Latino’s op als belangrijke nieuwe minderheid. Het is algemeen geweten dat er ernstige problemen zijn rond de illegaliteit waarin een groot deel van die gemeenschap leeft en werkt in de VS. Hoe lang zal een voorkeursbehandeling van de electoraal lang niet zo belangrijke Cubaans-Amerikaanse minderheid blijven bestaan? Die voorkeursbehandeling geeft aanleiding tot nieuwe vormen van criminaliteit. Recent kwam een fraudezaak aan het licht waarbij aan Latino-immigranten tegen een fikse prijs een vervalst Cubaans geboortebewijs aangeboden werd. Zo konden ze zich legaliseren via de Cuban Adjustment Law.
Als de migratiepolitiek van de VS ten aanzien van Cuba in vraag gesteld wordt dan zal ook de economische blokkade op korte termijn onder druk komen te staan. Op het moment dat honderdduizenden Amerikanen per jaar hun vakantie gaan doorbrengen op het nabije eiland wordt het helemaal onhoudbaar om Cuba te blijven voorstellen als een tropische goelag. Bovendien worden de economisch gevolgen van de blokkade op die manier compleet doorbroken.
De Cubaanse migratie vandaag
Na de traumatische ervaringen met migratie in de beginjaren van de revolutie, startte de Cubaanse overheid in de tweede helft van de jaren ’70 een politiek van toenadering. Het besef groeide binnen Cuba dat niet iedereen die het land verliet daarom ook politiek vijandig stond tegenover de revolutie. Na het vertrek van de elite in de eerste jaren ging het nadien meer en meer om migratie vanuit economische of familiale redenen.
Vandaag worden de relaties met de Cubanen in de migratie verder versoepeld. Veel Cubanen die vroeger illegaal vertrokken of langer wegbleven dan hun visum strekte kunnen nu terugkeren. Wie bijvoorbeeld ooit het land verliet met een studievisum, maar bleef hangen in het buitenland, kan vandaag een eenvoudige aanvraag richten om zijn of haar situatie opnieuw te legaliseren. Voorheen was dat veel problematischer. Ook atleten of musici die kozen voor het geld kunnen vandaag naar huis terug. Sinds de economische crisis is het aantal Cubanen dat na verloop van tijd toch naar huis terugkeert opnieuw toegenomen. Het gaat om 1000 à 2000 personen per jaar.
Omgekeerd kunnen Cubanen die enkele jaren naar het buitenland willen om er wat geld te verdienen dat nu ook vlot doen. Op die manier kunnen ze bijvoorbeeld voldoende bijeensparen om daarna op Cuba een zaak te beginnen, iets wat door de nieuwe economische maatregelen bevorderd wordt.
Ook met de nieuwe wet behoudt de staat de bevoegdheid om restricties op te leggen aan een aantal selectieve groepen. Heb je een rechtszaak lopen, of val je onder de legerdienst, dan zal je ook vandaag niet zomaar een reispas krijgen. Bepaalde beroepsgroepen die economisch, politiek of sociaal vitale functies uitoefenen kunnen hun reispas uitgesteld zien met een maximum van vijf jaar tot er vervanging voorzien is in hun functie. Het gaat hierbij om uitzonderingen en deze mensen zijn op de hoogte van de restricties van hun job.
Omgekeerd kunnen redenen van staatsveiligheid ingeroepen worden om bepaalde personen het recht op inreizen te ontzeggen. De geschiedenis van infiltraties en terreur die Cuba al meer dan 50 jaar ondergaat nopen de overheid tot de nodige voorzichtigheid op dat vlak.
Blijft dan nog de vraag wat de houding van de Cubaanse overheid zal zijn t.o.v. de vanuit het buitenland aangestuurde zogenaamde dissidenten. Blogster Yoani Sánchez ging op 14 januari onder grote internationale persbelangstelling voor de 20e keer een reispas aanvragen. De vorige 19 pogingen waren volgens haar op niets uitgelopen. Ze vulde de nodige papieren in en kreeg te horen dat zo zoals de andere aanvragers binnen 14 dagen haar pas kan afhalen. Waarop ze het commentaar gaf dat ze eigenlijk helemaal niet uit Cuba weg wil…
* een CUC of uitwisselbare Cubaanse munt is ongeveer 1,2 euro waard.
