Verkiezingen 2010 en 2012: Absenteïsme daalt  van 1.240.185 (16.0%) in 2010 tot 1.152.503 in 2012 (14,5%) maar de niet-deelname zal in 2014 hoger liggen dan ooit: 25,3% inwoners op stemleeftijd (Belgen en vreemdelingen samen) zullen geen stem uitbrengen of als vreemdeling er geen hebben. In Brussel zal niet-deelname aan de democratie voor alle kantons tussen de 40% en de 52% liggen met een piek van 60% in Sint-Gillis, in het Vlaams gewest op 20,1% , in het Waals gewest op 27,5%. Voor de komende parlements-, Federale en Europese verkiezingen in 2014 zal in Brussel misschien slechts een minderheid van de bevolking op stemleeftijd haar vertegenwoordigers kiezen, en dit mede als gevolg van de nieuwe wet op de Belgwording. Vooruitzicht kantons 2014 op basis van 2010 en 2012.

De excellente en goed gedocumenteerde analyse van Filip De Maeschalck op Sampol heeft een beetje stof doen opwaaien en vooral het woord gegeven aan wie de verkeerde conclusies uit z’n studie trekken. Maak van stemplicht stemrecht zo klonk het in de 7de dag, Groen inbegrepen. In plaats van het stemrecht van vreemdelingen een stemplicht te maken en de niet-EU-ers met minder dan vijf jaar verblijf in België mee te nemen wil men de verkiezingsdeelname helemaal kelderen door het de stemplicht door stemrecht te vervangen..

Filip de Maesschalck maakt de vergelijking met de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 en concludeert een verhoging van het absenteïsme. Hij stipt terecht aan dat hoe hoger het politieke niveau van de verkiezing  hoe lager de deelname is. Een vergelijking van de deelname aan het stemmen tussen 2000 en 2012 laat evenwel een genuanceerd beeld zien. Het absenteïsme in 2010 met 1.240.185 ligt hoger dan de 1.152.503 niet-stemmers en blanco/ongeldige stemmers in 2012, zelfs al waren er toen 129.531 vreemdelingen met stemplicht meer ingeschreven en was het aantal stemplichtige Belgen met 59.895 gestegen in vergelijking met 2010. Het is dezelfde afstand van de parlementsverkiezingen in 2003 tav van de gemeenteraadsverkiezingen in 2006.

In 2006 was er grote opkomst en een relatief laag blanco/ongeldig% in vergelijking met vorige gemeenteraadsverkiezingen in 2000. In 2012 ligt dit aanzienlijk hoger dan 2006 en ook 2000. In 2003 ligt de niet-deelname aan de stemverrichtingen en het blanco/ongeldig stemmen gelijk met dit van de gemeenteraadsverkiezingen van 2000, hetgeen a-typisch geacht wordt, gezien het normaalgesproken lager ligt naargelang het politiek niveau van de verkiezingen hoger ligt. In 2007 ligt het absenteïsme praktisch gelijk met de parlementsverkiezingen van 2003 maar een stuk hoger dan bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006, vooral dan omdat dit in 2006 uitzonderlijk laag blijkt te zijn. De opstoot van niet deelname en blanco/ongeldig stemmen in 2012 volgt dan eerder in het spoor van de parlementsverkiezingen in 2010 waar een extreem deelnamecijfer samengaat met een hoge score blanco/ongeldig stemmen. Zoals uit de analyse van Filip De Maeschaelck blijkt is dit vooral verbonden aan de stedelijke milieus met Brussel als een extreem exponent.

Wat zegt de deelname in 2010 en 2012 over het mogelijk deelnamecijfer in 2014

Het leek ons interessant om de vraagstelling en analyse van Filip De Maesschalck eens toe te passen op de situatie in 2014 waarbij we de stemplichtige Belgen en de deelnamecijfers van 2010 nemen aangevuld met de gegevens over de vreemdelingen in 2012. Filip De Maesschalck gaat op drie niveaus, met drie verschillende noemers, na wat de deelname is van de bevolking aan de ‘democratie’:
– het aantal stemplichtigen, voor 2012 de stemplichtige Belgen en ingeschreven vreemdelingen, voor 2014 enkel de stemplichtige Belgen
– het aantal stemplichtigen 2012 aangevuld met de niet-ingeschreven vreemdelingen, voor 2014 de stemplichtige Belgen aangevuld met vreemdelingen die lokaal stemrecht hebben
– het aantal inwoners van België die op de stemgerechtigde leeftijd zijn, dus met inbegrip van niet-EU-vreemdelingen die minder dan 5 jaar in België wonen, voor 2014 dezelfde aflijning.

De percentages van elke van de berekening hebben dus een andere noemer, maar geven een goed beeld van de gaten in de Belgische kaas van de democratie. Door de berekeningen zo te maken geeft Filip De Maesschalck al aan wat een integrale democratie betekent en hoe in feite de wil van de ganse bevolking z’n weerslag kan of moet krijgen in haar politieke vertegenwoordiging, toch op lokaal niveau. Met deze oefening ook te doen voor 2014 (op basis zoals gezegd van de aantallen Belgen in 2010 en vreemdelingen in 2012) gaan we er van uit dat deze politieke deelname in feite zou moeten doorgetrokken worden tot gewestelijk, federaal en Europees niveau. Voor de verdere bespreking wordt een opdeling gemaakt per gewest. De gegevens voor 2012 komen van Filip De Maeschalck op Sampol, de gegevens voor 2010 van de tabel

1. Aantallen en % niet- en blanco/ongeldige stemmers in % op de stemplichtigen.

De niet-deelname was 16,0% bij de parlementsverkiezingen in 2010 en 14,5% in 2012, zelfs in absolute cijfers een goed stuk lager terwijl er een hoger aantal stemplichtigen was. Een decennium geleden was de deelname aan parlements- en gemeenteraadsverkiezingen nog gelijklopend. In vergelijk met de uitzonderlijke deelname aan de gemeenteraadsverkiezingen in 2006 is er wel een fikse stijging van het absenteïsme zes jaar later.

In het Vlaams en Waals gewest komt eenzelfde tendens tot uiting, van 13,9% naar 11,5% in het Vlaamse gewest, van 18,7% naar 18,2% in Wallonië maar in Brussel stijgt de niet-deelname fors van 20,5% naar 22,1%, vooral dan als gevolg van een stijging van de blanco/ongeldige stemmen van 3,4% naar 4,8%. Daar is, zoals in de andere stedelijke milieus werk op de plank om zich niet te laten ontmoedigen door de politiek en in tegenstelling tot populistische alternatieven actief te kiezen voor wie aan de vreemdelingen, de nieuwe Belgen, de nieuwe en de oude arbeiders, een perspectief kan bieden dat de sociale-, de bestaans- en de inkomenszekerheid van de bevolking kan verzekeren en verder uitbouwen en de impact van het racisme op onderwijs, werken en wonen kan verminderen.

2. Aantallen en % niet- en blanco/ongeldige stemmers in % op de stemplichtigen + stemgerechtigde vreemdelingen (lokaal niveau).

In deze tabel alle niet-ingeschreven vreemdelingen meegeteld, voor 2010/2014 zijn dat alle vreemdelingen die normaal recht zouden hebben, in 2012 degenen die zich niet ingschreven hebben voor de lokale verkiezingen, de andere zijn al begrepen in de deelnamecijfers.Het democratisch deficit in 2010/2014 is dan ook een goed stuk groter als gevolg van het feit dat vreemdelingen noch stemgerechtigd, noch stemplichtig zijn. Door het vergroten van de noemen verlaagt het % niet-deelname aan de verkiezingen, maar de globale niet-deelname stijgt fors door de uitsluiting van vreemdelingen aan de kiesverrichtingen. Filip De Maeschaelck is de eerste van de formele wetenschap die deze berekening eens maakt. Het siert hem.
 
Door de hogere niet-deelnamecijfers in de parlementsverkiezingen in vergelijking met de gemeenteraadsverkiezingen in 2012 is de impact van de voorzienbare niet-deelname in 2014 ook groter. Het % niet-stemmen/blanco-ongeldig ligt lager dan in vorige tabel omdat de noemer groter is. Naast deze gewilde negatie van de eigen stemmogelijkheid weegt de exclusie van alle vreemdelingen die lokaal stemrecht hadden veel sterker door. In het Brussels gewest is 43,9% zonder politieke vertegenwoordiging in het Brusselse parlement, in het Vlaamse parlement is dat 19,0% en in het Waalse parlement 26,5%. In 2012 zijn de %ges iets lager maar hoe dan ook dramatisch voor een democratie die naam waardig.

Voor dit Vooruitzicht kantons 2014 obv 2010 en 2012 zijn de gegevens beschikbaar voor alle kantons (+jes openen in de tabel aan de linkerkant; en groter detail gegevens langs +jes langs boven) en wordt dus een realistisch beeld opgehangen van de niet deelname (op basis van 2010) en van de uitsluiting van vreemdelingen aan de stemverrichtingen (aantallen 2012). De niet-deelname in 2014 zal allicht nog hoger liggen omdat het aantal stemplichtige Belgen zal verhogen en ook het aantal vreemdelingen hoger zal liggen en zij uiteraard geen stemrecht/plicht zullen hebben.

3. Aantallen en % niet- en blanco/ongeldige stemmers in % op de stemplichtigen + stemgerechtigde vreemdelingen (lokaal niveau) + niet-EU met minder dan 5 jaar verblijf

Als de uitsluiting van de niet-Europese vreemdeling met een verblijf van minder dan 5 jaar in België wordt opgeheven – oefening die ook door Filip De Maeschalck gemaakt wordt – dan komt pas de feitelijke exclusie in z’n volle omvang aan het licht. In Brussel heeft de verkozen afvaardiging in het parlement amper nog de legitimiteit van de helft van de bevolking: 47,8% neemt niet deel, 13,6% omdat zij stemplicht hebben maar niet opdagen of blanco/ongeldig stemmen en 34,2% omdat ze niet kunnen stemmen omdat ze vreemdeling zijn. Bijna de helft van de bevolking op stemleeftijd is niet politiek vertegenwoordigd.
 
In de berekening van Filip de Maesschalck is dat nog altijd 45,8% in Brussel, maar toch wat minder omdat er een beperkt aantal vreemdelingen gebruik gemaakt heeft van haar stemrecht. Voor de komende parlements-, Federale en Europese verkiezingen zal in Brussel misschien slechts een minderheid van de bevolking op stemleeftijd haar vertegenwoordigers kiezen, als de niet-, blanco/ongeldige stemmers en het aantal vreemdelingen in 2014 zullen gestegen zijn, en de traag-Belgwet haar eerste uitwerkingen zal gekend hebben. Ook in het Vlaams en Waals gewest is er een serieus deficit en voor België zal een kwart van de bevolking van 18 jaar en ouder, 25,3% geen politieke vertegenwoordiging hebben in de gewestelijke, federale en Europese parlementen.

En door de verdere politieke beperkingen op de Belgwording komt België, zeker in Brussel, meer en meer in een toestand zoals onder de apartheid in Zuid-Afrika, 23 jaar geleden: de exclusie van de meerderheid van een bevolking van het democratisch stemrecht.

Jan Hertogen, socioloog

Voor tabellen en grafieken, zie BuG 204 op www.npdata.be