Laten we ons even aan een klein pronostiekje wagen voor de volgende maanden in Europa.

Voorlopig doen de financiële markten nog niet al te moeilijk over de Italiaanse electorale janboel, maar het laat zich raden dat ze bij aanhoudende politieke instabiliteit in Italië het land terug in een houdgreep gaan nemen. Geert Noels en Ivan Van de Cloot warmen zich ongetwijfeld al op om ‘spread’ tweets te versturen. Bij stijgende animositeit op de financiële markten, al of niet verder aangewakkerd door het economische effect van sequestratie in de VS, kun je voorspellen wat er gaat gebeuren. Nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven in Italië, die Bersani en Monti deze keer wel aan een (nipte) meerderheid helpen in Kamer en Senaat – bange burgers die nog voldoende te verliezen hebben zullen dergelijke coalitie, die de steun van “Europa” geniet, aan de macht helpen. Democratie op zijn Europees anno 2013, in twee stappen dus – eerst om te proberen, daarna door de markten ‘tot redelijkheid gebracht’.

Berlusconi’s electorale appeal zal immers afnemen, recht evenredig met de stijgende druk van de financiële markten. Daar rekenen EU-bureaucraten naar verluidt zelfs op, lazen we eerder deze week in de krant. Voor Grillo geldt echter het omgekeerde, denk ik – want zijn analyse van de internationale en Italiaanse situatie wordt alleen maar bevestigd als de financiële markten Italië dwingen tot nieuwe verkiezingen. Maar goed, ook al gaat zijn beweging nog aan slagkracht winnen, hij zal dus bij volgende verkiezingen nog niet sterk genoeg blijken om incontournable te worden. Ook al omdat zijn tegenstrevers niet zullen nalaten om ‘m aan te wrijven dat hij zich niet ‘constructief’ heeft opgesteld na deze verkiezingen, bv. door een coalitie aan te gaan met Bersani.

Maar daarmee is het probleem niet opgelost voor de eurozone. Immers, ook al verpakt hij een en ander op populistische en soms ronduit platte wijze, veel elementen van Grillo’s analyse staan als een huis, en dat zal de volgende maanden alleen maar duidelijker bevestigd worden. Nu mogen ze in Brussel en Berlijn na dit weekend wel denken dat Italië zich als een balorig kind gedraagt dat niet weet wat goed is voor zichzelf op de lange termijn, feit is dat de problemen op Europees niveau even groot zijn als de nationale – Italiaanse – janboel. Niet alleen Italië heeft een ‘Basta’ nodig, een en ander geldt ook voor Europa. Veel Italianen schatten dat – correct – ook zo in, Monti’s flauwe score komt niet uit de lucht vallen. En het is echt geen toeval dat populisten als Grillo veel vrij goed geïnformeerde mensen aanspreken, alleen dàt zou al een signaal moeten zijn naar Brussel toe dat ze moeten ophouden met het afdoen van Grillo als een populistische clown. Europeanen die kwaliteitskranten  lezen (en af en toe tussen de regels kunnen lezen) weten immers zo onderhand dat het door Merkel en co aangestuurde ‘volgehouden soberheidsbeleid’ de eurozone naar de afgrond leidt. Net zoals Osborne in Engeland terecht de gebeten hond is in the Guardian, is Olli Rehn in Europa het gezicht van een beleid dat blijft volharden in de boosheid, in weerwil van de realiteit. “Structurele hervormingen werken”,  is het mantra, want ze geven de financiële markten terug vertrouwen – terwijl De Grauwe een paar dagen geleden nog duidelijk maakte dat vooral de interventie van de ECB de markten heeft gekalmeerd, niet de bezuinigingen. Ondertussen ogen de Europese economische en werkloosheidscijfers almaar grauwer.

Maar Brussel en Berlijn gaan dus nog wel even volhouden dat dit ‘de enige juiste weg’ is, zeker tot de Duitse Bondsdagverkiezingen in september. Dan wordt Frau Merkel allicht herverkozen in Duitsland, al of niet met de hakken over de sloot. Ook in Duitsland zijn er nog altijd een hoop mensen die veel te verliezen denken te hebben bij een bruuske koerswijziging, en dan worden onfrisse praktijken en sociale uitwassen zoals bij een Zalando pakhuis in de buurt van Berlijn – vandaag in de Morgen – gretig onder de mat gemoffeld. Niet het probleem van de Duitse middenklasse – voorlopig toch.

Na de Duitse verkiezingen zullen Merkel en co op deze weg verder willen gaan – ter meerdere eer en glorie van de belangen van Duitse banken en CEOs – zij het allicht aan een iets trager tempo. “We moeten landen wat meer tijd geven om de noodzakelijkse structurele hervormingen door te voeren, maar ook wat groeibevorderende maatregelen nemen”, gaan we dan ongetwijfeld tot in den treure toe mogen horen, ongetwijfeld ook uit de mond van De Gucht. Want alle heil wordt verwacht van verdere groei, dat spreekt; alleen als we terug groeien, kunnen we de crisis beëindigen, luidt het overal – zie bv. het heil dat van een Transatlantisch handelsakkoord verwacht wordt, en natuurlijk, van grootscheepse structurele hervormingen op zijn Duits, overal in de eurozone.

Helaas, het zal niet werken. We kunnen ons niet langer een weg uit de crisis groeien, omdat elders in de wereld duurzame groei er niet meer in zit. Niet in de VS (waar ze met die sequestratie zichzelf ongetwijfeld in de voet gaan schieten, en de politieke gridlock dus ook economische implicaties gaat krijgen), en niet in BRICs landen waar ze stilaan botsen op de implicaties van een wereld die kampt met toenemende resourceproblemen en dus hogere prijzen voor resources. BRICS landen gaan wel blijven groeien, maar niet genoeg om Europa uit de economische brand te helpen. Het wordt almaar duidelijker dat de wereld een heuse paradigma-wissel nodig heeft, waarbij de hele economie op duurzame leest geschoeid wordt en echt rekening gehouden wordt met de beperkte resources en het fragiele ecosysteem op de planeet. Je uit de crisis een weg exporteren –wat de Europese beleidsvoerders voor ogen hebben – door het Duitse model overal in te voeren, is old school, iets van de 20ste eeuw. Het kan een paar jaar werken, zoals in Duitsland, maar het blijft niet duren. Nog afgezien dus van de macro-economische nonsens van een al te drastisch soberheidsbeleid in de eurozone, zoals Krugman en De Grauwe al tot in den treure toe hebben aangegeven.

Tegen 2014-15 wordt een en ander allicht nog allemaal ietsje duidelijker, en staan Merkel en andere Olli Rehn’s voor paal, zoals dat voor Osborne nu al het geval is. Dan blijven er een paar opties over voor de Euro. Ofwel begeeft de euro het, omdat voor steeds meer mensen duidelijker wordt dat het Europese muntproject in de huidige vorm verworden is tot een neoliberaal project, dat niet echt de belangen van gewone mensen dient. In de perifere Europese landen zijn veel mensen (helaas nog niet genoeg) daar al van overtuigd, bij ons nog niet, helaas. Soberheidsbeleid dat niet leidt tot resultaten en geen langetermijnperspectief biedt, zal electoraal afgestraft worden, daar kun je van op aan. Vroeg of laat breekt één land dus uit het eurokeurslijf, al of niet na een referendum – anderen zullen dan allicht volgen. Eén optie is dus dat we zouden eindigen met een veel kleinere eurozone, waar de resterende landen wel min of meer homogeen zijn qua competitiviteit etc., en dat de rest teruggrijpt naar een eigen munt, om op die manier te proberen terug hun internationale competitiviteit te herwinnen. Fraai zou het niet zijn, en enorme schokgolven zouden door Europa en de hele wereld gaan. Maar soms zit er niets anders meer op.

De andere, toegegeven, veel minder waarschijnlijke,  optie is dat Europese landen, als ze inzien dat ze er niet gaan komen met volgehouden soberheidsbeleid, eindelijk een grote conventie bij elkaar roepen en alle kaarten op tafel leggen, zonder taboes.  In een soort “overall package” zou de conventie dan tegelijk (1) een schuldenconferentie, inclusief grootscheepse schuldenherschikking/kwijtschelding/schuld koppelen aan groei,  moeten zijn – zoals de Syriza leider die voor ogen heeft, naar analogie met de schuldenconferentie na WO II mbt Duitse schulden – (2) structurele hervormingen bepleiten – want die zijn wel degelijk nodig in een aantal door cliëntelisme geteisterde (delen van) Europese landen – (3) structurele transfers (om Europese solidariteit te verankeren, zoals je die ook in de VS hebt), (4) verdere integratie (inclusief een serieus sociaal luik, om bv. een Europees minimumloon in te voeren), én, last but not least, een (5) echte democratisering van de werking van Europa. Enkel in dergelijk scenario heeft het Europese project nog een kans om bij de publieke opinie terug krediet te winnen, want dan zou het Europees project –dat nu gepercipieerd wordt als een economisch, kil project dat de gewone mens niet langer ten goede komt – terug meer democratische én sociale legitimiteit krijgen. En als ze dan toch bezig zijn, zou zo’n conventie best ook ineens een grootscheeps Europees groen stimuluspakket afkondigen, om de Europese economie echt op de 21ste eeuw voor te bereiden.

Waar moet het geld vandaan komen? Zoals ik al zei, meer en meer mensen weten ook dat 22 triljard liggen te slapen in offshore financiële oorden, en vragen zich af waarom gewone mensen de dupe moeten worden van een crisis die overduidelijk door de grote jongens is veroorzaakt. Maar voorlopig lijken de spindoctors van rechtse partijen weg te komen met hun – bijna Orwelliaanse – analyse van de situatie: dat het de Europese welvaartsstaten zijn die boven hun stand geleefd hebben, en dat die er dus moeten aan geloven, door grootscheepse bezuiningen op de overheid en verdere privatisering. Om het neoliberale systeem, dat de crisis veroorzaakte in the first place, dus nog een beetje dieper te verankeren. In Engeland krijgen ze daar op dit ogenblik een staaltje van. Of Cameron en co er gaan blijven mee wegkomen, da’s een andere vraag.

Dat Grillo niet direct bereid is om Bersani uit de brand te helpen, pleit dus voor hem. Ook al kan hij met dergelijke coalitie allicht veel bereiken op Italiaans vlak, hij beseft ongetwijfeld dat zo’n coalitie zou neerkomen op ‘pappen en nathouden’ t.a.v. Europa. En Europa heeft ook nood aan een Grillo, niet alleen Italië. Misschien komt het er van in 2014, met de Europese parlementsverkiezingen? Hoop doet leven.

Het tweede euro-scenario klinkt als een sprookje, vrees ik. Het eerste is dus een pak waarschijnlijker.