Nicodemisme
Als u vertrouwd bent met het lezen van de Bijbel, dan kent u ongetwijfeld Nicodemus. Hij was lid van het Grote Sanhedrin (gerechtshof, nvdr) van Jeruzalem en komt verschillende keren voor in het Nieuwe Testament. Hij was een farizeeër maar in het geheim ook een discipel van Jezus.
Jezus onderricht Nicodemus. Schilderij van Jacob Jordaens. Foto: Jean Louis Mazieres, Flickr / CC BY-NC-SA 2.0
Hij luisterde naar zijn preken (Johannes 3:1-21), verdedigde hem (Johannes 7:45-51) en was aanwezig bij zijn kruisafneming (Johannes 19:39-42). Toch zag hij Christus altijd ‘s nachts, om redenen die iedereen gemakkelijk begrijpt: uit angst om zichzelf te compromitteren (hij had een officiële functie) en om niet herkend te worden.
‘Nicodemisme’ in de brede betekenis van het woord staat tegenwoordig voor een opportunistische houding: niet voor zijn mening durven uitkomen om niet in de problemen te komen.
Wij, de goeden tegen zij, de slechten
De huidige oorlog tussen de NAVO en Rusland heeft mij veel ‘nicodemisten’ doen ontdekken. Inderdaad, ze zijn met zeer veel en ze zijn zeer discreet, de mensen die het officiële zwart-witstandpunt niet aanhangen.
Twee onherleidbaar antagonistische werelden staan tegenover elkaar: aan de ene kant de open en deugdelijke democratieën, aan de andere kant een despotisch rijk bevolkt met massa’s die onder de knoet leven en gewoon zijn te gehoorzamen. Wij tegen zij. De goeden tegen de slechten.
Hoe kunnen we in dit klimaat de moed hebben om te zeggen dat onze ‘communicatie’ even manipulatief is als hun ‘propaganda’. Van dat laatste weten we maar weinig, aangezien de democratische censuur – om ons te beschermen – de Franstalige versie van de zender Russia Today heeft verboden.
We zijn er toe veroordeeld om het standpunt van de ander niet te kennen
Hun programma ‘Interdit d’interdire’ (Verboden te verbieden) was nochtans een voorbeeld van journalistiek. Ook het agentschap Spoetnik werd gesloten.
We zijn er dus toe veroordeeld om het standpunt van de ander niet te kennen. Aan onze kant worden alle oude trucs gebruikt om emoties op te wekken en ons voor de oorlog te mobiliseren.
Wie eerst het zwaard trekt …
Ter gelegenheid van de nieuwe editie van mijn boekje Elementaire principes van oorlogspropaganda heb ik deze principes opnieuw overlopen om te zien of ze in het conflict tussen de NAVO en Rusland worden ingezet. Het resultaat is heel duidelijk.
De eerste principes (Wij willen geen oorlog – alleen de vijand is verantwoordelijk voor het conflict) zijn een must om een oorlog populair te maken.
Het komt erop aan de publieke opinie ervan te overtuigen dat het ons om zelfverdediging te doen is en dat de “andere” is begonnen. Het zijn de expansionistische doelstellingen van die “andere” die hem tot een aanval dwongen.
De eerste principes (Wij willen geen oorlog – alleen de vijand is verantwoordelijk voor het conflict) zijn een must om een oorlog populair te maken
In casu is het duidelijk dat alleen Rusland verantwoordelijk is voor de oorlog in Oekraïne. Machiavelli[1] (1469-1527) had echter al gewaarschuwd dat degene die als eerste het zwaard trekt, niet noodzakelijk verantwoordelijk is voor het conflict. Mogelijk is hij in een zodanige situatie gebracht dat hij geen andere keuze meer had dan oorlog te voeren.
Zo spreekt het Westen over een “aanval” van Rusland op Oekraïne in februari 2022, zonder rekening te houden met het feit dat de uitbreiding van de NAVO naar het Oosten vanuit Russisch oogpunt een heel concrete bedreiging van zijn grondgebied is. Dat dreef Rusland zodanig in het nauw dat het wel moest “reageren”.
De NAVO beweert dat haar uitbreiding naar het oosten bedoeld was om Europa te “beschermen”, om weerstand te bieden tegen een Russische aanval. De VS zeggen dat ze in reactie daarop desnoods kernwapens willen gebruiken.
Boosaardige gekken
Een ander basisprincipe van de propaganda is de leider van de tegenpartij voorstellen als een boosaardige gek. In de Eerste Wereldoorlog was het “Keizer” Wilhelm II die deze rol op zich nam. Later viel dat ook Saddam Hoessein, Milošević of Kadhaffi te beurt.
De leider van de tegenpartij is altijd een boosaardige gek
Dit simpele en doeltreffende principe wordt in het huidige Westerse verhaal ook toegepast. Wij voeren geen oorlog tegen de Russen, maar tegen een paranoïde Poetin. La Libre Belgique had het over ‘de Sovjet-tsaar’[2]. Le Vif hekelde in 2014 in een artikel “Hoe Poetin te stoppen” al zijn “boosaardigheid”, zijn oorlogszuchtige diplomatie en noemde hem een “crimineel”[3].
In het binaire propagandasysteem (“zij” tegen “wij”) zijn de leiders van de tegenpartij altijd gevaarlijke gekken. ‘Onze’ leiders zijn altijd redelijk en menslievend.
Nobele doelen
Om de publieke opinie voor de oorlog te mobiliseren, moet ze er ook van worden overtuigd dat wij deze oorlog voor nobele doelen voeren, in tegenstelling tot onze vijanden,.
Anne Morelli op een recente vredesbetoging. ‘Het geld van de wapens voor mijn verwarming’. Foto: Gaston VD
Daarom wordt er met geen woord gerept over onze expansionistische plannen of over de economische redenen voor onze oorlogsinspanningen. De oorlogszuchtige eenheidsworst zwijgt als een graf over het Amerikaanse schaliegas, dat Russisch gas moet vervangen, zij het tegen een hogere prijs.
Het Europese project, dat in het Oekraïne van morgen, lid van de NAVO en de Europese Unie, een geweldige kans ziet voor goedkope “delokalisatie in de nabije omgeving” wordt niet uit de doeken gedaan.
Er wordt met geen woord gerept over onze expansionistische plannen of economische redenen voor onze oorlogsinspanningen
Waar de Westerse media het wel over hebben, is onze nobele eigenschap om de vijanden van onze vijanden te hulp te schieten. Wij verdedigen het recht van volkeren op zelfbeschikking voor Kosovo dat zich afsplitst van Joegoslavië, maar niet voor de Krim of Donetsk als zij zich willen afsplitsen van Oekraïne.
Alleen de vijand begaat wreedheden
Propaganda mag alleen verslag uitbrengen over de wreedheden die door de vijand worden begaan en nooit over de onze.
Zo wordt in de oorlog in Oekraïne alleen melding gemaakt van Russisch geweld. Wanneer Human Rights Watch en later ook Amnesty International hun bezorgdheid uiten over martelingen en terechtstellingen van Russen door Oekraïners, vooral van gevangenen, is de weerklank hierover bij ons zeer zwak en haalt dat de krantenkoppen niet.
Empathie is alleen weggelegd voor de slachtoffers van de vijand en niet voor de slachtoffers van Oekraïne en zijn bondgenoten.
Oorlog in Oekraïne sinds 2014 heeft ook mensen uit Donetsk hun dorpen doen ontvluchten, maar wie geeft om deze mensen?
Vluchtelingen zijn alleen aandoenlijk en solidair als ze worden voorgesteld als getuigen van de barbaarsheid van de vijand. Toch heeft de oorlog in Oekraïne sinds 2014 ook mensen uit Donetsk gedwongen hun stad of dorp te verlaten, maar wie geeft om deze mensen?
De woorden die worden gebruikt zijn veelzeggend. Massagraven en huurlingen worden steevast gekoppeld aan de ‘andere’, geïmproviseerde begraafplaatsen en buitenlandse vrijwilligers vinden we alleen aan onze kant.
Ik zal niet alle principes van oorlogspropaganda doornemen, ook al worden ze allemaal gebruikt in de communicatie om de oorlog tussen de NAVO en Rusland aan het publiek te verkopen. Ik wil me beperken tot één punt dat rechtstreeks verband houdt met het ‘Nicodemisme’.
Wie aan onze zaak twijfelt, is een verrader
Het tiende en laatste principe van oorlogspropaganda is dat degenen die het niet volledig eens zijn met de politiek van hun kamp, die de propaganda in twijfel trekken, onmiddellijk worden gestigmatiseerd als agenten van de vijand.
Paus Franciscus schippert voorzichtig tussen de twee partijen. Het Westen zet hem onmiddellijk weg als Poetinist
De recente conflicten vormen hierop geen uitzondering. Paus Franciscus schippert voorzichtig tussen de twee partijen in de oorlog in Oekraïne. Hij wordt dan ook onmiddellijk bestempeld als Poetinist.
Concerten en universitaire cursussen worden afgelast, artiesten en sporters worden geboycot omdat ze zich niet duidelijk voor onze kant uitspreken. Pacifisten worden uit de media geweerd.
De oorlogszuchtige mentaliteit is zo alomtegenwoordig dat het heel moeilijk en riskant is om die in twijfel te trekken, zelfs als je elk betoog begint met “Ik ben niet voor Poetin”.
Kritische stemmen talrijker dan je zou denken
Tijdens recente radio[4]– en televisieoptredens[5] heb ik nochtans kunnen vaststellen dat er naast de oorlogsstokers ook kritische stemmen zijn die het niet eens zijn met officiële mediaverhaal over de oorlog in Oekraïne en het nut van sancties. Ze zijn trouwens veel talrijker dan je zou denken.
Zij pleiten voor dialoog en diplomatieke actie en stellen andere oplossingen voor dan de confrontatie, omdat ze vrezen dat die fataal zou kunnen zijn voor onze planeet.
Maar deze stemmen, die we allemaal hebben gehoord tijdens de betoging van zondag 26 februari voor vrede en tegen oorlog, willen meestal discreet blijven omdat ze het riskant vinden om een verhaal in twijfel te trekken dat door alle leiders en door alle media wordt gedeeld.
Wanneer ze in het openbaar naar hun eigen mening worden gevraagd, buigen velen het hoofd en kunnen ze niet snel genoeg van onderwerp veranderen. Ze willen beledigingen vermijden en wachten tot de storm gaat liggen.
Ze vinden het verstandiger om hun mening voor zich te houden, ook al is het in ons land wel moeilijk maar niet dodelijk, wat in andere landen wel het geval is, om een ‘dissidente’ overtuiging te verdedigen.
Ze doen zoals Nicodemus …
Lees ook: Anne Morelli over oorlogspropaganda
Een video-interview met Anne Morelli over de oorlog in Oekraïne kan je hieronder bekijken.
Notes:
[1] Nicolò Macchiavelli, Istorie fiorentine, libro settimo, cap. XVI.
[2] La Libre, 4 juni 2022.
[3] Le Vif, 5 september 2014, artikel van Gérald Papy.
[4] RTBF, uitzending Ouï dire van 8 februari 2023
[5] LN24, 10 en 21 februari 2023
