Hoe relevant zijn films die geen interesse tonen in het leven, de toestand en de dromen van gewone mensen? Die vraag naar de artistieke en sociale betekenis (lees: de zin) van wat we te zien krijgen duikt al te vaak op bij zowel mainstream als arthouse cinema. Gelukkig zijn er ook films zoals Omar en Fruitvale Station die wél aandacht hebben voor hoe mensen leven (en sterven) wanneer ze niet rijk, succesvol, heroïsch of uitzonderlijk zijn, mensen met een doorsneeleven en heel gemiddelde dromen.

Echte mensen en echte plaatsen

Bovendien worden er gelukkig ook af en toe films gemaakt die niet enkel draaien rond echte mensen en plaatsen maar ook opvallen door visuele schoonheid en inhoudelijke complexiteit. Alexander Payne’s wonderlijke ballade Nebraska, gebaseerd op een scenario van Bob Nelson, is zulk pareltje. Het is een rustig meanderende film die langzaam onder je huid kruipt en waarvan de impact steeds sterker wordt. Dagen later zal je nog nadenken over de avonturen van Woody, David, Kate en Ross Grant, en over de malaise waarmee de Verenigde Staten kampen.

Voor regisseur Alexander Payne is Nebraska een poging om – na de komedies About Schmidt en Sideways die met hun bizarre personages en situaties te kunstmatig waren – weer aan te knopen bij de rauwe authenticiteit en donkere humor van debuutfilms Citizen Ruth en Election.

Nebraska focust opnieuw 200% op ‘gekke’ personages die misschien wel iets missen (geestelijke gezondheid, geluk) maar wel nog altijd in het bezit zijn van hun waardigheid. Payne respecteert deze prettig gestoorde ‘gewone’ mensen, zoals de verwarde bejaarde Woody Grant (Bruce Dern) die er met weinig woorden en een dwaze actie voor zorgt dat we anders gaan kijken naar zijn familie – zijn zonen David (Will Forte) en Ross (Bob Odenkirk) en zijn vrouw Kate (June Squibb) – en onze wereld.

De odyssee van een dromer

Met Phedon Papmichaels zwart-witfotografie herinnert Nebraska aan Bruce Springsteens gelijknamige album uit 1982. Springsteens titelsong vertelt het verhaal van Charles Starkweather wiens tocht (inspiratie voor Terrence Malicks Badlands) omgekeerd en geweldadig verliep (“From the town of Lincoln, Nebraska with a sawed-off .410 on my lap, through to the badlands of Wyoming I killed everything in my path”).

In Payne’s Nebraska trekt de werkloze ex-alcoholist Woody van Billings, Montana naar Lincoln, Nebraska in een heel andere reactie op de crisis. Gedreven door de koppige overtuiging dat hij gewonnen heeft in de loterij van een postorderbedrijf wil hij desnoods te voet naar Lincoln gaan om zijn 1 miljoen dollar op te halen.

Zijn jongste zoon Dave heeft de kleine lettertjes gelezen maar wil de illusie niet vernietigen en vergezelt hem. Het wordt een road trip met dronken valpartijen, een teruggevonden vals gebit, familieleden en oude bekenden die plots geld ruiken en een bezoek aan Woody’s ouderlijk huis waar de trauma’s nog tastbaar zijn.

De anti-climax volgt maar blijkt minder pijnlijk door Woody’s nuchterheid en Davids besluit om via een eigen mise-en-scène Woody even echt ”the man of the hour” te maken. Niet toevallig leert de jonge salesman zijn eigen clichéuitdrukking (die hij terloops gebruikt in het politiekantoor waar hij zijn verwarde vader aanvankelijk komt oppikken) inhoud te geven. Hij ontdekt dat mensen complexer zijn dan ze lijken en met hem zien we ook zijn broer, vader en moeder meer worden dan karikaturen.

Kate blijkt geen arrogante heks, Woody geen gevoelloze vader en Ross kan ook van de regeltjes afwijken. Tederheid, het verlangen iets na te laten, verlies, pijn en warmte zorgen voor emotionele verwarring, terwijl familie en vrienden eigen dromen en verlangens projecteren in de ‘winnaar’. Al deze gewone mensen zijn mensen van weinig woorden – wat kurkdroge komische dialogen oplevert – maar ze hebben sprekende ogen. De blik van Woody’s oude geliefde wanneer hij door mainstreet tuft met zijn droomwagen kerft diep in de ziel.

Gewoon buitengewoon

Grappig maar zonder te ridiculiseren schetst Nebraska de sombere, uitzichtloze levens van doorsneemensen die blijven geloven in de afgebrokkelde American Dream, die in stille wanhoop blijven wachten op iets of iemand die voor verandering kan zorgen.

De stugheid van de nobele personages, de stoffige zwart-witbeelden en de verlaten locaties ademen een sfeer van verval en vervreemding uit. Payne toont de nieuwe Depressiejaren, een land dat cultureel en economisch achteruitboert en miljoenen gewone mensen veroordeelt tot een miserabel bestaan.

Toch gelooft Payne net zoals Springsteen dat de droom nog nagestreefd kan en moet worden. Vitaliteit en hoop gaan hand in hand en zorgen ervoor dat het individu niet vernietigd wordt door het systeem. Nebraska toont dat gewone mensen buitengewoon zijn en blijven, ook al leven deze helden niet in een stripuniversum.