Nawal El Saadawi (1931-2021): afscheid van een icoon

Nawal El Saadawi is in Egypte op 89-jarige leeftijd overleden. Haar hele leven lang stond ze onverschrokken op de barricades.

zondag 21 maart 2021 19:40
Spread the love

 

Nawal El Saadawi kan je niet in een paar woorden vatten. Je zou kunnen proberen haar energie te beschrijven. Drie jaar geleden gaf ze nog een interview aan de BBC. 86 was ze toen, maar elke zin spreekt ze uit met dezelfde gedrevenheid die haar al die decennia vooruit joeg.

Ze werd in 1931 geboren in een klein dorpje ten noorden van Cairo. Egypte ging toen nog gebukt onder het Britse kolonialisme. Ze groeide op in twee sociale klassen. Haar vader was een ambtenaar uit een familie van arme boeren, haar moeder behoorde tot de hogere burgerij. Het gaf haar de kans om te studeren.

Ze had het lezen en schrijven nog maar net onder de knie of ze pende in haar geheime dagboek brieven aan God, haar ouders, haar leraars en de koning waarin ze kritische vragen stelde over het onrecht in de wereld. In de eerste plaats dat van haar, een klein meisje in een patriarchale maatschappij.

Toen ze tien was verzette ze zich tegen haar uithuwelijking en kreeg daarbij de steun van haar moeder. De vrouwelijke genitale verminking kon ze niet tegenhouden. Ze zou er later wel een lange strijd tegen voeren.

El Saadawi werd dokter en begon aan een carrière in het ministerie van openbare gezondheid. In haar praktijk zag ze het lijden van meisjes en vrouwen en dat ging ze al snel linken met de grote systemen van onderdrukking zoals kapitalisme, imperialisme, patriarchaat en racisme die ze toen begon te bestuderen.

Censuur en politieke vervolging

Haar eerste non-fictiewerk, ‘Vrouwen en seks’, verscheen in 1972 en het betekende meteen het einde van haar medische carrière binnen de overheid.

Die eerste confrontatie met censuur deed haar niet meteen inbinden. Ze bleef aan een hoog tempo boeken schrijven. Ze publiceerde in totaal meer dan 50. Een aantal daarvan behoren tot de linkse canon zoals The Hidden Face of Eve: Women in the Arab World.

In 1981 belandde ze op bevel van de toenmalige president Anwar Sadat in de gevangenis. Sadat beweerde dat Egypte een democratie was en El Saadawi had uitgetest hoe hard hij dat meende. In de gevangenis richtte ze een vrouwenorganisatie op en schreef ze haar memoires op vellen toiletpapier.

Na de moord op Sadat werd ze vrijgelaten, maar enkele jaren later kreeg ze het aan de stok met nieuwe vijanden. Islamisten stuurden haar doodsbedreigingen en die waren zo ernstig dat ze haar geboorteland moest ontvluchten. Gedurende acht jaar maakte ze omzwervingen langs verschillende universiteiten in de VS.

Net als haar persoon kan je ook haar ideeën niet in een paar woorden vatten. Haar denken was veel complexer dan de controverses die bepaalde straffe uitspraken opwekten.

Overal #metoo

Zo schreef ze wel een boek over de onderdrukking van Arabische vrouwen, maar in de eerste bladzijden maakte ze meteen duidelijk dat die onderdrukking universeel is. Voor culturalisering was er in haar analyses geen plaats. Daarom juichte ze ook #metoo toe. “#Metoo toont dat de strijd tegen het patriarchaat globaal is. Toen ik dat jaren geleden zei tijdens internationale bijeenkomsten werd ik uitgelachen”, zei ze in 2018. Daar vond men dat seksisme iets typisch was voor de Arabische wereld of voor de islam.

Wie haar oppervlakkig leest, zou ook kunnen besluiten dat ze tegen het dragen van de hoofddoek was. Maar dan vergeet je hoe ze ook uithaalde naar make-up en de seksualisering van het vrouwenlichaam in reclames. Voor haar ging het om vrijheid en om het feit dat mannen zich noch over een hoofddoek, noch om make-up zorgen moesten maken als ze hun woning verlieten.

Ze was heel actief in de Egyptische revolutie op het Tahrirplein, maar al even kritisch over Morsi, de kandidaat van de Moslimbroeders die in 2012 president werd. Was ze dan een aanhanger van president al-Sisi die het land met harde hand leidt?

Om die vraag te beantwoorden moet je twee elementen van haar maatschappijvisie kennen. Ten eerste gelooft El Saadawi niet dat er een echte democratie mogelijk is in maatschappijen die gebukt gaan onder kapitalisme, patriarchaat, racisme en (neo)kolonialisme. Morsi mocht dan wel verkozen zijn, volgens haar hadden die verkiezingen even veel te maken met democratie als de schijnverkiezingen onder dictator Moebarak.

Ten tweede kijkt zij naar de wereld door een anti-imperialistische bril. Voor haar is de hoofdtegenstelling die tussen het Amerikaanse imperialisme en de verzuchtingen van de volkeren in het globale Zuiden. Al-Sisi was volgens haar geen pion van de VS. Of er dan nu wel plaats is voor de verzuchtingen van het Egyptische volk hangt alleen van strijd af.

Die strijd moet verder zonder haar aanmoedigingen en scherpe intellect.

In de afgelopen jaren heeft DeWereldMorgen.be haar verschillende keren geïnterviewd:

Nawal El Saadawi: “Genoeg van dat starre denken”

Interview met Nawal El Saadawi: De wil van het volk belangrijker dan stembus

Nawal El Saadawi schreef een boek: “U zal het moeten lezen”

 

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!