De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Afbeelding van aymane jdidi via Pixabay
Opinie - Marc Rigaux

Naar een vermoeden van arbeidsovereenkomst als grondslag van de arbeidsverhoudingen

Al meer dan een eeuw lang wordt de beschermende arbeidswetgeving en sociale zekerheid telkens weer ontweken en uitgesloten door zelfstandige arbeid, onderaanneming of zelfs vrijwilligerswerk, om nog over de schijnvennootschap te zwijgen. De arbeidswetgeving en sociale regelgeving zorgen voor arbeids- en sociale bescherming van de werknemer, maar ze zijn er niet in geslaagd om sociale uitbuiting en uitsluiting te voorkomen.

woensdag 14 december 2022 17:42
Spread the love

 

Het arbeidsrecht geldt enkel voor wie een arbeidscontract heeft. Contractvrijheid wordt dan ingeperkt door regelgeving. Maar het ontwijken van de arbeidsbescherming begint eerder, namelijk op het moment waarop de partijen kiezen welke rechtsvorm van arbeid ze zullen gebruiken. Net zoals alle liberale vrijheden vormt ook de vrijheid van arbeid een louter formeel gegeven, dat helemaal geen rekening houdt met de economische draagkracht  van de contractpartijen. Anders gesteld, de inkomensbehoevende werknemer wordt geacht even vrij te zijn als de kapitaalkrachtige ondernemer, bij wie hij zijn diensten hoopt te kunnen verkopen. De gelijkheid is dus meestal pure schijn, net zoals de vrijheid van de arbeidskracht zich meer dan eens beperkt tot het ‘mogen’ instemmen met de arbeidsvorm, die de ondernemer voorstelt… Anders gesteld, als de ondernemer op grond van de liberale vrijheid van arbeid er voor kiest om met een zelfstandigencontract het dwingende arbeidsrecht te vermijden, is er een grote kans dat de arbeidskracht zijn inkomen niet kan missen en dus ‘in alle vrijheid’ de keuze van de ondernemer ondergaat…

Bewijslast voor de economisch zwakkere

Het vermijden en ontduiken van de beschermende sociale wetgeving is van alle tijden. Het komt al veel sinds in de negentiende eeuw en gaat tot vandaag door. Schijnzelfstandigheid is  niet beperkt tot enkele bedrijfstakken, maar komt voor in veel sectoren, zoals de bouw, het vervoer, de diensten, de distributie, de horeca, om nog te zwijgen over de land- en tuinbouw, de handel en de e-commerce….

Natuurlijk kan de ontwijking juridisch worden aangeklaagd en bestreden. Maar dat biedt hoogstens sporadisch soelaas. Bovendien mag je niet vergeten dat de economisch zwakkere partij kat de bel moet aanbinden en de ondernemer dagvaarden, het gros van het bewijs leveren en vooral de last van een proces te dragen om uiteindelijk helemaal niet zeker te zijn behoorlijk vergoed te zullen worden…

Het corrigerende effect van de rechterlijke uitspraak op de praktijk van de wetsontwijking blijft zeer marginaal…. en voor elk gewonnen proces kondigen zich een beduidend hoog aantal gevallen van nieuwe wetsontduiking aan…. Het lijkt wel dweilen met de kraan open….

Arbeid verdient respect

De oorzaak van de kwaal is dan wel genoegzaam bekend, de oplossing laat al decennia op zich wachten… Noch de wetgever, noch de vakorganisaties durven het aan de liberale vrijheid van arbeid als sokkel van het arbeidsrecht aan te vallen en te verwijderen… Het resultaat van deze inschikkelijkheid is niet te verwaarlozen… Een gigantische uitbuiting van de arbeidskrachten, die de speelbal worden van nietsontziende ondernemers in hun spel van sociale dumping. Maar ook een verregaande precarisering van de arbeidscontracten zelf door de sociale concurrentiedruk van de pseudo-zelfstandigen.

Bovendien veroorzaakt dezelfde vrijheid van arbeid ook een massale uitsluiting van arbeidskrachten. Wie zijn werk als zelfstandige niet langer kan uitoefenen is niet sociaal beschermd. Voor heel wat economisch zwakkeren betekent dat zonder meer de uitsluiting van de arbeidsmarkt en erger nog, vaak simpelweg de uitsluiting uit de samenleving zelf…. Om de balans van de liberale vrijheid van arbeid tenslotte nog te vervolledigen, dient ook nog gewezen op de systematische decennialange achteruitgang van de reële lonen en de algemene verarming van de bevolking, die er het logische gevolg van is… De conclusie ligt voor de hand. Het neoliberalisme en het sociaalliberalisme, steunend op de liberale vrijheid van arbeid, hebben gefaald als het op het instandhouden van een sociale rechtsstaat aankwam. Meer nog, het neoliberalisme zorgde voor een verregaande marginalisering van arbeid in het ondernemingsbeleid…

Arbeid moet in ondernemingen beter financieel gevaloriseerd worden en dient opnieuw aanspraak te kunnen maken op het deel van de ondernemingswinst, waarop het redelijkerwijze recht heeft. Besparen op arbeid om buitenmatig hoge dividenden uit te keren en CEO’s decadent hoge vergoedingen te betalen, vervreemdt de werknemers van hun onderneming. Arbeid verdient meer respect van de kapitaalinbrengers… en meer respect begint met een consequente naleving van de beschermende arbeidswetgeving.

Voor een algemeen vermoeden van arbeidscontract

De invoering van een algemeen vermoeden dat arbeid tegen betaling voor derden enkel kan geschieden onder de vorm van een arbeidsovereenkomst, kan helpen het tij te keren… Vermoedens dat arbeid wordt verricht in het raam van een arbeidscontract zijn niet nieuw. Ze komen zowel in het arbeidsrecht als in het sociaalzekerheidsrecht voor. Maar meestal is het mogelijk het vermoeden te weerleggen en aan te tonen dat het in werkelijkheid om zelfstandige arbeid gaat. Het vermoeden dat wij nu voorstellen is anders. Het is een algemeen vermoeden met een zeer beperkte en wel omschreven weerlegbaarheid. Het vermoeden vindt zijn legitimatie in een iet of wat verstevigd sociaal grondrecht op arbeid.

In tegenstelling tot het huidige recht op arbeid, dat in regel niet verder strekt dan een morele of politieke plicht een optimaal werkgelegenheidsbeleid na te streven, zou het nieuwe grondrecht insluiten dat iedereen die werkt recht heeft op een door het arbeidsrecht en door de sociale bescherming afgeschermde betrekking. Bovendien zou het principe van de vrijheid van arbeid in de liberale zin uit het recht verdwijnen. Tewerkstelling opent het recht op individuele en collectieve arbeidsrechten en garandeert sociale zekerheidsbescherming. Dat maakt het moeilijker arbeidskrachten zonder beperking uit te buiten of ze volledig zonder inkomensgarantie uit te sluiten.

Bovendien zou ook het terzijde schuiven van het algemeen vermoeden van arbeidscontract slechts in een wel omschreven aantal gevallen nog mogelijk zijn, zoals bijvoorbeeld vrijwilligerswerk of statutaire tewerkstelling. In elk geval wordt het onmogelijk om nog langer, zoals het nu nog kan, de arbeidsovereenkomst te ontwijken door het bestaan in te roepen van een contract voor zelfstandige arbeid of voor onderaanneming.

Met het verdwijnen van de vrijheid van arbeid, verdwijnen niet de kapitalistische  productieverhoudingen en is arbeid nog niet bevrijd van het juk van onderdrukking door het kapitaal… Wel worden de sociale uitbuiting en de sociale uitsluiting iets moeilijker en in elk geval wat minder sociaal onmeedogenloos.

 

De auteur is em. Hoogleraar UA en voorzitter Masereelfonds Antwerpen

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!