Opinie - Etienne Van Camp

Naar een restauratie van ‘het politieke’

De analyses zijn veelvuldig gemaakt, het klassieke welvaartsmodel stoot op haar grenzen. Hoe is het zover kunnen komen? En is er een uitweg?

donderdag 21 april 2016 10:57
Spread the love

Recent antropologisch onderzoek (Tomasello e.a.) toont aan dat om het evolutionair voordeel van langdurige paarvorming te realiseren eerst het natuurlijke geweld moest worden ingetoomd. Voorzichtige afspraken werden gemaakt waardoor vormen van respect ontstonden, gedragscodes, beheersing van de ‘free riders’ en een primitieve taakverdeling. Het was een eerste, spontane samenlevingsvorm, van binnenuit ontstaan. Door objectivering van deze gezamenlijke intentionaliteit werd macht overgedragen naar externe autoriteit, naar een god, een farao, de Wet. Het is tevens de ontstaansgeschiedenis van sacraliteit als een geheel van zinvolle verbanden en norm-creërende waarden dat het ‘oergeweld’ – gezien als universeel deel uitmakend van de ‘menselijke conditie’ – moest intomen. Sacraliteit kon de vorm aannemen van een religie, een ideologie, een levensbeschouwing en was met haar symbolen en rituelen een verbindende factor voor een samenleving.

De secularisering met haar beeld van een autonome en rationele mens heeft de ‘onttovering van de wereld’ (Weber) in een stroomversnelling gebracht. De traditionele politieke macht van een ‘goddelijke koning’ werd vervangen door een Sociaal Contract waarbij de Wet de aloude taken van het sacrale diende over te nemen, het verbindende, het normenscheppende, het beperken van geweld. Dat lukte min of meer tot een paar decennia geleden het neoliberale economische marktdenken haar invloed uitbreidde van het economische naar andere domeinen van de samenleving zoals het onderwijs en de gezondheidszorg waar marktconcepten als efficiëntie en competitie niet meer zijn weg te denken. Bedenkelijk wordt het echter wanneer dit economisch neoliberalisme ook het politieke domein gaat overheersen. De zetel van de macht die in een democratie leeg moet blijven, telkens tijdelijk ingevuld door wisselende mandatarissen, wordt steeds meer bezet door het economische domein. De Franse filosoof J.P. Dupuy noemt dat de ‘economystificatie’ van het politieke. Volgens hem slaagt het politieke er daardoor steeds minder in het oorspronkelijke geweld (afgunst, jaloersheid, wrok) in te tomen waardoor we onherroepelijk op catastrofes afstevenen, zowel ecologisch, nucleair als sociaal, een werkelijkheid die we moeilijk onder ogen willen zien.

Hoe geraken we uit deze impasse? Is er een antwoord of zal enkel de achterwaarts schrijdende engel van de geschiedenis (Walter Benjamin) een reeks gebeurtenissen waarnemen en van puinhoop op puinhoop vaststellen wat er is gebeurd? De bevolking heeft haar politieke macht vrijwillig afgestaan aan vertegenwoordigers wiens enige taak er in bestaat rechtvaardige instellingen in het leven te roepen en te besturen om eenieder toe te laten het eigen levensplan zo goed mogelijk te realiseren. De mandatarissen hebben echter hun handen vol met de praktische uitvoering van hun mandaat. Is het tijd om ‘het politieke’ (naar H. Arendt onderscheiden van de dagdagelijkse politiek), dat zich permanent zou moeten bezinnen over de fundamenten van onze samenleving, in ere te herstellen? Via een nieuwe invulling van onze Senaat bijvoorbeeld zoals eerder in deze krant door Leuvense professoren bepleit? Het is een valabele optie als het achterliggende doel verder gaat dan een legitimering van het bestaande beleid. Een richtinggevend, geloofwaardig en enthousiasmerend Groot Verhaal met een horizon tot minstens 2050, een permanente ‘Senaat van Wijzen’, een verbindende en waardescheppende vorm van sacraliteit: drie mogelijke wegen die kunnen leiden tot het gezamenlijke doel: voor zoveel mogelijk burgers het realiseren van het goede leven, om redenen die hen eigen zijn.

Etienne Van Camp is doctoraal student politieke filosofie aan de KU Leuven.

take down
the paywall
steun ons nu!