“We horen vaak: ‘No climate change, system change’. Maar je ziet niet vaak dat we dan nadenken over wat ons systeem nu eigenlijk is. Gewoon al weten wat ons systeem is, kan ons helpen nadenken over wat we anders zouden kunnen doen om in het algemeen een betere maatschappij te kunnen bouwen”, zegt Matthias (24) uit Brussel.

Van 15 augustus tot 13 september hebben we de kans om dat te doen in het hart van onze hoofdstad, in het Museum van het Kapitalisme in de Beurs in Brussel. Een symbolische plek voor dit museum, aangezien Brussel tegelijkertijd ook de hoofdstad is van 500 miljoen Europeanen en de Beurs als handelsbeurs een historische rol heeft gespeeld in het kapitalistisch systeem. Ook op architectonisch vlak is de Beurs een interessante locatie omdat het op een sokkel is gebouwd, “wat het idee gaf aan de burgers dat geld belangrijker is dan mensen”.

Fysieke plek voor reflectie op huidig systeem

Het Museum van het Kapitalisme is een burgerinitiatief van een 15-tal mensen tussen de 24 en 34 jaar. In 2012 is dit collectief ermee begonnen. Het idee ontstond door een bezoek aan het museum van het communisme in Praag. Eenmaal terug in België beseften ze dat er nog helemaal geen museum van het kapitalisme is.

“We realiseerden ons dat er geen enkele plaats is voor reflectie van het huidige kapitalistische systeem”, legt Samuel (27) uit, één van de initiatiefnemers. “Er zijn heel veel films en debatten, die een opening vormen, maar dat is geen interactief discours. Je kijkt of luistert naar een debat, maar je participeert nooit aan de discussie.”

‘De term ‘kapitalisme’ blijft vaak slecht uitgelegd’, meent het collectief. ‘Veel mensen zijn zich niet bewust van de mechanismen van een systeem waaraan ze dagelijks deelnemen.’

“We wilden daarom een fysieke plek creëren waar mensen kunnen komen om te discussiëren onder elkaar, zonder dat er iemand is die zegt wat er moet gebeuren. We creëren een ruimte waar de bezoeker centraal staat, en de bezoekers onderling een heel traject doormaken om dan te eindigen waar ze eindigen. We gaan ze niet sturen, we verplichten niet om bepaalde denkpistes te pakken. Nee, als we een betere samenleving willen, dan moeten we discussiëren, nadenken en moet iedereen deelnemen”, zegt Samuel.

Het Museum van het Kapitalisme is een reizende 2-talige tentoonstelling over ons economisch en cultureel systeem met inhoud die toegankelijk is voor een breed publiek, in een interactieve sfeer. Het probeert een geëngageerde maar onpartijdige poging te zijn om te debatteren over een complexe economische kwestie die ons leven toch structureert.

De tentoonstelling is een didactisch parcours verspreid over 4 zalen, van de oorsprong van het kapitalisme tot de alternatieven ervoor via de verwachtingen die het heeft geschapen tot en met de beperkingen ervan. Een volledige en onbetwistbare uitleg over het kapitalisme en zijn geschiedenis hoef je hier niet te verwachten. Het doel is om een reeks werktuigen aan te bieden die kunnen dienen bij reflectie over ons systeem. In het museum kan elke bezoeker zich deze werktuigen eigen maken en wanneer nodig gebruiken.

Al in 10 andere steden in België is het museum geweest. Meer dan 20.000 mensen hebben het reeds bezocht. Gidsboekjes zowel als mensen die een rondleiding geven zijn ook in het Engels, Spaans, Duits en Italiaans aanwezig.

‘Wat is kapitalisme?’

‘Wat is kapitalisme?’ Dat is de eerste vraag die je als bezoeker krijgt, als je de rondleiding door het museum start. “Binnen het team hebben we lange debatten gevoerd over het antwoord op deze vraag”, vertelt Samuel die ons op de openingsdag de rondleiding geeft. Matthias vertaalt wat er gezegd wordt naar het Nederlands. We stappen de zaal ‘Oorsprong’ binnen waar geprobeerd wordt een definitie te geven. Op een groot bord lees je: ‘Het kapitalisme is een systeem dat gekenmerkt wordt door de voorwaarde tot accumulatie van winst door privébezit.’

“Maar kapitalisme is niet alleen economisch, je vindt het overal in ons leven terug. Hoe je met mensen omgaat, hoe de cultuur gevormd is”, nuanceert Samuel direct. Hij benadrukt dat ze ook niet willen beweren dat dit de eenduidige definitie voor ‘kapitalisme’ is. Ze zijn tot deze definitie gekomen, zodat bezoekers over hetzelfde kunnen praten en om een debat te creëren.

‘Hoe is het kapitalisme ontstaan?’, is de volgende vraag. Niemand weet echt een antwoord te geven. Maar dat is logisch want ook hier bestaat geen eenduidig antwoord op, zegt Samuel. ‘Kapitalisme is niet op een precies moment ontstaan, het is het resultaat van een reeks factoren, gebeurtenissen, verschillende theorieën … Net zoals voor de definitie van het kapitalisme, bestaan er meerdere meningen over de oorsprong van dit systeem’, klinkt de uitleg van het collectief in het bijbehorende gidsboekje dat je bij binnenkomst meekrijgt.

Samuel neemt ons mee naar de volgende zaal. Tegen de wand staat een grote kaart met belangrijke data van technologische uitvindingen, de exploitatie van natuurlijke en menselijke bronnen en de marktontwikkeling en het ontstaan van instituties die het kapitalisme begunstigen. In het midden van de ruimte staat een grote houten weegschaal.

“In jouw ideale maatschappij, zou je meer privé- of collectief eigendom willen hebben?”, vraagt Samuel. Een jonge man uit onze groep legt 1 blok in de schaal bij ‘privé’ en 2 bij ‘collectief’. “Kleding bijvoorbeeld mag privé blijven, maar banken zouden collectief mogen zijn”, vindt hij. “Elke dag worden er rijkdommen gecreëerd. Zouden die individueel of collectief verdeeld moeten worden?”, is een andere vraag. Een vrouw legt alle blokken bij ‘collectief’. Ze vindt dat er bijvoorbeeld wel degelijk belasting over erfenissen geheven mag worden.

‘De weegschaal laat de bezoeker toe om de verschillende elementen die het economisch systeem ondersteunen, uit te testen: de eigendom, de winsten, de natuurlijke bronnen en het marktbeheer. Welke proporties van deze vier elementen zou je in je ideale maatschappij plaatsen?’, is de bijbehorende uitleg in het gidsboekje.

‘Denk aan een moment waarop je heel gelukkig was’

In de volgende zaal belanden we in een living uit de jaren 70. Op de televisie draait een fragment uit de film De deuren van overvloed dat in 1953 werd uitgezonden als een verheerlijking van de productiviteit. Een periode waarin er bij veel mensen hoop bestond over de mogelijkheden van kapitalistisch systeem. We zijn dus in de zaal van ‘Hoop’. Deze zaal toont verschillende soorten hoop, ontsprongen uit het kapitalisme, in een context van industriële revolutie en vakbondsstrijden. Binnen deze vormen wordt in de zaal dieper ingegaan op de thema’s voedsel, gezondheid, werk, leefcomfort, sociale verbetering en globalisering. Er wordt wel benadrukt dat de hoop niet enkel dankzij het kapitalisme ontstond. De vakbondsstrijden, de industriële revolutie en innovatie speelden een belangrijke rol.

“In de jaren 70 bestond het idee dat door mechanisatie we minder zouden hoeven werken en onze levens zodoende beter zouden worden”, vertelt Samuel. “Dankzij technologische ontwikkeling hoefden we minder fysiek te werken en werden we productiever. Vroeger moesten we zeven dagen per week werken, later zes en toen vijf. Misschien kunnen we door technologische ontwikkeling in de toekomst nog minder werken?”

Tegenover de living staat een fiets. Een vrouw stapt erop en trapt de longen uit haar lijf. Maar er komt niet eens genoeg energie vrij om überhaupt een haardroger te laten werken. “Om een haardroger 1 uur te laten werken heb je ongeveer 40 milliliter aardgas nodig”, vertelt Samuel. De vrouw kan met 1 uur trappen niet tot diezelfde hoeveelheid energie komen. De fiets toont hoeveel energie verschillende activiteiten kosten. De machinale revolutie met haar invloed op arbeid gaf indertijd hoop dat de mens, geleidelijk aan, van het werk bevrijd zou worden.

In de zaal van ‘Beperkingen’ worden we op creatieve manieren geconfronteerd met de problemen die het kapitalisme teweegbrengen zoals ongelijkheid en uitbuiting. ‘De rijkdom in de wereld is toegenomen, maar niet billijk verdeeld. De toenemende welvaart is ook gebaseerd op de uitbuiting van het Zuiden en de werknemers’, lees je in het gidsboekje.

We stappen het decor van de Rising b@nk binnen, een fictieve bank gemaakt door studenten in 2008. We zien een filmpje waarin de bank haar klanten financieel aantrekkelijke maar immorele investeringen aanbiedt. Meer dan 60 procent gaat akkoord. Verwerpelijk klinkt het oordeel in de groep. Maar hebben wij een idee van wat onze bank doet met ons geld, is de vraag dan aan ons?

Als we ons omdraaien zien we een ronde schijf met de wereldkaart achter een glasplaat die zich langzaam vult met water. Met een hendel kan je een periode in de afgelopen 2 eeuwen kiezen. Het waterniveau geeft vervolgens het niveau van het verbruik van grondstoffen in die periode aan. Onze aarde kan grondstoffen opnieuw genereren. Maar we verbruiken teveel te snel, waardoor de aarde het niet kan bijhouden. 1972 is het jaar waarin we meer begonnen te verbruiken dan dat de aarde kan bieden. Intussen zijn zes planeten nodig als we allemaal zouden consumeren zoals de gemiddelde Noord-Amerikaan. “We zouden niet alleen moeten stoppen met vervuilen, maar ook terug genereren om de natuur te verbeteren”, zegt Samuel.

Dan krijgen we de opdracht: “Denk aan een moment waarop je heel gelukkig was.” Achter een kastdeurtje moeten we vervolgens allemaal een blokje laten vallen in de kleur van de categorie waartoe ons geluksmoment hoort. Als Samuel dan dat deurtje opent, zien we vooral witte blokjes. Dat is de kleur van ‘een relatie, een gevoel van verbondenheid, een gedeelde vreugde’. Rode blokjes zitten er bijna niet tussen, de kleur van ‘een aankoop, een voorwerp van bezit, een som geld’. Een vraag waar het hier om gaat is: ‘Hoe kunnen we uitleggen dat we een groeiend bbp hebben en een stagnerende tevredenheid betreffende de kwaliteit van het leven?’

Moeten we allemaal een eigen grasmaaier hebben?

Via een tunnel met 500 witte bordjes met daarop productnamen stappen we verder. We zijn omgeven door overconsumptie. Vaak kopen we al deze voorwerpen en besteden we veel van onze tijd om het nodige geld te verdienen. Maar hebben we al deze producten eigenlijk wel nodig?

De eis van winstaccumulatie zorgt ervoor dat we meer en meer willen. Kleding wordt van een bepaalde kwaliteit gemaakt zodat het slijt en ook de ‘mode’ wordt jaarlijks veranderd, zodat we regelmatig nieuwe willen blijven kopen. Een grasmaaier gebruiken we maar eens in de zoveel tijd, en toch heeft bijna iedereen die een tuin met gras heeft een eigen grasmaaier. Zouden we die niet beter met meerdere mensen kunnen delen?

 

De tunnel brengt ons naar de SAS-zaal, gewijd aan mogelijke veranderingen. ‘Hier kan je als bezoeker even uitblazen en het contrast beseffen tussen het idee dat het kapitalisme de enige mogelijke manier is of een systeem als ieder ander en niet de enige mogelijkheid. Het enige wat permanent is, is de verandering’, legt het gidsboekje uit. Via deze weg komen we uit bij de zaal van de alternatieven.

Aan de ene kant heb je systemische veranderingen, enkele die reeds zijn bedacht zijn radicale ecologie, sociale ecologie, politieke anarchie, communisme. Aan de andere kant heb je kleinere alternatieven die binnen het systeem kunnen worden uitgevoerd. Denk hierbij aan hernieuwbare energie, medische huizen, een basisinkomen, een maximum loon, of coöperatieven zoals de supermarkt BEES Coop in Brussel en de bank NewB die in België opgezet wordt. Talloze bestaande ofwel mogelijke alternatieven staan uitgelegd op een muur. Maar ook in de vorm van animaties, workshops en mini-tentoonstellingen van onder andere Oxfam, Financité, NewB en SOS-FAIM worden in deze zaal concrete voorstellen voor alternatieven gedaan.

Daarnaast staan er 7 debatavonden gepland, elk over een ander thema: voeding, feminisme, neokolonialisme, klimaat, sociale rechtvaardigheid, democratie en financiën. De eerste is donderdagavond 22 augustus over voeding. En er zijn twee culturele avonden in samenwerking met CNCD en een groot aantal andere partners. Op de laatste dag, 13 september, sluit de tentoonstelling af met een slotfeest.

Bij het verlaten van het museum heeft elke bezoeker hopelijk de nodige instrumenten verworven om zich zo volledig mogelijk te doen gelden in zijn of haar burgerschap. Dat de bezoeker de bedenker is van zijn of haar eigen kritische redenering.

De toegang is een vrije bijdrage. Dit is vanuit het principe dat cultuur voor iedereen toegankelijk moet zijn. Entreekosten moeten voor mensen die minder geld hebben geen rem zijn om hier naartoe te komen.

 

---

Praktische info:

Open:

Van 15 augustus tot 13 september 2019.

Dagelijks geopend van 14u tot 19u, behalve op dinsdag.

Nocturne op vrijdag tot 22.00 uur, behalve op 16 augustus.

 

Evenementen:

Slotfeest: 13 september vanaf 18.00 uur

Avond debatten: elke maandag en donderdag om 19.30 uur, beginnende vanaf 22 augustus

Culturele avonden: vrijdag 30 augustus en vrijdag 6 september om 19:30 uur

 

Prijs:

De toegang is vrije bijdrage

 

Rondleidingen:

Rondleidingen: zonder reservering op zaterdag en zondag om 16.00 uur

Op aanvraag: rondleidingen voor groepen en scholen.

Contact: visites@museeducapitalisme.org

Prijs van de rondleiding: vrije bijdrage, met een minimum van 2 euro per persoon voor de vergoeding van de gids

 

Voor meer info klik hier!