Wat wel bestaat, is een veelvoud van systemen van organisatie van intern pluralisme die op een of andere manier toegepast worden op nieuwe groepen van nieuwkomers en migranten. Multiculturalisme is in feite een verbreding van de bestaande organisatie van het pluralisme. Omgekeerd mag men vermoeden dat wie aan de interpretatie van het bestaande multiculturalisme wil raken, op termijn ook wel eens de regeling van het bestaande pluralisme zou willen herzien.
Wat vandaag nieuw is, is dat sedert de jaren negentig de toenemende globalisering – het compacter worden van de wereld op vlak van mobiliteit en communicatie (onder meer dankzij internet) – zich versneld doorzet. Dit leidt tot nieuwsoortige migratietypes, bijvoorbeeld van studenten (men noemt dit existentiële migraties), of van mensen die gebruik maken van de nieuwe mogeliijkheden op vlak van mobiliteit (sneller en aan een lagere prijs). Daar hoort bijvoorbeeld ook langdurig seizoenstoerisme naar warmere landen bij. En er zijn ook nieuwsoortige communicatievormen, bijvoorbeeld telefoneren via Skype.
De globalisering verandert dus de condities waaronder het multiculturalisme zich concretiseert. Het multiculturalisme wordt meer en meer transnationaal en is dus niet langer iets dat enkel bepaald wordt door de wensen van lokale en nationale overheden.
Deze transnationalisering – waar sommigen ook nog de “fragmegratie” (de wereld rondgaan van “beelden”, zie Youtube – James Roseneau) aan toevoegen, en nog anderen de toenemende nood aan beweeglijkheid oftewel de capaciteit om zich in totaal anderssoortige netwerken en waarden tegelijk te kunnen bewegen – dit alles leidt tot een toenemende versnippering van opvattingen en beeldvormingen en een onmacht die velen daarbij ervaren om zich op een meer afgelijnde plek met enig houvast te kunnen situeren.
In de jaren negentig wezen sommige auteurs (bijvoorbeeld Roland Robertson) er al op dat dit onvermijdelijk zou leiden tot het ontstaan van lokale religieuze en etnische fundamentalismen. Geconfronteerd met zoveel ontwortelende beelden en opvattingen, zouden mensen opteren voor “zekerheid”. Ondertussen weet men dat er ook “tussen”-nissen in het multiculturalisme ontstaan, via allerlei vormen van bekering. Het tv-programma ‘In godsnaam’ van Annemie Struyf gaf daar enkele maanden geleden enkele voorbeelden van zonder ze vanuit dit perspectief te duiden. Zo worden sommige seculiere christenen neo-moslims; sommige moslims worden neo-evangelicaalse christenen, enzovoort.
Wat zien we nu? In de mate dat de versnippering toeneemt, heeft de overheid vandaag de neiging om geruststellende, homogeniserende, zekerheid belovende beleidsmaatregelen voor te stellen en door te drukken. Het beleid staat dan vooral in functie van de toekijkende gevestigde samenleving die geruststelling wenst. De vraag is evenwel of zich ondertussen onderhuids geen ontwikkelingen voordoen die pas na verloop van tijd aan de oppervlakte zullen komen, wanneer ze veel moeilijker te beheren zullen zijn?
De vraag is, met andere woorden, of men vandaag beleidsmatig voldoende de nood aan dialoog en respect voor diversiteit respecteert die nu eenmaal een logisch gevolg is van de globalisering en de fragmegratie? De realiteit is immers dat de aan gang zijnde processen veel diepgaander en veel veelvuldiger en gediversifieerder zijn dan blijkt uit de beleidsvoorstelling bij de bevolking.
Waar ik dan voor pleit? Dat in eerste instantie terug aangeknoopt zou worden met een traditie uit het begin van de jaren negentig, waarbij van overheidswege minstens zoveel in de opbouw van expertise over deze bewegingen zou geïnvesteerd worden als in het eenzijdig vasthouden aan zogenaamde homogeniserende en geruststellende beleidsmaatregelen. Op termijn zullen die eenzijdige beleidsmaatregelen immers voor een aanzienlijk deel naast de kwestie blijken te zijn, doordat ze onvoldoende aansluiten bij wat er echt aan de gang is.
