Papicha: Vrouwenverhalen en female gaze.
Filmrecensie -

Mounia Meddours ‘Papicha’: Vreugde, verdriet en vrouwelijke vrijheidsdrang

Met het semi-autobiografische ‘Papicha’ tekent de Algerijnse Mounia Meddour voor een ijzersterk debuut. Een door vrouwen gedreven coming-of-age drama dat inzoomt op de gebeurtenissen tijdens de Algerijnse burgeroorlog in de jaren negentig om de clash tussen onderdrukking en vrijheidsdrang te belichten. Resultaat is een krachtig, indringend vrouwenportret dat in eigen land verboden werd maar na zijn Cannes-passage in Frankrijk uitgroeide tot de best bezochte, door een vrouw geregisseerde, film uit Afrika ooit.

vrijdag 18 december 2020 14:20
Spread the love

 

Rising star iemand? De jonge Algerijnse actrice Lyna Khoudri (° 1992), die al schitterde in Hors Normes en Gagarine voor ze door Wes Anderson werd gecast in zijn langverwachte The French Dispatch, stelt alvast haar kandidatuur. Van bij de openingsbeelden van Papicha zuigt ze de camera naar zich toe om 106 minuten later, na een authentieke en intense vertolking, te blijven nazinderen. Een gedroomd cadeau voor regiedebutante Mounia Meddour, dochter van de Algerijnse filmmaker Azzedine Meddour en een Russische moeder, die na een studie journalistiek afstudeerde aan het European Film Production Centre (CEFPF) en samen met Fadette Drouard het semi-autobiografische scenario van Papicha schreef.

Papicha: Intens vrouwenportret.

Vrijheid en solidariteit

Lyna Khoudri speelt in Papicha Nedjma, een achttienjarige studente die in de jaren negentig aan haar droom om styliste te worden timmert door in de hippe nachtclubs van Algiers sexy jurken te verkopen aan ‘papichas’, vrijgevochten jonge meisjes. De toiletten van die drukbezochte clubs fungeren als haar ‘kantoor’ en kleedkamer. Om daar te geraken moet ze met vriendinnen uit de slaapzaal van haar internaat ontsnappen, zich omkleden in een taxi en wegblokkades van fundamentalisten passeren (door snel weer nikaabs aan te doen).

Die eerste taxirit zet de toon: de vreugde, het plezier, de solidariteit en de energie van de meisjes stuit meteen op repressie en gevaar. Stuurse fundamentalisten en overal opduikende affiches met strikt kledingadvies zorgen voor dreiging. De meisjes lachen en dansen het weg op de tonen van Technotronic (Get Up!, “Party all night, cut the fight, do what’s right and you just might”) maar langzaam zullen ze in hun omgeving onder invloed van angst en terreur mensen zien veranderen. Plots blijkt iedereen ultra gelovig en worden (jonge) vrouwen een beetje vogelvrij. Ongewenste zwangerschap, gearrangeerde huwelijken, financiële chantage, seksueel misbruik en moord zorgen ervoor dat de sfeer donkerder en gewelddadiger wordt.

Papicha: De kracht van passie.

De roots en de strijd

Vriendinnen zien geen toekomst in Algerije, een land dat ze omschrijven als een “immense wachtruimte”, maar Nedjma’s vastberadenheid om een modeshow te organiseren weerspiegelt haar drang om zichzelf te ontplooien in eigen land. Niet toevallig wil ze de als decadent beschouwde outfits maken op basis van de haik, een traditioneel wit gewaad uit het Maghrebgebied. Het is haar statement: dit is mijn land, hiermee ben ik verbonden en hier wil ik leven. Vluchten naar het buitenland is geen optie, wanneer een rijk vriendje haar uitnodigt om mee naar Canada te verhuizen weigert Nedjma. Hij is woedend (“je beseft niet welke kans ik je bied”), zij benadrukt het persoonlijke van haar keuze.

Maar het persoonlijke is natuurlijk politiek. Zeker wanneer tijdens de Algerijnse Burgeroorlog vrouwen verworvenheden als vrije kledingkeuze en onderwijs in vraag gesteld zien worden. Affiches kunnen nog worden afgetrokken en doctrinaire studenten van repliek gediend worden, maar extreem geweld creëert een aardschok. Nedjma’s rebelse zus Linda wordt op klaarlichte dag op straat neergeschoten door een moslima. Tranen wellen op in de ogen van Nedjma, die even voordien nog zorgeloos met haar zus had genoten van sfenj, heerlijke Marokkaanse donuts.

Papicha: Katten en macho’s.

In een aangrijpende scène die volgt op deze choquerende aanslag zien we pijn en verdriet aan het werk: het lichaam van de journaliste wordt door Nedjma en haar moeder met veel liefde gewassen. Close-ups tonen een lichaam dat het slachtoffer werd van extremisme. De vraag naar het bedreigde zelfbeschikkingsrecht wordt verbonden met controle van het eigen lichaam. Respect en vrijheid staan duidelijk op het spel.

Naderend onheil

De zorgeloosheid van de meisjes verdwijnt daarbij. Vrolijk de bus nemen is er zelfs niet meer bij. “Bedek jezelf, voor een lijkwade jou bedekt”, krijgt Nedjma te horen van een fundamentalistische medepassagier. Ze vlucht de bus uit. Het weerhoudt haar niet om koppig haar plan om een modeshow te organiseren door te zetten. Die show komt er, ondanks de lockdowns en de vele controles na terroristische aanslagen, en lijkt een uitbundig feest te worden. Meisjes zingen, dansen, vieren. Tot gewapende extremisten binnenvallen en het ‘rennen voor je leven’ is. De camera verbergt zich samen met Nedjma voor de terreur. We voelen de ontreddering en angst. De nachtmerrie is compleet.

Papicha: Donuts en liefde

Toch weigert Nedjma op te geven, wil ze niet gedwongen worden om te zwijgen. Ze blijft zich inzetten voor het herdefiniëren van de ‘Algerijnse droom’ die een nachtmerrie dreigt te worden. Een rebelse reflex in een tijd van repressie, onderdrukking en onverdraagzaamheid. Ook al is de styliste in wording geen militante verzetsstrijder en al speelt Papicha in het verleden, het verhaal van Nedjma en haar vriendinnen blijft urgent. En actueel.

Het is geen toeval dat de Algerijnse overheid een nationale release verhinderde en zo ook probeerde te voorkomen dat de Frans-Belgisch-Algerijnse co-productie een Oscarnominatie (voor beste buitenlandse film) in de wacht sleepte. De Academy paste uiteindelijk haar reglementen aan om die nominatie toch mogelijk te maken. Papicha won geen Oscar maar wel twee Césars voor beste debuut en … beste beloftevolle actrice. Rijzende ster Lyna Khoudri dus. De spil van dit aangrijpende drama en indringende vrouwenportret. Een debuut dat sterke cinema oplevert door resoluut te kiezen voor een female gaze.

Shirine Boutella, Mounia Meddour en Lyna Khoudri in Cannes

 

 

PAPICHA van Mounia Meddour. Frankrijk-BelgiëAlgerije-Qatar, 2019, 106’. Met Lyna Khoudri, Shirine Boutella, Amira Hilda Douaouda, Yasin Houicha, Marwan Fares. Scenario Fadette Drouard & Mounia Meddour. Fotografie Leo Lefevre. Muziek Rob. Montage Damien Keyeux. Production design Chloé Cambournac.

Dvd uitgever: Contact Film.

Video on demand: te bekijken via Cinema bij je thuis, Zed vanuit je zetel en Sooner.

Papicha: Lyna Khoudri

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!