De draagkracht van
de planeet hangt samen met het gebruik ervan. Flora en fauna beroepen
zich op de rijkdom van het hen omringende en putten eruit voor hun
leven en welzijn. Daarbij is het natuurlijk vooral de mens die raad
weet met het bereiken van zijn doelen. Maar pas in de jaren zeventig
drong het besef door dat er bij deze bezigheid zoiets bestaat als de
korte termijn en de lange termijn.

De aarde moet
herstellen van het beslag dat op haar gelegd wordt. Voor dat talent
bestaat de term “regeneratieve capaciteit”. Ze staat één dag
per jaar openlijk ter discussie. Op Earth
Overshoot Day wordt duidelijk hoeveel de mens heeft geconsumeerd
ten opzichte van wat zijn planeet aankan. De aarde moet immers
grondstoffen in voorraad hebben en CO2 weten te absorberen. Dat
daarbij zogeheten kritische drempels werden overschreden, daaruit
bestond genoemd besef in de jaren zeventig. De Earth Overshoot Day
2014 beweert dat de mens van 20 augustus tot 31 december op krediet
leeft. In 2000 begon deze periode nog op 1 oktober.

Misschien typeert
zo’n handelwijze de homo sapiens, omdat hij ermee boven zijn
stand kan leven. Daar bestaan prachtige romans en gedichten over, die
een drijfveer blootleggen: altijd meer willen of, zoals dat in
bepaalde kringen heet, stilstaan is achteruitgaan. De Bijbel is
goed en wel begonnen of Eva plukt na de lunch een giftig appeltje,
het vliegtuig was nog ondenkbaar en Phaëton stortte in de mythologie
al neer met vleugels van was.

Uit die
ervaringswetenschap is de nodige apocalyptiek voortgekomen. Ze doemt
bij tijd en wijle op, en de aanleiding blijkt dan slechts een primus
inter pares. In België is het bijvoorbeeld sinds de uitslag van
de verkiezingen op 25 mei al hommeles met het humeur van velen. Sinds
kort is er een Vlaamse regering en de federale regering op
Zweedse leest in de maak, maar inktzwarte meningen
over hun voornemens en beleid ontbrandden op de verkiezingsdag zelf.

Nadat op 5 augustus
een kernreactor in Doel stil werd gelegd, kon die grafstemming er
naadloos in geprojecteerd worden. Ik bedoel niet dat de demissionaire
regering en de beloofde regering elkaar met de vinger wezen over
genomen en te nemen maatregelen. Intrigerender dunkt me dat bij
nieuwe wederwaardigheden over de oorzaak van het mankement ook hier
steeds een datum verschoof, zij het de andere kant op. Augustus werd
september werd najaar werd winter – als ogenblik dat de reactor
weer functioneert.

Deze kwestie wordt
overstemd door iets wat prangender blijkt: hebben we komende winter
wel voldoende stroom? Ironisch genoeg behoort in de boycotactualiteit
België, met Nederland, tot de weinige landen in Europa die niet hard
getroffen worden door eventuele machtsoprispingen
bij Poetin over een alternatieve warmtebron: aan gas zal er geen
gebrek zijn. Gelet op ontwikkelingen in het klimaat hoeft de winter
in West-Europa sowieso geen angst op te roepen voor kou.

De onrust betreft
dan ook niet zozeer de verwarming van woon- en werkkamers. Helaas,
zou ik menen, gelet op het gerenommeerde energieverbruik van Belgen.
Grootste besogne is of, in de breedste zin van het woord, ons
productiepeil gehandhaafd kan blijven. Uiteraard kan er stampij
worden gemaakt over het functioneren van ‘de industrie’ of van ‘het
bedrijfsleven’. De zonder twijfel geheel geautomatiseerde distributie
van goederen zal evengoed schade ondervinden. Allicht gaat het verder
over ‘beveiliging’, desgewenst tegen ‘terrorisme’.

Er vallen basalere
plekken te bedenken die van stroom afhankelijk zijn. Ziekenhuizen
bijvoorbeeld. Of het onderwijs, waar de computer als leermiddel een
centrale rol is gaan spelen. Soms valt het amper te geloven dat dit
een recente ontwikkeling is. Ik herinner me uit mijn studieperiode
een ‘cataloguszaal’, een ruimte ter grootte van een voetbalveld die
gevuld was met fijne kaartenbakken waarmee de boekencollectie
ontsloten was; één beeldschermpje volstaat allang om de gezochte
titel op te diepen. Wel is er elders plek nodig om al die gegevens te
bewaren, op ontzagwekkende harde schijven.

Toch is ook dat een
fractie van het verhaal. In hoeverre hangt namelijk ons dagelijks
leven af van stroom? Hoeveel mensen staan nog op na het geklingel van
een mechanische wekker? Lollig aan de Earth Overshoot Day kort na
Doel 4 is de herinnering dat consumeren meer is dan inkopen en
uitgeven. Die evidentie vergeten we met onze levensstijl. Maar hoe
zou een doorsnee dag in West-Europa verlopen zonder twee fundamentele
stroomslurpers: computer en smartphone?

Iets ontologischer
misschien: bestaat er een
leven buiten Facebook? (Het optreden van
koning
Willem-Alexander op de tribune bij de
Olympische Winterspelen in Sotsji doet vermoeden van niet: wanneer
hij op onbewaakte momenten niet aan zijn gsm friemelde, stak hij zijn
duim wel op naar
een zonder uitzondering goed
presterende sporter.)

Ik waan me
Methusalem als ik denk aan stroomuitval. In mijn herinnering was dat
business as usual. Op elke kamer in huis lagen kaarsen, voor
het geval dat. En omdat het sociaal geaccepteerd was dat bijna
iedereen rookte, tot op de badkamer, waren er altijd lucifers en
aanstekers bij de hand om de kaarsen aan te steken. New York in de
protestjaren is een
notoir voorbeeld dat er bij stroomuitval van alles gebeurt –
waarvan soms negen maanden later de uitbetaling volgt.

Mooi toch? Ik zal
wel weer een arrogante Hollander zijn die vindt dat met name Belgen
de Earth Overshoot Day in het verlengde mogen interpreteren van Doel
4. Bijna geen ander land ter wereld heeft zo’n joekel
van een ecologische voetafdruk als België. Tegen een verwant
klinkend fenomeen als Tax
Freedom Day vallen allerlei ideologische bezwaren aan te voeren.
Maar zelfs de meest oneerlijk berekende Earth Overshoot Day kun je
nog zien als ‘opportuniteit’. En dan wordt het defect in Doel 4 een
investering. Voor de lange termijn.