In de begindagen van de protesten in februari dit jaar hanteerden de veiligheidsdiensten en het leger van Khaddafi buitensporig dodelijk geweld tegen demonstranten. Nadien vielen ze steden en dorpen aan zonder daarbij een onderscheid te maken tussen burgers en militaire doelwitten. Ze maakten gebruik van Grad-raketten en antipersoonsmijnen in woonwijken en hanteerden clustermunitie.

Ze hebben duizenden mensen ontvoerd, willekeurig gearresteerd en gefolterd. Verschillende gevangenen werden buitengerechtelijk geëxecuteerd.

Het 107-pagina’s tellende Amnesty-rapport, dat dinsdag verscheen onder de titel ‘The battle for Libya: killings, disappearances and torture’, gaat ook uitgebreid in op de misbruiken die begaan zijn door de rebellen van de Libische Nationale Overgangsraad (NTC).

Toen de troepen van Khaddafi zich in augustus uit het oosten van het land terugtrokken, werden verschillende Khaddafi-soldaten gelyncht. Rebellen hebben vermeende Khaddafi-getrouwen en huurlingen ontvoerd, mishandeld en gedood. Vooral zwarte Afrikanen lopen nog steeds groot gevaar in de gebieden die onder controle van de rebellen vallen, schrijft Amnesty.

Tijd voor ingrijpende verandering

De Nationale Overgangsraad moet ervoor zorgen dat dergelijke wraakacties stoppen, eist Amnesty. Ernstige mensenrechtenschendingen die gepleegd werden door de Khaddafi-troepen en de rebellen moeten worden onderzocht. Alle daders moeten worden berecht, ongeacht aan welke zijde van het conflict ze stonden of nog staan.

De nieuwe autoriteiten hebben een historische kans om een definitieve streep te trekken onder vier decennia van repressie. Hervormingen in justitie en politie zijn daarom hoogstnoodzakelijk.

Amnesty International bezorgde de Nationale Overgangsraad een ‘Human Rights Agenda for Change’, een opsomming van een aantal maatregelen die dringend moeten worden genomen om mensenrechten opnieuw centraal te plaatsen in de Libische samenleving.

“De nieuwe autoriteiten moeten zorgen voor een totale breuk met de misstanden van de afgelopen vier decennia”, zegt Claudio Cordone, senior director bij Amnesty International en mede-auteur van het rapport.

“Een topprioriteit moet zijn om een eerlijke processen te garanderen en toegang te verlenen tot gerechtigheid en genoegdoening voor alle slachtoffers van de voorbije oorlog.”

Amnesty International heeft tijdens uitgebreide terreinbezoeken in Libië harde bewijzen gevonden dat tijdens het conflict oorlogsmisdaden zijn begaan door troepen van Khaddafi. Willekeurige aanvallen tegen burgerdoelen, het doden van gevangenen, marteling, gedwongen verdwijningen en willekeurige arrestaties. In de meeste gevallen waren het ongewapende burgers die slachtoffer werden van deze massale schendingen van mensenrechten.

Maar de organisatie heeft de afgelopen weken ook brutale ‘afrekeningen’ vastgesteld door sommige anti-Khaddafi-krachten toen zijn troepen werden verdreven uit hun posities in het oosten van Libië, waaronder zelfs lynchpartijen tegen Khaddafi-soldaten. Tientallen mensen die ervan verdacht werden als voormalig veiligheidsagenten of als ‘huurlingen’ te hebben gewerkt voor Khaddafi werden vermoord.

Toen Al-Bayda, Benghazi, Derna, Misratah en andere steden onder de controle vielen van de rebellen werden bij huiszoekingen gewelddadige aanvallen uitgevoerd op vermoedelijke huurlingen. Vooral mensen afkomstig uit zowel Sub-Sahara Afrika als zwarte Libiërs werden daarbij speciaal geviseerd.

Het is een oorlogsmisdaad om gevangenen te doden

Amnesty International waarschuwt alle strijdende partijen dat zolang de strijd voortduurt het gevaar bestaat dat dergelijke zware mensenrechtenschendingen zich kunnen herhalen.

Buitenlanders, vooral uit andere Afrikaanse landen, lopen nog steeds een bijzonder groot risico. Tussen één derde en de helft van alle mensen die momenteel in detentiecentra in Tripoli en Al-Zaawija worden vastgehouden, zijn vreemdelingen. Volgens Amnesty moeten de meeste van deze arbeidsmigranten als ‘niet-strijders’ worden beschouwd en als dusdanig behandeld.

Amnesty International vindt dat de wijdverspreide geruchten dat Khaddafi-troepen grote aantallen zwarte huurlingen hebben ingezet bij de gevechten in februari aanzienlijk zijn overdreven. NTC-ambtenaren doen veel te weinig inspanningen om de mensen die ervan verdacht worden ‘huurlingen’ te zijn geweest op een correcte manier te verhoren.

In een uitgebreide ‘Human Rights Agenda for Change‘ roept Amnesty International de nieuwe autoriteiten in Tripoli op om alle detentiecentra onmiddellijk onder controle van het ministerie van Justitie en Mensenrechten te brengen en ervoor te zorgen dat arrestaties alleen worden uitgevoerd door officiële instanties in plaats van door de ‘thuwwar’ (revolutionairen).

Amnesty International heeft getuigenissen geregistreerd van meer dan 200 gedetineerden sinds de val van Al-Zaawija en Tripoli. De organisatie is van mening dat honderden mensen willekeurig uit hun huizen zijn gehaald, op het werk, bij check-points, of gewoon op straat. Velen zijn mishandeld bij arrestatie, geslagen met stokken, geschopt en beledigd, soms geblinddoekt en geboeid. In sommige gevallen werden gedetineerden gewoon neergeschoten.

“Libiërs hebben vier decennia willekeur achter de rug. Zij verdienen het nu om deel te nemen aan de opbouw van een nieuw Libië, waar dit soort misstanden niet meer worden getolereerd”, besluit Amnesty International.

Lore Van Welden

Lore Van Welden is mediaverantwoordelijke bij Amnesty International Vlaanderen.

‘The Battle for Libya: Killings, Disappearances and Torture’ is gebaseerd op uitgebreide terreinbezoeken van Amnesty International fact-finding missie in Libië tussen 26 februari en 28 mei 2011 (steden al-Bayda, Ajdabiya, Brega, Benghazi, Misratah en Ras Lanouf) en een nieuw bezoek aan Libië einde augustus.