Italiaans premier Mario Monti heeft zojuist zijn “professorenkabinet” voorgesteld. Na het feest over het vertrek van Silvio Berlusconi zitten de Italianen met een zware kater opgescheept. Het verdict van nieuwbakken leider Monti zal hard zijn.

Nu staat premier Monti voor het echte werk. Vorig weekend stemde het Italiaanse parlement met een zogenoemd saneringsplan van 59,8 miljard euro. Daarmee moet het overheidsbudget in 2014 in evenwicht zijn. Het land zit dik in de problemen maar het is niet helemaal duidelijk wat de taak van het kabinet Monti zal zijn. Moet de Italiaanse brand worden geblust of moeten zo veel meubels als mogelijk uit de brand worden gesleurd?

Sinds deze zomer ontvluchten investeerders Italiaanse staatsobligaties alsof het werkelijk een uitslaande brand is, waardoor de rente, die de staat op leningen betaalt, tot ongeveer zeven procent is gestegen. Het tekort op een al krappe begroting neemt als gevolg toe, waarna ook de schuld nog meer gaat oplopen. Anderzijds willen banken en andere spelers op de financiële markten van de Italiaanse obligaties af omdat een daling van de waarde hen verplicht meer reserves aan te leggen. (Moest Italiaans papier ooit quasi waardeloos worden.) Het is een vicieuze cirkel en elke crisis – zoals een politieke – kan de neerwaartse spiraal versnellen.

King of the who?

Eén crisis moest alvast beheerst worden: de politieke crisis rond oud-premier Silvio Berlusconi. Berlusconi werd snel geofferd om de goden van de markten gerust te stemmen. Maar daarmee is het economische probleem nog niet van de baan. Dat geldt ook voor Griekenland waar Giorgos Papandreou aftrad. Nu zijn in Italië en Griekenland leiders van technocraten aan de beurt. “King of the who? The technocrats.” Het argument van de vreemde ups ’n downs van de markten volstaat om het land te besturen. Geen mandaat van onderuit nodig. Het is net zoals het zwaard Exalibur dat toevallig in Arthurs handen komt.

Maar de technocraten hebben weinig speelruimte. Ze moeten namelijk de bezuinigingen doorvoeren die al op tafel lagen. Wat de Montis en Papadimossen voor staan is een poging de grillen van de politiek te onderdrukken. Dat zorgt voor wrevel, en niet enkel in de Berlusconimedia. Mensen kunnen moeilijk slikken dat technocraten uit de financiële wereld – Monti is financieel adviseur bij Goldman Sachs en Papadimos was ooit president van de Griekse centrale bank – de politiek en democratie niet enkel gaan omzeilen maar desnoods ook kunnen opheffen. Uiteraard kunnen de Europese verkozen regeringen hun handen niet in onschuld wassen.

Mission impossible

Italië ging van too big to fail naar too big to bail. De Italiaanse economie is nummer acht van de wereld en nummer drie van de eurozone. Het Europese noodfonds had al problemen met de relatief kleine Griekse economie. De Italiaanse zou het nu niet kunnen overleven. De Griekse staatschuld bedraagt namelijk 350 miljard euro, maar de Italiaanse al 1900 miljard euro. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft sinds augustus al zo’n zeventig miljard aan Italiaanse obligaties opgekocht. De landen van de eurozone eisen van Italië een besparingsplan opdat het op korte termijn zowel de schuld zou kunnen terugdringen als de schuldeisers terugbetalen.

Voor Griekenland bleek dat achteraf een mission impossible. Het land is meer dan ooit gebroken. Wat de Zuid-Europese markten met een lage arbeidsproductiviteit en een hoge werkloosheid dus nodig hebben is hervormingen. Daar is heel wat kapitaal en planning voor nodig. En hoewel de eurozone rijk is en de communicatiemiddelen nog nooit zo wijdverbreid zijn geweest, schuilt in beide vandaag toch een groot probleem. Want de regeringen komen niet aan grondige hervormingen toe. Integendeel.

Verdoezeling

Daarvoor hebben investeerders te weinig vertrouwen en ze laten zich niet gemakkelijk reguleren door centrale regeringen. Extra belastingen, vooral op hoge inkom(st)en(s) of zelfs bedrijfswagens zijn taboe. (Niet dat ik een fan ben van extra belastingen, ze moeten vooral eerlijk en transparant zijn!) Bovendien zitten ook heel wat landen van de eurozone op zwart zaad. Centrale investeringen worden daarom niet alleen uitgesteld maar ook teniet gedaan. Besparingen hebben hervormingen van de agenda gegooit. Maar in de officiële communicatie via de media is het toch grondige hervorming dat de klok slaat. (Vooral van de arbeidsmarkt.) En paradoxaal genoeg moeten landen die bij het Europese noodfonds aankloppen ook in staat zijn om die leningen op korte termijn terug te betalen. Griekenland werd daardoor veeleer misvormd dan hervormd, en nu ligt het als het ware aan een infuus.

We kunnen dat beleid vergelijken met oude ridderverhalen. Ridderverhalen zijn de overromantisaties van een brutale en soms gruwelijke geschiedenis. Zelfs de kruistochten waren regelrechte rooftochten. Ook de zoektocht naar de Heilige Graal is een fabeltje: een verdoezeling van een oorlogszuchtige realiteit. Die vergelijking wil ik hier even doortrekken. De “hervormingen” en “bezuinigingen” die op Montis agenda staan, zijn soms niet meer dan roofbouw op het eigen land met sociale bloedbaden als gevolg. De zoektocht naar de Heilige Graal was een kindervertelsel en Montis ‘Graal’ zal dat ook wel zijn. (Voor de “veertienjarige kijker” dan nog.)