De nieuwe lay-out van Facebook is slechts het topje van de ijsberg. Vanaf vorig jaar begon Facebook ook met de zogenaamde ‘sponsered posts’. De makers van die posts storten een bepaald bedrag aan Facebook ten einde hun post meer in de newsfeed te laten opduiken dan reguliere posts. Bedrijven zijn uiteraard snel op de kar gesprongen. Maar ook veel politieke partijen maken er in deze verkiezingsperiode gebruik van.

De introductie van gesponsorde posts ondergraaft het horizontale karakter van Facebook. Wie meer geld heeft kan zich immers meer aanwezigheid op het sociale netwerk veroorloven dan wie minder geld heeft. Het radicale emancipatorisch potentieel van Facebook lijkt daarmee in de kiem gesmoord.

Natuurlijk is Facebook nooit een liefdadigheidsinstituut geweest. Vanaf het prille begin was het doel winst creëren. De info die gebruikers over zichzelf en anderen posten blijft eigendom van Facebook. Zelfs wanneer een gebruiker zijn of haar profiel schrapt. Deze persoonlijke gegevens worden vervolgens verhandeld aan andere bedrijven. Het privéleven wordt dus niet een publiek goed wanneer het op Facebook wordt gepost, maar een commercieel goed waar anderen de winst van opstrijken.

Koning Zuckerberg

Facebook beschikt momenteel over de gegevens van ongeveer 1,3 miljard gebruikers. Moest een facebook een land zijn dan was het qua inwonersaantal het tweede grootste land ter wereld. De 1,3 miljard ‘inwoners’ van Facebook delen ongeveer één miljoen links, sturen drie miljoen berichten en maken 2 miljoen vrienden per 20 minuten.^[i]

Deze cijfers geven niet alleen een idee van de omvang van het sociale netwerk. Ze zijn ook een indicatie voor de waarde van Facebook. Op dit moment zou de totale waarde van Facebook ongeveer 140 miljard dollar bedragen. Hoewel het volgens sommigen om een overwaardering gaat, legt Facebook alvast geen windeieren voor oprichter Mark Zuckerberg. Die verdiende in 2013 ongeveer zes miljoen dollar per dag en prijkt daarmee bovenaan het lijstje van meest verdienende CEO’s ter wereld.^[ii]

Manifest

Nu Facebook voluit de kaart van het geldgewin trekt, rijst er ook steeds meer openlijk protest tegen het beleid van het bedrijf. Begin 2014 schreef Laurel Ptak, curator en onderzoekster aan de New School te New York, een vlammend manifest. Haar kernboodschap: Facebook moet zijn gebruikers betalen. In de openingslijnen van haar volledig in kapitalen opgesteld manifest, schrijft ze: “Ze zeggen dat het vriendschap is. Wij zeggen dat het onbetaald werk is. Iedere ‘like’, ‘chat’, ‘tag’ of ‘poke’ verandert onze subjectiviteit in winst voor hen. Zij noemen het ‘delen’. Wij noemen het stelen.”

Voor Ptak is de content die we creëren een vorm van arbeid. Het is immers iets waar we tijd in steken, het omhelst een zekere creativiteit en, vooral, het creëert een meerwaarde. Dat anderen die meerwaarde weten te verzilveren is Ptak een doorn in het oog.

Eigenlijk betreft het vorm van diefstal, zo stelt Ptak. Facebook is als een collectief geschreven boek waarvan slechts een uiterst kleine groep de royalties opstrijkt. Ptak pleit dan ook voor een politisering onder Facebook gebruikers. Gebruikers moeten in de eerste plaats beseffen dat ze gratis werken voor een bedrijf. Eenmaal dat besef groeit, moet overgegaan worden tot politieke actie: gebruikers moeten hun rechtmatige deel van de Facebook-koek opeisen.

Monopolie

Is Ptak’s oproep tot digitale revolutie haalbaar? Het hangt ervan van af hoe je het bekijkt. De kans dat iedere Facebook-gebruiker een som geld krijgt louter en alleen om op facebook te vertoeven is klein. Bovendien lijkt het niet echt aantrekkelijk. Want de som zou verwaarloosbaar klein zijn.

Maar het idee om personen in het netwerk te gaan belonen voor de specifieke content die ze genereren is lang niet zo gek. Iemand die fungeert als een knooppunt door de content die hij of zij genereert, draagt immers bij tot de reproductie van het netwerk zelf. Het lijkt niet meer dan logisch dat zo iemand daarvoor wordt beloond.

De kans dat Facebook op deze eis ingaat is echter bijzonder klein. Het bedrijf beseft dat het een quasi-monopoliepositie bekleedt als het op sociale media aankomt. Maar daarin schuilt tegelijk de zwakte van Facebook. Want de dag dat een sociaal netwerk wordt opgericht dat gebruikers betaalt voor de content die ze genereren, zal Facebook het moeilijk krijgen. Misschien is die dag veel minder veraf dan we denken.

Van werk naar vriendschap

Hoewel Ptak’s manifest zich specifiek tot Facebook richt, is er geen reden om de kritiek tot Facebook te beperken. De boodschap van het manifest is geldig voor alle internetbedrijven die hun meerwaarde creëren door middel van hun gebruikers. Bedrijven als Google, Twitter of Yahoo komen dus ook in het vizier.

Eenmaal dat zo is, stevenen we niet alleen af op een digitale revolutie, maar mogelijks ook op een maatschappelijke omwenteling. Want de heersende ideeën omtrent loonarbeid en de notie van arbeid zelf zouden wel eens grondig kunnen veranderen wanneer we mensen betalen voor wat ze delen op sociale netwerken. Of zoals Ptak het zelf stelt in haar manifest: “we willen werk noemen wat werk is, zodat we uiteindelijk mogen herontdekken wat vriendschap is.”

Meer dan één reden dus om Ptak’s manifest te ‘liken’ en te ‘sharen’.

i http://www.thenation.com/blog/177887/should-facebook-pay-its-users#

ii http://www.theguardian.com/business/2013/oct/22/top-earning-ceos-100m-paychecks-record