Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is de kans dat vrouwen sterven tijdens de zwangerschap in de voormalige Sovjetrepublieken vier keer hoger dan in de Europese Unie. “In sommige landen veroorzaken onveilige abortussen 20 procent van alle geregistreerde moedersterfte. Oost-Europa heeft het hoogste abortuscijfer in de wereld.”

In het rapport State of World Population 2012, dat gisteren werd gepubliceerd, dringt het VN-Bevolkingsfonds (UNFPA) er  bij rijke en arme landen op aan om meer geld te investeren in seksuele gezondheidszorg en aandacht te besteden aan gezinsplanning, om zo de gezondheid van moeders te garanderen.

Meeste donoren weg

Oost-Europa lijkt echter steeds verder verwijderd te raken van dit doel. “Op het gebied van seksuele gezondheid is de situatie in Oost-Europa en Centraal-Azië erg slecht. In sommige van deze landen ligt het gebruik van anticonceptie op hetzelfde niveau als in de minst ontwikkelde landen”, zegt Werner Haug, directeur van het regiokantoor voor Oost-Europa en Centraal-Azië van het UNFPA.

“Het UNFPA heeft programma’s in verschillende landen, maar moet werken met een erg klein budget omdat de meeste donoren zich hebben teruggetrokken uit de regio, die gezien wordt als middeninkomensregio.” Terwijl overheden geen werk maken van seksuele gezondheidszorg, zijn vrouwen overgeleverd aan de genade van een veelal conservatieve samenleving die weinig ruimte biedt voor gezinsplanning.

In de afgelopen jaren werd de abortuswetgeving aangescherpt, veelal onder kerkelijke druk. Dit, en andere factoren, zoals armoede, hebben ertoe geleid dat het ondergrondse abortuscircuit een bloeiend bestaan leidt. Ook wordt het in sommige landen steeds gewoner om doe-het-zelf-abortussen uit te voeren. Deze abortussen zijn op zijn minst gevaarlijk en kunnen soms zelfs fataal zijn.

Polen strengst

Polen kent een van de strengste abortuswetgevingen van Europa. Abortus is alleen toegestaan na verkrachting, incest of als de gezondheid van moeder of kind ernstig in gevaar is. Maar zelfs onder dergelijke omstandigheden weigeren artsen vaak een abortus uit te voeren vanwege hun persoonlijke overtuiging, zegt Dorota Pudzinowska, advocaat bij de Helsinki Foundation for Human Rights in Polen.

“In principe is abortus toegestaan onder bepaalde omstandigheden”, zegt ze. “Maar de wet beschermt ook het recht van artsen om te weigeren. Dat betekent dat vrouwen vaak in het illegale circuit belanden of naar het buitenland gaan om abortus te plegen.”

Ongeveer een derde van de particuliere gynaecologen in Polen is bereid een illegale abortus uit te voeren, zegt vrouwenrechtenactiviste Aleksandra Szymczyk. “Zo’n abortus kost tussen 400 en 700 euro. Vrouwen moeten maar afwachten waar ze dan terechtkomen, ze hebben geen invloed op de omstandigheden waaronder de ingreep plaatsvindt en weten vaak niet hoe ervaren de arts is.”

100.000 per jaar

Hoeveel illegale abortussen er jaarlijks plaatsvinden en onder welke omstandigheden, is niet duidelijk. Officiële cijfers spreken over iets meer dan 600 legale abortussen per jaar. Vrouwengroepen schatten het aantal illegale abortussen op 100.000 tot 200.000.

Gezinsplanning is een kwestie die in Polen snel aandacht moet krijgen, zegt Karolina Wieckiewicz, advocaat bij de Poolse Federatie voor Vrouwen en Gezinsplanning. “De basisgezondheidszorg biedt geen ondersteuning of advies op dit gebied. Zelfs als een vrouw weet wat er mogelijk is om een zwangerschap te voorkomen, kan ze vaak niet aan anticonceptiemiddelen komen.”

Anticonceptie is op recept verkrijgbaar, maar niet elke arts schrijft de middelen voor. “Vaak weigeren ook apothekers de middelen te leveren, uit gewetensbezwaar”, zegt Wieckiewicz.

Stijging in Armenië

Het probleem speelt niet alleen in Polen, maar in de hele regio. Eurasianet.org berichtte vorige maand dat in de voormalige Sovjetrepubliek Armenië sprake is van een stijging van het aantal thuisabortussen. Daarbij worden vrij verkrijgbare middelen gebruikt, die eigenlijk bestemd zijn voor de behandeling van maagzweren. De medicijnen kunnen als bijwerking bloedingen en miskramen veroorzaken.

Volgens artsen leidt het gebruik van dit middel vaak tot ernstige bloedingen en onvolledige abortussen, waardoor vrouwen alsnog in het ziekenhuis belanden.