Moeders van de stilte, Birsen Ta?pinar
Nieuws, Cultuur, België, Recensie, Turkije, Migratie, Boekrecensie, Moeders van de stilte -

‘Moeders van de stilte’, debuutroman van Birsen Ta?pinar

'Moeders van de Stilte' is de debuutroman van Birsen Ta?pinar, psychologe, publiciste en nu ook auteur. “Het was een strijd tegen fragmentatie”, schrijft zij over Elif, een van de drie personages die haar roman bezielen.

dinsdag 31 december 2013 11:15
Spread the love

In haar boek wil de auteur een inkijk bieden op de verzuchtingen en verlangens van drie vrouwen die twee zaken met elkaar gemeen hebben: ze zijn of waren gehuwd en ze delen de geschiedenis van de migratie uit Turkije. Twee elementen die niet enkel biografische gegevens zijn, maar waar Ta?pinar ook het verhaal van deze vrouwen aan ophangt om een meer algemeen verhaal te schetsen over hoe individuen, elk op hun eigen manier, strijden en vechten om zichzelf in stand te houden.

Ze doen dit in een omgeving die hen vooral als lijdend voorwerp heeft leren aanschouwen, of het nu gaat om de Belgische samenleving, waarin moslimvrouwen vooral als curiositeiten verschijnen, of hun gemeenschap, hun schoonfamilie, die hen vooral als zwijgende schoondochters benadert.

Het is een fragmentatie die het hen onmogelijk maakt om orde in hun hoofd te krijgen en die een uitdrukking vormt van de verlangens die hen drijven, doch die als tegenstrijdig worden gezien in de verschillende gemeenschappen waarin ze vertoeven. Een fragmentatie die hen niet toelaat een stem, een taal, te ontwikkelen, waardoor stilte de geprefereerde uitdrukking wordt van hun zoektocht.

Het huwelijk, opportuniteit en hel

Het huwelijk, een centraal instituut in het leven van de betroffen vrouwen, is de eerste laag in het verhaal van Ta?pinar. Het huwelijk verschijnt als een opportuniteit, als een toegangspoort tot Europa, als een manier om een gezin te stichten, maar in twee van de drie gevallen ook als een hel.

Voor ‘huwelijksmigranten’ – zoals ze vaak in de media worden genoemd – Elif en Hülye begint het als een sprookje. De ontmoeting met de charmante prins die hen uit hun dagelijkse routine ontvoert en hen naar verre oorden brengt. Het nieuwe land blijkt echter al snel een strijdfront te worden, waarin ze een gevecht moeten aangaan met hun schoonfamilie, hun echtgenoot, hun bredere omgeving, om zichzelf staande te houden.

Terwijl het in het geval van Elif zal leiden tot een einde van haar huwelijk, zal Hülya er uiteindelijk in slagen om ‘orde’ in haar gezinsstructuur te creëren, doch volledig op eigen kracht. De amoureuze naïviteit moet al snel plaats maken voor een overlevingsstrijd, aangezien de meest elementaire opvangnetwerken – hun familie – afwezig zijn.

Zelfredzame vrouwen

Het zijn verhalen van vrouwen die zelfredzaamheid in de zuiverste zin belichamen, aangezien ze slechts op hun instincten en inzichten kunnen vertrouwen. Leeuwinnen die hun levenskracht inzetten voor hun eigen overleven (in het geval van Elif) en dat van hun kinderen (in het geval van Hülya), en die ver afstaan van het bevoogdend beeld van de ‘huwelijksbruidjes’ dat vaak over hen bestaat.

Het huwelijk belichaamt, daarom, meer dan louter een intieme band of relatie tussen twee individuen. Het is een structuur, een instituut dat mee hun positie in deze samenleving op een fundamentele, bijna totale, wijze bepaalt. De kleinste stappen buitenshuis worden nauw opgevolgd.

De eigen toekomstbeelden worden in grote mate gefnuikt door de becommentariërende kakafonie van de schoonfamilie. Een kakafonie die hen overmeestert, en waar ze slechts mondjesmaat aan lijken te kunnen ontsnappen om ten slotte hun eigen stem te kunnen laten weerklinken.

Het is slechts in het verhaal van Pelin dat het huwelijk als een warm, liefdevol en innig nest verschijnt. Het feit dat deze liefde haar op een dramatische wijze wordt ontnomen, samen met een deel van haar kinderen, verschijnt daarom als des te tragischer.

Het verhaal van Pelin leest als een hartverscheurende thriller, waarbij een gezinsdrama overschaduwd wordt door onverwachte plotwendingen die te danken zijn aan de juridische mallemolen die zich ook nog laat voeden door een aantal racistische stereotype vooroordelen. De fragmentatie die Pelin overmeestert is die van niet langer kunnen vertrouwen noch geloven in de meest elementaire zekerheden, dat schuldigen gestraft zullen worden en onschuldigen gesteund worden. De juridische veldslag waarin ze verzeild geraakt schudt haar oriëntatievermogen volledig doorheen en leidt tot een fundamentele vertrouwenscrisis in “het systeem”, en in “België”.

Waargebeurde verhalen

Moeders van de Stilte is gebaseerd op waargebeurde verhalen en schrijft zich als dusdanig in de traditie in van journalistieke essays die stemmen en gezichten trachten te plakken op een realiteit die meestal ten onder gaat aan diens verzelfstandiging, i.c. migratie. Migratie is hier geen abstract proces, geen geheel aan regels of wetmatigheden, geen dreigend fenomeen, geen straffe uitspraken van politici die uit zijn op stemmen, maar een reeks concrete verhalen.

Dit zijn verhalen van vrouwen die strijden om een synthese te vinden tussen de contradictorische leefwerelden die hen belichamen. Migratie als een verhaal van ontworteling uit de vertrouwde omgeving (de herinneringen aan het “thuisland” verschijnen stelselmatig in het verhaal van Elif en Hülya als warme, veilige plaatsen), maar ook de moeizame zoektocht naar nieuwe gronden om wortel te schieten.

Het is dan ook geen eenmalige onderneming, maar begeleidt de kleinste stappen die ze in het leven van alledag proberen te zetten: gaande van de nieuwe taal, de vreemde netwerken die ze zich eigen moeten maken, de vooroordelen, het gevoel van buitenstaander te zijn of van nergens nog volledig thuis te horen.

Turkije neemt een even centrale plaats in als België in hun mentale leefwereld, maar beide plekken blijven onverzoenbaar. Een voortdurende verdubbeling, verdrie-, viervoudiging, kenmerkt hun levensstrijd. Want hoe spreek je over je eigen huwelijksproblemen wanneer deze aangegrepen kunnen worden om je verblijfsvergunning in te trekken? Hoe word je kwaad op de rechter en de jury’s die de moordenaar van je gezin hebben vrijgesproken zonder te worden gezien als een Turkse die zint op een eerwraak?

Hoe probeer je te werken en een huishouden te runnen zonder over te komen als de migrantenouder die weinig interesse vertoont in het schooltraject van haar kinderen? Hoe besta je, met andere woorden als persoon, als vrouw, als individu en niet louter als schoondochter, echtgenote, Moslim, Turkse, migrant, allochtoon? En tot wie kan je je richten om je stem te laten horen? Wie zal je begrijpen? Welke taal zal je spreken? Wiens verwachtingen kan je inlossen?

Een tegenstrijdigheid aan leefwerelden en verwachtingen die aan de basis liggen van de fragmentatie die hun leven bezielen, en die ze elk – op hun eigen manier – trachten te overwinnen. Paradoxaal genoeg lijkt de stilte, en niet het spreken, de manier te zijn om een uitweg te vinden. Terwijl Pelin brieven schrijft, zal Elif vooral zoveel mogelijk zwijgen – wat in haar voordeel zal blijken te spelen. Hülya, ten slotte, klaagt niet, maar onderneemt. De beslissende stap om te verhuizen uit haar familiale context, en zélf in het onderhoud van haar gezin en haar man te gaan voorzien zal de nodige structuur en houvast bieden om een nieuwe grond aan te leggen.

Een ode aan de kracht van het leven

Moeders van de stilte moet dan ook vooral gezien worden als een ode aan de kracht van het leven, van vrouwen, en een eerbetoon aan personages die vaak in de schemerzone verdwijnen van de oorverdovende meningen die er over hen bestaan. Ta?pinar’s vlotte pen is een dankbaar medium om de gedachtestroom van deze vrouwen te vatten, en de metaforische taal die ze op een meesterlijke wijze beheerst laat ons toe om in de meest banale appel de geconcentreerde tragedie van een verloren ziel te zien.

Werken als die van Ta?pinar komen, daarom, niet alleen onze Vlaamse verbeeldingskracht verrijken, maar ze laten ook toe onze alledaagse woorden een nieuwe betekenis te geven. Wat betekent migrant zijn? Wat is vrouw zijn? Wat betekent moederschap? Wat is rechtvaardigheid? Wat is een thuisland? Betekenissen die ver afstaan van de officiële definities die vastgeketend zijn in ons mentaal groen boekje, maar die een eigen leven gaan leiden in de ongetemde en meerstemmige polyfoniëen van ons alledaags bestaan.

Migratie, niet alleen als een tragische onderneming maar ook en vooral als een metafoor van de voortdurende onbepaaldheid die kenmerkend is voor al onze levens. Net daarom blijft het verhaal van migranten confronterend, en inspirerend: het vormt een spiegel voor de tegenstrijdigheden die in ons vervat zitten en legt op een pijnlijke wijze bloot hoe onze zoektocht naar orde, homogeniteit en stabiliteit ten koste gaat van verhalen die niet langer verteld kunnen worden.

Nadia Fadil is docente bij de vakgroep antropologie aan de KULeuven en verricht onderzoek naarreligie, multiculturalisme en minderheden.   

Dit boek kan je hier bestellen in onze shop.

take down
the paywall
steun ons nu!