‘De Belg kan zijn totale uitstoot van broeikasgassen met 10 procent verminderen door een plantaardig dieet’, zegt Stijn Bruers. Bruers is doctor in de theoretische natuurkunde en ecologie aan de KU Leuven. Hij werkt als onderzoeker en freelancer en zet zich in voor organisaties die de thema’s ecologie, mensenrechten, dierenrechten, sociale rechtvaardigheid en vrede behandelen.

Anno 2020 is het vijf voor twaalf, sommigen zouden zelfs zeggen vijf na twaalf, om de klimaatcrisis aan te pakken. Luchtvervuiling bedreigt fauna en flora. De uitstoot van broeikasgassen ligt mee aan de oorzaak van de opwarming van de aarde.

De klimaatimpact van de Belg kan volgens Bruers halveren door plantaardig te eten. De klimaatimpact bestaat uit de uitstoot van broeikasgassen en het verlies van mogelijkheden om CO₂ op te nemen. Dat verlies ontstaat door bijvoorbeeld het kappen van bossen om weiland voor vee te creëren. ‘Een gemiddelde Belg stoot 15 ton CO₂ en andere broeikasgassen uit per jaar. Als je veganistisch eet, kan je dat totaal verminderen met één ton’, besluit Bruers op basis van zijn onderzoek.

Voor plantaardige voeding is er heel wat minder landbouwgrond nodig. Bruers: ‘Als we overschakelen op veganistische voeding, komt er dus heel wat grond vrij. Indien deze oppervlakte bebosbaar is, en we deze ook gaan bebossen, dan krijgen we een enorme CO₂-opname. De veganist zou zo zijn of haar uitstoot nog eens verminderen met zeven à acht ton. In totaal kan de klimaatimpact dus ongeveer gehalveerd worden.’

‘Op het vlak van voeding, is er nog meer te besparen. Als we enkel rekening houden met de broeikasgasuitstoot bij voedselproductie, dan kunnen we concluderen dat de Belg de uitstoot van zijn of haar dieet met de helft kan verminderen. Het gaat hier over enkel de broeikasgasuitstoot, de winst om CO₂ op te nemen komt hier nog eens extra bij.’

Klimaatakkoord van Parijs

De uitstoot van broeikasgassen moet dringend omlaag. In 2015 tekenden 187 landen het klimaatakkoord van Parijs. De overeenkomst moet de opwarming van de aarde tegengaan door het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Ze kwamen tot een akkoord om de temperatuursverhoging tegen 2100 met maximum 2°C te beperken.

Een temperatuurstijging heeft een enorme impact op het milieu. De zeespiegel stijgt, wat overstromingen veroorzaakt. Er bestaat een grotere kans op hittegolven en droogte. Dat zorgt onder andere voor ondervoeding, omdat bepaalde gewassen niet meer goed kunnen groeien en meer oogsten mislukken. Bovendien, het risico op meer bosbranden en een tekort aan drinkwater ontstaat.

Europa stelde voor haar lidstaten enkele doelen op. Zo moet België tegen het jaar 2030 de uitstoot van haar broeikasgassen met 35 procent verminderen ten opzichte van 2005. De vermindering moet van toepassing zijn in de sectoren landbouw, gebouwen, transport en afval.

Volgens Bruers kan een veganistisch dieet, als we verder kijken dan België, ons helpen om deze doelstelling te halen. ‘Als we plantaardig eten, dan kan dat beetje landbouwgrond in België dat nu in gebruik is voor veeteelt omgezet worden naar bos. Ook landbouwgrond in Zuid-Amerika, dat gebruikt wordt voor veevoedergewassen voor Belgisch vee, kan herbebost worden. Als die herbebossingen meetellen, dan kunnen we die doelstellingen halen.’

Koeienscheten

Op dit moment stoten we dus nog een te groot aantal broeikasgassen uit. Onder andere de veeteelt zorgt voor de verhoging van verschillende broeikasgassen. Zo zal de term ‘koeienscheten’ je in deze context zeker bekend in de oren klinken. Het zijn echter de boertjes of oprispingen, en niet de windjes, van de herkauwers die voor een hoge methaanemissie zorgen.

Koeien zorgen voor een grote uitstoot van methaan. Bron: American Committee for KEEP, Inc., Flickr / CC BY-NC 2.0

Methaan (CH₄) is een broeikasgas met een directe invloed op de opwarming van de aarde. De verteringsprocessen van dieren zorgen voor 70 procent van de totale uitstoot in Vlaanderen. Dat blijkt uit cijfers van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), een overheidsorganisatie die behoort tot het departement Omgeving. Varkens zorgen dan weer voor een grote methaanuitstoot door hun mest. Pluimvee, paarden en schapen leveren slechts een kleine bijdrage.

De productie van dierlijke voeding zorgt voor een grote uitstoot van CO₂. De productie van kunstmest, veevoeder en ontbossing zorgt namelijk voor de uitstoot van het broeikasgas. ‘Als we minder dierlijke producten eten, en meer plantaardig eten, dan komt er heel wat landbouwgrond vrij. Als we wereldwijd plantaardig eten, gaat dat over een enorme oppervlakte. Indien dat allemaal bebosbaar land zou zijn, en we dat ook gaan bebossen, dan kunnen deze bomen een enorme hoeveelheid CO₂ opnemen. Het gaat om dezelfde hoeveelheid als de totale emissie die is uitgestoten sinds de industriële revolutie’, zegt Stijn Bruers.

Met lachgas valt niet te lachen

De veeteelt produceert ook het broeikasgas lachgas, oftewel distikstofoxide (N₂O). Lachgas staat bekend als een gevaarlijke drug die een roes veroorzaakt, en zoals de term het al doet vermoeden, gaat de roes vaak gepaard met lachbuien.

Het bemesten van landbouwgronden kan een verhoging van lachgas veroorzaken. Dat geldt voor zowel dierlijke mest als kunstmatige mest. De opslag van mest heeft hetzelfde effect. Het spreekt voor zich dat hetzelfde resultaat zich kan ontwikkelen door het grazen van vee op de wei, aangezien de dieren daar hun behoeftes doen. Distikstofoxide is dus een gas dat bijdraagt aan het broeikaseffect.

De veeteelt zorgt niet alleen voor de uitstoot van broeikasgassen, maar ook voor luchtverontreiniging. De land- en tuinbouwsector zorgt voor meer dan 90 procent van de ammoniakuitstoot in Vlaanderen. Meer dan 85 procent van die uitstoot is het resultaat van veeteelt. De overige emissie, ongeveer 5 procent, is het resultaat van het gebruik van kunstmest en de verwerking van dierlijke mest. De ammoniakemissie kan veroorzaakt worden in de stal en tijdens het opslaan van mest.

‘Ammoniak kan door mest in de lucht komen en in natuurgebieden neerslaan. Uiteindelijk kan het ook in rivieren terechtkomen. Daardoor zal het zuurstofniveau dalen, wat op zijn beurt vissterfte tot gevolg heeft. Zure regen, dat ontstaat door een verbinding met onder andere ammoniak, zorgt er voor dat veel planten in de natuur sterven’, zegt expert Stijn Bruers. ‘Daardoor kunnen mensen astma en andere chronische aandoeningen ontwikkelen. Ook zorgt een te grote hoeveelheid ammoniak voor vroegtijdige sterfte.’

Plantaardig dieet wint van omnivoor dieet

Uit een wetenschappelijk artikel, gepubliceerd in European Journal of Clinical Nutrition (2006), blijkt dat een plantaardig dieet de uitstoot van de luchtverontreiniging en de broeikasgassen vermindert. Drie Italiaanse en een Zwitser publiceerden een studie om de effecten van verschillende diëten op het milieu in kaart te brengen. Uit het onderzoek “Evaluating the environmental impact of various dietary patterns combined with different food production systems” blijkt dat een plantaardig dieet de minste schade toebrengt aan de natuur.

De wetenschappers vergeleken een plantaardig, een vegetarisch en een omnivoor dieet. Ook splitsten ze de diëten op in telkens gebruikelijke en biologische voedingsmiddelen.

Ze stelden verschillende diëten van de ‘gemiddelde Italiaan’ op. Allen met dezelfde voedingswaardes. Uit het onderzoek blijkt dat een veganistisch dieet de minste schade toebrengt aan het milieu. Een veganistisch dieet bestaande uit biologische producten zorgt voor nog minder milieu-impact.

Vegans on the rise

Meer en meer mensen gaan door het leven als veganist, toch op het vlak van voeding. Een veganist is iemand die, voor zover het kan, geen dierlijke producten gebruikt. Niet enkel voeding, maar ook kleding en bijvoorbeeld cosmetica mogen geen dierlijke producten bevatten. Dieren mogen ook niet te pas komen bij de productie. Veganisten gebruiken dan ook geen items die getest zijn op dieren.

Steeds meer mensen kiezen voor een plantaardig voedingspatroon. Bron: Helen Alfvegren, Flickr / CC BY 2.0

De naderende klimaatcrisis vestigt de aandacht op de vleesindustrie. Er lopen veel studies naar de invloed van ons voedingspatroon op de natuur. Door de toenemende nieuwe ontdekkingen binnen deze onderzoeken, kiezen steeds meer mensen er voor om veganistisch te eten.

Volgens Eva Vzw beschouwt slechts 72 procent van de Belgen zich in 2020 nog als omnivoor. 1 procent van de Vlamingen en de Walen en 4 procent van de Brusselaars beschouwt zich veganist. Dat blijkt uit een onderzoek van Eva Vzw in 2018. De veganistische populatie ging van 0 procent in Wallonië in 2016 naar 1 procent in 2018. In 2020 stegen de veganisten nog meer. In Brussel beschouwt 6 procent zich als veganist, tegenover 4 procent in 2018.

Volgens Daily News Hungary bevinden de meeste Europese veganisten zich in Noord-Europa. Het Verenigd Koninkrijk stond voor de Brexit op nummer één. Nu gaan de eerste plaatsen naar Zweden, Ierland en Oostenrijk. België staat op de zestiende plaats in Europa. Volgens GlobalData steeg het aantal veganisten in de Verenigde Staten met 600 procent tussen 2014 en 2017.

Influencers

De stijging van het aantal veganisten is mede te danken aan influencers. Zij verspreidden al jaren geleden veganisme als trendy levensstijl. Vandaag de dag proberen zij nog steeds mensen te overtuigen van hun visie.

(E. Winters, 2018)

‘Als je vandaag iets wil doen voor Dag van de Aarde, kijk dan naar Cowspiracy. Als je iets geeft om de toekomst van de planeet, is de belangrijkste verandering die je kan maken veganist worden. Dat is zo’n simpele, makkelijke verandering om te maken.

Iemand die een veganistisch dieet volgt, produceert 50 procent minder CO₂, 1/11de olie, 1/13de water en 1/18de land in vergelijking met een niet-veganist. Elke dag dat iemand veganistisch eet, bespaart deze persoon 4.164 liter water, 20,5 kilo graan, 2,8 m bebost land en 9 kilo CO₂. […]

De enige manier waarop wij een verschil kunnen maken, is als wij als individu ons verenigen om collectief tegen de industrieën in te gaan die exploiteren, moorden en vernietigen. Als je iets geeft om de planeet, is de gunstigste en makkelijkste manier om ons thuis te redden veganistisch gaan eten.’

Winters is een wereldwijd bekende veganist. Hij bereikt via zijn sociale media een enorm publiek. Op Facebook en YouTube heeft hij ongeveer 288.200 volgers, ongeveer 411.000 personen volgen hem op Instagram. Bij de informatie die hij in deze post geeft, staat geen bron. Volgers kunnen dus niet eenvoudig nagaan of deze informatie wel klopt. Het verspreiden van moeilijk verifieerbare informatie via sociale media blijft een sterk aanhoudend probleem.

Ook Tine van Herck (26) promoot de veganistische levensstijl. Op haar blog Op Groen Geluk schrijft ze over een duurzame en plantaardige levensstijl. Het milieu is voor haar erg belangrijk. ‘Met je voedingspatroon kan je een enorme invloed hebben op de opwarming van de aarde. Uiteraard spelen verschillende factoren een rol. Zo is lokale voeding beter dan het eten van avocado’s uit het buitenland. Je moet alles in perspectief zien.’

Voordelen lokaal eten overdreven Lokale voeding consumeren, is goed voor het milieu. Bron: Elena Parton, gecreëerd via Vector Overheden, wetenschappers en influencers promoten het consumeren van lokale voeding. Door lokaal te eten, steun je niet enkel de lokale producenten, maar bespaar je ook op uitstoot door transport. Ten eerste bepalen verschillende factoren hoeveel uitstoot er samenhangt met lokale voeding. ‘De milieuwinst van lokaal eten is zeer variabel. Het hangt naast de transportafstand ook af van de transportwijze en de manier waarop deze voedingsmiddelen geproduceerd worden’, zegt Katrien Smet. Smet is communicatieverantwoordelijke bij de Vlaamse Milieumaatschappij, Afdeling Lucht, Milieu en Communicatie. Geen duidelijk begrip ‘Er is een grote diversiteit tussen transport- en productiesystemen en een sterke verwevenheid tussen lokale en globale productie. Denk maar aan de lokale vleesproductie op basis van geïmporteerde voedingsstoffen. Daarom is het moeilijk om algemene uitspraken te doen over een voedingspatroon met meer lokale producten. Je kan wel met zekerheid zeggen dat de consumptie van seizoensgebonden fruit en groenten die lokaal in open lucht geteeld worden, voor een aanzienlijke klimaatwinst zorgen’, legt Smet uit. Er bestaat geen duidelijke definitie over wat lokaal consumeren inhoudt. ‘Wat betekent lokaal consumeren?’, zegt Kristof Rubens, beleidswerker Groene Economie en Milieuverantwoorde Consumptie bij het departement Omgeving van de Vlaamse overheid, Afdeling Energie, Klimaat en Groene Economie. ‘Is dat in een straal van tien kilometer? Is dat om de hoek van de straat? Is dat enkel producten uit het binnenland aankopen? Er is geen duidelijke definiëring. Ook valt er niet zoveel milieuwinst te halen uit het consumeren van lokale voeding. Als je naar de levenscyclus kijkt van een voedingsproduct, dan zorgt transport gemiddeld maar voor 3-6 procent van de totale milieu-impact. Luchttransport is veel vervuilender, dus dat is een uitzondering.’ Volgens Stijn Bruers, doctor in de theoretische natuurkunde en ecologie, zorgt een plantaardig voedingspatroon voor meer milieuwinst dan een lokaal dieet. ‘Veganistisch eten is beter dan lokaal eten. Bij lokaal eten zijn de besparingen zeer klein. Vaak hebben mensen daar een verkeerd beeld van. Voedingsproducten die via het vliegtuig naar België komen, hebben een grote ecologische voetafdruk. Je zou kunnen beargumenteren dat ook veganisten zo voor heel wat uitstoot zorgen. Maar als je volledig lokaal zou eten, bespaar je “slechts” enkele honderd kilogram koolstofdioxide en andere broeikasgassen. Dat is natuurlijk heel wat, maar door plantaardig te eten bespaar je makkelijk zeven ton. Veganistisch eten is duidelijk de beste manier om je impact op het milieu te verminderen.’ Minder weerstand Tobias Leenaert sluit zich aan bij Bruers visie. Leenaert is, veganistisch activist, auteur en spreker. ‘Naar mijn mening overdrijft men de effecten van lokaal eten. Lokaal eten is goed voor het milieu, en maakt een verschil. Maar dat verschil is niet zo groot als men vaak laat uitschijnen’, zegt Leenaert. ‘Overheden zetten lokale voeding extra in de verf om verschillende redenen. Een van die redenen is dat het mensen niet voor de borst stoot. Mensen kiezen liever voor een lokaal geproduceerd stukje vlees dan voor een vleesvervanger. Op die manier hoeven ze hun dieet immers niet aan te passen. Ook is de promotie van lokale voeding door de overheid gunstig voor de lokale boeren. Toch is minder vlees beter voor het behoud van natuurgebieden, en voor het minderen van de luchtvervuiling en de uitstoot van broeikasgassen’, besluit Tobias Leenaert, veganistische activist, auteur en spreker.

Niet alleen influencers verspreiden boodschappen over het onderwerp. Zo schreef een (anoniem gemaakte) Facebook-gebruiker de volgende reactie: ‘Sojabonenkauwers zijn zeker niet bewust van het feit dat die soja ook ergens moet worden geteeld. En dat daar oerwouden voor worden gekapt. Daar zijn dieren de dupe van.’

Een andere (anoniem gemaakte) Facebook-gebruiker reageerde: ‘Inderdaad, en die grond moet ook bemest worden. En die mest komt van dieren.’ Volgens Bruers klopt deze informatie niet. ‘Soja is nu wel een uitzondering: die kan zelf stikstof in de bodem fixeren, en behoeft dus alvast geen stikstofmest. Het is eerder omgekeerd: de mest van dieren komt eigenlijk van de veevoeding die ze eten, zoals soja.’

Het is dus belangrijk online informatie kritisch te bekijken. Komen de gegevens van een bevooroordeelde bron? Pro-veganistische organisaties zullen boodschappen verspreiden die veganisme in een goed daglicht zetten. Omgekeerd zullen producenten van dierlijke producten boodschappen weergeven die hun sector ten goede komen. Ten tweede is het belangrijk om bronnen te checken. Staat er een bron bij het bericht? Zo ja, is deze betrouwbaar én volledig correct omgezet naar het bericht? Ten slotte is het ook nog belangrijk om te controleren of de resultaten niet gemanipuleerd worden. Spelen er bijvoorbeeld nog andere factoren mee die de cijfers of uitkomsten bepalen, maar worden deze weggelaten? Check dus altijd meerdere bronnen voor je informatie overneemt.

Een veganistisch Vlaanderen

Een veganistisch dieet heeft een minder schadelijke invloed op het milieu dan een omnivoor dieet. Wat gebeurt er als heel Vlaanderen veganistisch eet?

‘Een Vlaams veganistisch dieet betekent simpel gezegd dat er geen vee wordt gehouden. De veeteelt heeft een grote invloed op de emissie van broeikasgassen als methaan en lachgas en vervuilende stoffen zoals ammoniak en fijn stof’, zegt Eric Honing. Honing is wetenschappelijk werknemer bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu in Nederland.

‘Als de omvang van de veehouderij in Vlaanderen zou verminderen doordat een groter aandeel Vlamingen kiest voor veganistische voeding, heeft dit een positieve invloed op het milieu. Maar bij deze conclusie hou ik geen rekening met de import en export van dierlijke producten’, vult Honing aan.

De consumptie van dierlijke producten stopzetten om het milieu te redden, lijkt dé oplossing. Maar het zit niet zo eenvoudig in elkaar als het lijkt. ‘Het wegvallen van de vleesconsumptie in Vlaanderen leidt niet automatisch tot een kleinere veestapel’, zegt Stijn Vranckx. Vranckx is lid van milieuorganisatie Klimaan en doet onderzoek over de luchtkwaliteit bij de Vlaamse onafhankelijke onderzoeksorganisatie VITO. ‘Indien de export van dierlijke producten doorgaat, en de vraag dus verschuift, zal er niet veel veranderen. Indien we globaal minder dierlijke producten consumeren, zie ik wel een verschil. We zullen dan een kleinere veestapel hebben, wat leidt tot minder luchtvervuiling.’

Theoretisch gezien kan een veganistisch dieet een enorm verschil maken op het vlak van luchtvervuiling en de uitstoot van broeikasgassen. Toch kan een strikt plantaardig voedingspatroon geen oplossing bieden om de problemen rond luchtverontreiniging en broeikasgassen op te lossen. In de praktijk zal nooit elke Vlaming ervoor kiezen om plantaardig te gaan eten, of toch niet in de nabije toekomst.

Wat kan dan wel onze Vlaamse natuur redden op het vlak van ons voedingspatroon? Een veganistisch dieet voor heel Vlaanderen, is op dit moment onrealistisch. Zo zal de meerderheid van de bevolking hier geen interesse in tonen. Ook betekent een veganistisch dieet niet dat er geen dierlijke voeding meer geproduceerd zal worden.

Experts raden verschillende methodes aan. Mensen houden van kleine veranderingen, en zullen niet snel hun hele dieet omgooien. Daarom is het een goede optie om een paar keer per week voor plantaardige voeding te kiezen. ‘Helemaal veganistisch eten, is voor mij praktisch onmogelijk’, vertelt Lennert Prinsen (32), leerkracht secundair onderwijs. Hij is mede-eigenaar van de blog Ecoprins, met als thema natuur en ecologie. ‘Als er bij familie bijvoorbeeld een gerecht met kaas of boter de enige keuze is, zal ik daar ook van eten. Maar zelf koop ik nooit dierlijke producten, en ik weet dat ik daar al een groot verschil mee maak.’

Ook biologische en lokale voeding maken een verschil, al zijn deze verschillen wel een stuk minder groot dan de keuze voor een vegan dieet. Toch zorgen ook veel kleine veranderingen samen voor een groot verschil. Verder moet volgens de experts de wetenschap meer ingezet worden om op een milieuvriendelijkere manier te produceren. Zo kunnen technologieën voor de verwerking van mest een groot verschil maken.

Veganisme is niet hét antwoord op het groot, ecologisch vraagstuk. Een plantaardig dieet vormt geen wondermiddel dat onze aarde zal redden. We kunnen de natuur er wel wat meer mee sparen. Moeder Natuur zal enkel haar glimlach laten stralen wanneer wij en de volgende generaties op allerhande manieren zorg voor haar dragen.