We beginnen ons overzicht van de miljoenenstroom belastinggeld richting mediagroepen met de borrelnootjes: de directe steun. Later komen ook nog indirecte steun als het btw-nultarief, de overheidsadvertenties en de overheidssubsidies voor de vervroegde uitreiking van de kranten. Dit onderzoek spitst zich toe op de overheidssteun voor de kranten. Al is het moeilijk dat onderscheid te maken aangezien de mediagroepen in alle sectoren actief zijn en bovendien ook nog eens onderling verstrengeld zijn.

De directe steun werd in 1973 ingevoerd door de laatste regering die geleid werd door een Franstalige socialist, Edmond Leburton. Al bevatte het bewuste wetsontwerp nergens het woord steun. Onder druk van de uitgevers werd die beladen term vervangen door het eufemisme ‘compensatiekrediet’. Kranten kregen dan zogezegd compensatie omdat ze niet kunnen verschijnen op zondag en op feestdagen wat niet eerlijk was tegenover de radio en tv die elke dag kunnen uitzenden. Het is een anecdote die mooi de ambigue relatie van uitgevers met overheidssteun illustreert.

In 1980 bereikte de directe perssteun een piek met 250 miljoen Belgische frank. Vanaf dan ging het alleen maar bergaf met die steun. In 1989 – het jaar dat de perssteun werd overgeheveld naar de gewesten – bedroeg die nog 94 miljoen Belgische frank.

Liever onrechtstreekse steun

In Vlaanderen groeide in die tijd het plan om de rechtreekse subsidies te vervangen door onrechtstreekse steunmaatregelen. Onder meer toenmalig minister van Cultuur Patrick Dewael stuurde daar op aan. Op 23 juni 1993 sloot de Vlaamse regering een overeenkomst met de uitgevers en de journalisten. De rechtstreekse subsidies werden afgeschaft. De regering beloofde wel om in de plaats daarvan voortaan 140 miljoen Belgische frank vrij te maken voor overheidsadvertenties.

Aan Franstalige kant bleef de directe steun overeind. In 2009 kregen de Franstalige kranten samen een kleine zeven miljoen euro (6.986.000).  

Het Vlaamse Protocol met de geschreven pers werd verschillende keren vernieuwd. De laatste keer was dat in 2008. In die overeenkomst met de gewichtige titel ‘Protocol tussen de Vlaamse regering en de Vlaamse geschrevenperssector betreffende de vrijwaring van een pluriforme, onafhankelijke en performante Vlaamse opiniepers’ stelt de Vlaamse regering elk jaar minimaal 1 miljoen euro ter beschikking voor gemeenschappelijke opleidingsprojecten. De buitenlandberichtgeving moet een belangrijk onderdeel vormen van deze opleidingsprojecten, aldus het Protocol.

Volgens het Protocol moet de sector jaarlijks rapporteren over de stand van zaken en de bereikte effecten van de gemeenschappelijke opleidingsprojecten. De Vlaamse administratie meldt ons dat die rapportering ook gebeurt. Al wordt er op redacties wel lacherig gedaan over die opleidingen.

Voorwaarden?

Het Protocol wordt momenteel geëvalueerd. Minister van Media Ingrid Lieten (SP.A) had eerder al aangekondigd dat ze het protocol wil hierzien. Volgens Knack wil Lieten “de steun koppelen aan nadrukkelijke voorwaarden die de kwaliteit en de redactionele onafhankelijkheid verhogen”. De minister denkt ondermeer aan de veralgemening van redactiestatuten die de onafhankelijkheid van de redacties moet beschermen tegen cijferende directies. De resultaten van die evaluatie zijn nog niet bekend.

Minister Lieten zal stevig in haar schoenen moeten staan. Haar voorgangers hebben ook ooit geprobeerd duidelijke afspraken te maken rond het protocol, maar botsten daarbij op een njet van de uitgevers.

Patrick Lacroix, directeur van de Vlaamse Dagbladpers (de belangenorganisatie van de Vlaamse Dagbladuitgevers) zet de deur alvast op een kier. “De overheid mag niet opleggen wat en waarover we schrijven. Daar moeten we over waken. Maar over hier en daar een bijsturing kan wel gepraat worden”, zegt Lacroix.

Uitgevers matigen de toon

Patrick Lacroix klinkt alvast een pak gematigder dan zijn flamboyante voorganger Alex Fordyn die op 1 april aan de deur werd gezet bij VDP. Enkele weken voor zijn vertrek zei Fordyn over voorwaardelijke steun: “Dat is het Chinees model. Chinese journalisten mogen niet schrijven over Tienanmen. Gaan Vlaamse journalisten binnenkort niet meer mogen schrijven over de Lange Wapper? Ik kan daar niet bij.”

Fordyn wuifde kritiek op de kranten altijd hooghartig weg. Lacroix is voorzichtiger. “Ik geef toe dat er een perceptie is dat er iets schort aan de journalistieke kwaliteit. We moeten van die situatie gebruik maken om daar een objectief debat over te hebben. Laten we dan ook de steun die de pers krijgt, vergelijken met steun in andere landen en andere sectoren.” 

Kranten in de klas

In de begroting van Media werd ook nog een bedrag van 362.000 euro opgenomen voor projectsubsidies. De Vlaamse regering trekt daarnaast 1.259.000 euro (in 2009) uit voor het project Kranten in de Klas. Sinds 2003 moet dat project via gratis krantenpakketten scholieren uit het secundair (en sinds kort ook het lager) onderwijs warm maken voor de papieren krant.

De Vlaamse Vereniging voor Beroepsjournalisten (VVJ) krijgt 248.000 euro. Een deel van dat bedrag gaat naar de Raad voor de Journalistiek. Het Fonds Pascal Decroos voor bijzondere journalistiek krijgt elk jaar 250.000 euro. Op de Staten-generaal van de media in april 2009 beloofde de toenmalige Vlaams minister van Media en huidig minister-president Kris Peeters een verdubbeling van de subsidie in 2009. Die eenmalige extra subsidie is er ondertussen ook gekomen. 

Projecten

Daarnaast zijn er nog vele kleine vormen van steun voor specifieke mediaprojecten. Zoom, het jongerenjournaal van VTM krijgt 150.000 euro. De digitale themazender Exqi Culture krijgt 150.000 euro subsidie om een dagelijks cultuurjournaal te maken. De stadskrant Brussel Deze Week en Agenda worden beiden uitgegeven door de vzw Brussel Deze Week. Deze vzw haalt ongeveer 80 procent van haar inkomsten uit een structurele subsidie van de Vlaamse overheid. Brussel Deze Week krijgt ook nog subsidies van de Vlaamse Gemeenschapscommissie.  

De tien regionale omroepen krijgen elk 50.000 euro en ook nog eens 166.000 euro onder meer voor programma’s die de betrokkenheid bij de regio vergroten.
 
In 1999 werd met de steun van de Vlaamse overheid het digitale archief Mediargus opgericht. Mediargus levert de aandeelhouders (dat zijn alle krantengroepen) elk jaar een bescheiden winst op (241.578 euro winst voor belastingen in 2008).

Dit dossier kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos: