De Verenigde Naties zijn een van de sterkste voorvechters van ontwapening. Het orgaan is daarnaast wanhopig op zoek naar middelen om ontwikkelingslanden te helpen die kampen met een reeks van sociaaleconomische problemen, waaronder extreme armoede, honger, economische ongelijkheid en klimaatkwetsbaarheid.

De VN hebben daarom onvermoeibaar campagne gevoerd voor het terugdringen van militaire uitgaven, in een poging een deel van die gelden te kunnen besteden aan duurzame ontwikkeling en humanitaire hulp. Maar volgens een nieuw rapport dat gisteren werd vrijgegeven door het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), zijn de wereldwijde militaire uitgaven gestegen tot bijna 2.000 miljard dollar (1.600 miljard euro) in 2020, een stijging van 2,6 procent ten opzichte van 2019.

De coronapandemie, die de wereld de afgelopen veertien maanden vrijwel heeft stilgelegd, heeft blijkbaar geen invloed gehad op de militaire uitgaven. Ironisch genoeg waren vier van de vijf grootste aankopers van wapens ook permanente leden van de VN-Veiligheidsraad: de VS, China, Rusland en het VK. De vijfde grootste was India, momenteel een niet-permanent lid van de VN-Veiligheidsraad.

De cijfers bespotten de jarenlange oproep van de VN voor bezuinigingen en herbestemming van middelen van het leger richting duurzame ontwikkeling, zeggen critici.

Grootste uitdagingen van deze tijd

“Wereldleiders kunnen en moeten beter”, zegt William D. Hartung, directeur van het Wapen- en veiligheidsprogramma bij het Center for International Policy. “In een tijd waarin een wereldwijde pandemie, klimaatverandering en etnische en economische ongelijkheid de grootste risico’s vormen voor mensenlevens en bestaanszekerheid, markeert de stijging van de wereldwijde militaire uitgaven in 2020 het trieste falen van beleidsmakers wereldwijd om de grootste uitdagingen van deze tijd aan te pakken.”

Hij stelt dat een fractie van de bijna 2000 miljard dollar die vorig jaar aan het leger is uitgegeven, al veel had kunnen betekenen voor duurzame investeringen in volksgezondheid en de strijd tegen ongelijkheid en klimaatverandering.

Het VN-Bureau voor Ontwapeningsaangelegenheden (UNODA) wijst erop dat regeringen de afgelopen eeuw wel hebben gezocht naar manieren om een akkoord te bereiken over verlaging  van militaire uitgaven. In de Volkerenbond en later in de VN zijn diverse voorstellen besproken. Voorstellen in de VN waren gericht op het verlagen van de uitgaven van naties met grote legers, en op het vrijmaken van geld voor ontwikkelingshulp. Maar al die voorstellen voor bezuinigingen op militaire uitgaven bleven dode letter, zegt UNODA.

VS koploper

“Deze laatste cijfers zijn moeilijk te rijmen met de realiteit van de wereld waarin we vandaag leven”, zegt ook Natalie J. Goldring, hoogleraar bij het Security Studies Program aan de Georgetown University. In een jaar waarin de wereld te maken had met de gruwelen van de covid-19-pandemie, en de wereldeconomie met 4,4 procent kromp, zijn de wereldwijde militaire uitgaven met 2,6 procent gestegen. De data van SIPRI tonen dat de militaire uitgaven precies de verkeerde kant opgaan, merkt ze op.

“Helaas blijven de Verenigde Staten wereldleider op het gebied van militaire uitgaven, goed voor 39 procent van het totaal”, zegt Goldring, die de Verenigde Naties adviseert over kwesties op het gebied van wapens en wapenhandel namens het Acronym Institute. De uitgaven van de VS zijn meer dan het dubbele van het totaal van de landen die door Amerikaanse beleidsmakers worden gezien als hun belangrijkste militaire concurrenten – Rusland en China.

Armoede gepaard met gestegen militaire budgetten

Alon Ben-Meir, hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de New York University, zegt dat het inderdaad ironisch is dat vier van de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad de hoogste militaire uitgaven hebben. “Nog ironischer is dat al deze landen maar een fractie van deze bedragen uitgeven aan sociale programma’s, wat de groeiende armoede in al deze landen grotendeels verklaart.” Het is duidelijk, zegt hij, dat het verlagen van de militaire budgetten rechtstreeks verband houdt met de spanning tussen de verschillende landen.

“Ik verwacht nauwelijks serieuze discussie over de ontwapening van de wereld, totdat veel van de conflicten zijn opgelost. In het bijzonder de groeiende spanningen tussen de Verenigde Staten, Rusland en China”, voegt Ben-Meir toe. “De recente stijgingen van de militaire uitgaven van de VS kunnen grotendeels worden toegeschreven aan investeringen in onderzoek en ontwikkeling en verschillende langetermijnprojecten zoals modernisering van het Amerikaanse nucleaire arsenaal en grootschalige wapenaankopen”, zegt Alexandra Marksteiner, onderzoeker bij SIPRI op het gebied van militaire uitgaven.

Ondertussen worden de militaire uitgaven van China, de op een na hoogste ter wereld, geschat op 252 miljard dollar in 2020: een stijging van 1,9 procent ten opzichte van 2019 en 76 procent in de jaren 2011-2020. De Chinese uitgaven zijn gedurende 26 opeenvolgende jaren gestegen, de langste reeks ononderbroken stijgingen door welk land dan ook in de SIPRI-databank.

Open brief

In een open brief aan secretaris-generaal António Guterres afgelopen september riep het International Peace Bureau in Berlijn op tot wereldwijde ontwapening en verlaging van de wereldwijde militaire uitgaven. ‘We schrijven u namens het International Peace Bureau en meer dan 11.000 mede-ondertekenaars om onze steun uit te spreken voor uw oproep tot een wereldwijd staakt-het-vuren’, staat in de brief. ‘We willen ook de nadruk leggen op de noodzaak van (nucleaire) ontwapening en de herverdeling van geld van het leger richting gezondheidszorg, sociale- en milieudoeleinden, om de duurzame ontwikkelingsdoelen te verwezenlijken.

De pandemie heeft duidelijk gemaakt dat staten hun uitgaven opnieuw moeten evalueren, zegt de brief, want veel van de problemen door de pandemie hadden deels opgelost kunnen worden als daar voldoende financiering voor was geweest.

Humanitaire crisis

Vorige maand hoopten de Verenigde Naties zo’n 3,85 miljard dollar op te halen bij ruim honderd regeringen en donoren tijdens een virtuele conferentie. Het geld was bedoeld om de hongersnood in de ergste humanitaire crisis ter wereld, in Jemen, af te wenden.

Maar de totale toezeggingen bedroegen slechts 1,7 miljard dollar – minder dan de helft. “Miljoenen Jemenitische kinderen, vrouwen en mannen hebben dringend hulp nodig”, zei VN-secretaris-generaal Guterres in een verklaring. Hij noemde de opbrengst een “teleurstellende uitkomst”.

In de laatste studie zei SIPRI dat hoewel de militaire uitgaven wereldwijd zijn gestegen, sommige landen een deel van hun geplande militaire uitgaven anders hebben uitgegeven in reactie op de pandemie, zoals Chili en Zuid-Korea. Verscheidene andere landen, waaronder Brazilië en Rusland, hebben aanzienlijk minder uitgegeven dan hun geplande militaire budgetten voor 2020.

Andere prioriteiten

Toch kunnen we stellen dat de pandemie geen significante impact heeft gehad op de wereldwijde militaire uitgaven in 2020, zegt Diego Lopes da Silva, een van de onderzoeker bij SIPRI achter het rapport. “Het valt nog te bezien of landen dit niveau van militaire uitgaven zullen volhouden in het tweede jaar van de pandemie.”

Goldring wijst erop dat in 2020 ongeveer 1,8 miljoen mensen over de hele wereld stierven aan covid-19. De cijfers van SIPRI suggereren dat de landen met de hoogste militaire uitgaven hebben besloten dat ondanks de coronacrisis business as usual de juiste weg was.

Goldring: “Dit is een tijd om prioriteiten opnieuw te evalueren. Landen zouden de gezondheid en het welzijn van hun bevolking bovenaan moeten zetten, in plaats van door te gaan met het financieren van het militair-industriële complex. Door te bezuinigen op militaire uitgaven komt er geld vrij voor menselijke behoeften en duurzame ontwikkeling.”

“In de begintijd van zijn regering heeft president Biden geen interesse getoond om de buitensporige militaire uitgaven van de Verenigde Staten te beteugelen. Hij gaat verder met dure nieuwe kernwapens en blijft bij enorme budgetten.”

Er is nog tijd om deze aanpak te herzien, zegt ze, om de militaire uitgaven van de VS te herstructureren. “Bezuinigen op het militaire budget zouden financiële middelen vrijmaken om in te zetten bij het aanpakken van urgente wereldwijde problemen, zoals de covid-pandemie en de klimaatcrisis.”

Goldring besluit: “Meer dan tien jaar geleden zei VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon: ‘De wereld is overbewapend en de vrede is ondergefinancierd’. Helaas geldt deze uitspraak nog altijd.”