De mijnreuzen hebben excellente zaken gedaan in 2010. De vier grootste ondernemingen in de mijnsector zagen hun nettowinsten op fabuleuze wijze omhoogschieten. Dit zijn de cijfers (volgens L’Echo van 21 februari 2011): de winst van Anglo American steeg met 170 procent tot 6,5 miljard dollar ; de winst van Rio Tinto met 194 procent tot 14,3 miljard dollar ; de winst van Xstrata met 609 procent alstublieft tot 4,7 miljard dollar en de nettowinst van BHP Billiton (over de eerste helft van het boekjaar 2010-2011) steeg met 71,5 procent tot 10,5 miljard dollar.
Hoe komt het dat deze mijnreuzen zo goed boeren? Gewoonlijk wordt de verklaring gezocht in het spel van vraag en aanbod. De vraag is – na de crisis van 2008-2009 – sneller dan verwacht weer toegenomen. Vooral China, dat nu de wereldeconomie doet draaien, koopt grote volumes van grondstoffen bij de mijnbouwers. De mijnsector kan de vraag niet volgen. Er zouden te weinig mijnen zijn. Ook transportproblemen spelen mee en zelfs de regens in Australië, want die hebben de productie van steenkool in de war gestuurd.
Maar de beurskranten vergeten de belangrijkste factor. De markt, vraag en aanbod hebben geen vrij spel. Een handvol reuzenmultinationals domineren de mijnsector en zij bepalen de verkoopprijzen. De klanten, hoe groot ze ook zijn (denk aan China), moeten kopen aan de prijs zoals die door de producenten wordt opgelegd.
BHP Billiton (UK-Australië), Rio Tinto (UK) en Vale (Brazilië) controleren de ijzerproductie. Vorig jaar hebben zij eenzijdig het systeem om over de ijzerprijzen te onderhandelen, veranderd. Na drie jaar armworstelen met China haalden zij hun slag thuis.
In plaats van jaarcontracten kwamen er kwartaalcontracten tussen verkopers en kopers. Zo konden de drie Titanen van het ijzer de prijs verdrievoudigen. BHP Billiton wil nog verder gaan en de kwartaalcontracten afschaffen. “Wij willen voor al onze grondstoffen de prijs van de dag krijgen”, zei Marius Kloppers van BHP Billiton vorig jaar. De dagprijs ligt altijd nog een stuk hoger dan de contractprijzen. Maar volgens Kloppers zijn dagprijzen “transparant en goed voor consumenten en producenten” (Wall Street Journal, 21 januari 2011).
De steenkoolproductie is in handen van Rio Tinto, Xstrata (Zwitserland), Anglo American (UK-Zuid-Afrika), Bumi en Adaro (beide Indonesië). Steenkool is net als ijzer van levensbelang voor de wereldeconomie. En ook van steenkool jagen de reuzenproducenten de prijzen omhoog. In 2009-2010 kostte een ton steenkool gemiddeld 71 dollar; voor de nieuwe jaarcontracten die gelden vanaf april 2011 zal de prijs tussen 130 en 145 dollar per ton liggen.
Hoe vraag en aanbod ook evolueren, het zijn nu deze reuzen die de prijzen bepalen. Zij rijven de opbrengsten binnen. Daarom swingen de winsten de pan uit. Hogere grondstoffenprijzen zijn trouwens allesbehalve goed voor de consumenten.
De staalproducenten rekenen de hogere prijzen van ijzer en cokeskool door in hun staalprijzen. En omdat staal verwerkt wordt in consumptiegoederen, van auto’s tot koelkasten, zal uiteindelijk de eindverbruiker de dupe zijn van het monopoliespel van de mijnreuzen.
De mijnreuzen stapelen intussen het geld op. Ze zullen de cash-bergen gebruiken om kleinere bedrijven op te kopen en hun monopolie nog te verstrakken. De aandeelhouders rekenen op maximale opbrengsten voor hun investeringen en verwachten dat er hoge dividenden worden uitgekeerd. Rio Tinto komt aan die verwachting tegemoet.
Twee jaar geleden had Rio Tinto hoge schulden en schreef de onderneming nieuwe aandelen uit om meer dan 15 miljard dollar vers geld binnen te halen. Maar dankzij de cash-bergen heeft Rio Tinto zijn schulden afgebouwd, van 38,6 miljard dollar aan het eind van 2008 tot 4,3 miljard dollar eind 2010.
En Rio Tinto gaat nu ook aandelen terugkopen. Zo zal de fabuleuze winst over 2010 verdeeld kunnen worden onder minder aandeelhouders. Ook BHP Billiton heeft aangekondigd dat het aandelen gaat terugkopen.
Raf Custers
Raf Custers is journalist en researcher bij GRESEA.be
