Op De Dag van de Cultuureducatie (12/3), een organisatie van CANON Cultuurcel (Departement Onderwijs en Vorming), Departement Cultuur, Jeugd en Media én Vooruit Gent werd gefocust op emoties als drijvende kracht achter cultuur, en dus ook als essentieel onderdeel van cultuureducatie. De emotie angst was het startpunt. Mijn gedachten gingen uit naar mijn grootste angst: zijn gelijke kansen op onderwijs en cultuur mogelijk, voor alle jongeren, of een illusie ?
Het artistiek getalenteerd duo Maud Vanhauwaert, schrijver, dichter en theatermaker en Mustafa Kör, schrijver en stadsdichter van Genk in 2008, begeleidden het publiek op een moedige tocht doorheen de krochten van angst, en de hoop van samenleven in cultuur. Doorheen beklijvende gedichten en dialoog. Johannes Genard (School is cool) verraste met diep emotionele songs.
Professor Barend Van Heusden belichtte het spanningsveld tussen horror vacui en amor vacui (Horror vacui is Latijn voor de vrees voor het lege (het vacuüm) (wikipedia). Vandaag heerst angst voor de leegte. Onze jongeren lijden daaronder. We leven in een digitaal ingekleurde actualiteit, waarin wij verleid worden tot het Dionysische. Dronken van begeerte verleidt Dionysus ons louter verlangens na te streven. Binnen ijskoude formats, zoals facebook, die beredeneerd ons verlangen capteren, analyseren en daarop inspelen, op Apollinische wijze. Spontaan stelde ik me de vraag wat erger is: de leegte, de angst voor leegte, angst, of geen toegang tot de digitale wereld (door gebrek aan financiële middelen).
Minister Crevits focuste op het gebrek aan ruimte voor emoties, in onze samenleving. En het belang van culturele beleving, in tijden van pijn of verlies.
Volgens Prof. Damiaan Denys – filosoof, psychiater, neurowetenschapper en theatermaker – vereist leren pijn en angst. En hebben we meer nood aan geestelijke opvoeding op school, analoog aan lichamelijke opvoeding. We moeten ook snappen dat een vleermuis niet kan weten wat het betekent vleermuis te zijn. Doorgaans zijn we er bang voor. Zal jij maar een vleermuis wezen. De grote boze wolf lijkt me vooral een precaire socio-economische gezinssituatie te zijn. Waardoor overleven van het gezin centraal staat, t.o.v. leren.
Brecht Demeulenaere, Directeur van het Onderwijscentrum van Gent, modereerde de ontmoeting van twee van de momenteel meest spraakmakende professoren uit het domein van cultuur en onderwijs. Barend Van Heusden en Gert Biesta.
“ Er zijn veel raakvlakken op te maken uit het werk van beide, maar je merkt meteen ook tegenstellingen. Waar Gert Biesta in zijn recente publicatie ‘Door kunst onderwezen willen worden’ een existentieel-pedagogische visie op kunstonderwijs uit de doeken doet, gaat Barend van Heusden met zijn cultuurtheorie de weg op vanuit de cognitiewetenschappen. De theorie ‘Cultuur in de Spiegel’ is gebaseerd op de werking van onze hersenen en het leerproces krijgt een logische opbouw van vaardigheden en cultuurdragers. Gert Biesta benadrukt dat leren en onderwijs twee heel verschillende processen zijn die nauwkeurig van elkaar onderscheiden moeten worden.” (cultuurenonderwijs.be) .
Biesta: “ Pedagogie kan je zien als waar-ben-jij-in-de-wereld?”, vanuit een existentiële insteek. En als ‘ in de ander het verlangen wekken om op een volwassen manier in de wereld te willen zijn ’. Waarom is dat belangrijk ? Wel, we treffen onszelf aan in de wereld. Dat is allesbehalve eenvoudig. De wereld biedt weerstand aan onze verlangens. We hebben pakweg drie mogelijke overlevingsreacties: vernietiging, zelfvernietiging, of het uithouden in het lastige midden. Of hoe filosoof en politiek denker Hannah Arendt het omschreef als ‘ proberen thuis zijn in de wereld ‘. Biesta: ” Via kunst kunnen we proberen om de ontmoeting met de wereld aan te gaan. Pedagogie en Kunst hebben immers de kracht te onderbreken, te vertragen en te ondersteunen. Bovendien maakt kunst het pedagogische werk mogelijk.”
De heren hadden het nog over assimilerende en accomoderende vaardigheden (het onderzoeksproject Cultuur in de Spiegel (Van Heusden, 2010, 2015) waartussen wij balanceren in het leven. Met verbeelden en conceptualiseren als belangrijkste assimilerende vaardigheden. Hierbij voegt de mens zich niet naar zijn omgeving, maar zet hij deze naar zijn hand.
In ieder geval is cultuuronderwijs onderwijs in cultureel bewustzijn. Cultuur, niet als Ding an sich, maar als tool. Voor Van Heusden staat het doorgeven van kennis centraal in de opvoeding, bij Biesta de existentiële dimensie. “ Zonder de relatie met ik-in-de-wereld, is er sprake van armoedig onderwijs.” En “ Verklaren is een pedagogisch perspectief vanbuiten en (leren) leven een perspectief vanbinnen.” , zo stelde Biesta. (Leren) leven in dialoog, verklaren gaat eerder uit van een verifeerbaar waarden- en normenkader. Arendt zei al: “ Feiten vertellen nooit wat je moet doen.”
We ontdekten dat kunst datgene is wat ons een stukje dwars zit.
Opvoeding op school brengt vragen met zich mee: Gaat het over op zoek gaan naar oriëntatie (Biesta)? Of houvast (Van Heusden)? Volwassen worden, gaat dat over: In de wereld staan, zonder jezelf in het centrum van de wereld te plaatsen (Philippe Meirieu) ? Of over ‘ Een proces zonder einde waarin we steeds opnieuw proberen ons te verhouden tot en ons te verzoenen met de werkelijkheid, dat wil zeggen, waarin we proberen thuis te zijn in de wereld ‘(Hannah Arendt) ?
Waarbij we soms als samenleving infantiel hoge verwachtingen koesteren, van een onderwijs dat perfect moet zijn. Maar wat doet de samenleving voor het onderwijs? Ons huidig internationaal economisch systeem heeft geen interesse in gelijke kansen voor iedereen. De leerlingen vanuit de meest kwetsbare achtergrond vallen internationaal steeds vaker uit de boot. Op deze leerlingen in precaire situaties moet ons onderwijs gericht zijn. (Biesta)
Minister Gatz beklemtoonde het belang van laagdrempelige toegang tot cultuur voor alle jongeren. Te beginnen met voldoende financiële middelen voor de culturele sector. Voorts vanuit de visie op cultuur als broodnodig voor onze collectieve mentale gezondheid.
Ellen Braet
Loic Venance/AFP/Getty Images
German pianist Davide Martello wheeled a piano outside the Bataclan theater on Saturday, where one of the attacks took place, and played John Lennon’s song “Imagine,” about world peace.
Dr. Lode Vermeersch had het niet enkel over biologische angsten – gestuurd vanuit onze amandelvormige amygdala – maar evengoed over onze culturele angsten. Waarbij cultuur het niet-weten of niet-begrijpen kan uitdrukken. Denk maar aan de pianist die daags na de aanslagen in de Bataclan in Parijs Imagine van Lennon speelde op de plaats van onheil. En dus gemeenschapsvormend werkt. Laten we de amygdala vliegen als een kleurrijke vlinder, die uitvliegt in het culturele bloemenveld. En laten we deze angst tegengaan: jongeren die struikelen over de drempel van school of cultuur. Omdat het te duur is. Of omdat onderwijs en cultuur onvoldoende afgesteld wordt op jongeren in de meest precaire (gezins)situaties.
http://www.cultuurenonderwijs.be/dagvandecultuureducatie
