“Verwittig mijn vader dat ze me hier hebben opgepakt”, zei Maximiliano Gordillo Martínez op 7 mei 2016 aan zijn reisgezel in een migrantencentrum in Chablé in de deelstaat Tabasco in het zuiden van mexico. Het is de laatste keer dat hij levend werd gezien en het is het laatste wat zijn ouders nog van hem vernomen hebben. De negentienjarige Gordillo, uit de deelstaat Chiapas in het uiterste zuiden aan de grens met Guatemala, was met zijn vriend op weg naar de badplaats Playa del Carmen, waar ze werk hoopten te vinden.

Hun reis was ongeveer 1000 kilometer. Halfweg werden ze echter opgepakt door agenten van het Nationaal Instituut voor Migratie. Ze dachten dat Maximiliano, lid van het inheemse Tzeltal-volk (dat ook in het naburige Guatemala leeft), uit Guatemala kwam, ook al kon hij Mexicaanse papieren voorleggen.

Toen zijn reisgenoot wilde ingrijpen, werd hij bedreigd door de agenten. Hij kreeg te horen dat ze hem ervan zouden beschuldigen migranten te smokkelen. De jongeman, die anoniem wil blijven, mocht vertrekken en verwittigde de vader van zijn vriend.

Na drie maanden zoeken zijn de ouders van Maximiliano Gordillo nu in de hoofdstad Mexico City om er samen met mensenrechtenorganisaties de gedwongen verdwijning van hun oudste kind aan te klagen. “Ik moet dit doen omdat de pijn groot is en ik niet wil dat andere ouders hetzelfde meemaken”, zegt Arturo Gordillo. “Ik wil niet dat iemand zo vernederd en gekwetst wordt door de overheid.”

Nog 150 andere inwoners van de deelstaat Chiapas zijn recent verdwenen langs migratieroutes, zegt Enrique Vidal, woordvoeder van de organisatie Voces Mesoamericanas. Daarnaast zijn er duizenden migranten uit Centraal-Amerika die op doorreis door Mexico de laatste tien jaar verdwenen zijn. Velen onder hen werden door politieagenten uitgeleverd aan misdaadbendes die hen onder dwang tewerkstellen. Het enige officiële cijfer dat een benadering geeft van het probleem is een rapport van de Nationale Mensenrechtencommissie, een overheidsinstelling, die 21.000 ontvoeringen van migranten registreerde in 2011.

Systematische overheidspraktijk

Verdwijningen zijn niet alleen een probleem van migranten. In Mexico zijn gedwongen verdwijningen een “algemene en systematische” praktijk, besluit een rapport dat Open Society Justice Initiative opstelde samen met vijf Mexicaanse mensenrechtenorganisaties. Hun rapport documenteert zware mensenrechtenschendingen in Mexico van 2006 tot 2015. Door zijn systematische en algemene karakter gaat het om misdaden tegen de menselijkheid, stellen de auteurs.

Deze verdwijningen zijn het werk van de overheid, wat moeilijk te begrijpen valt in wat toch een democratie is, zeggen de mensenrechtenorganisaties. “In elk land moet één gedwongen verdwijning, al dan niet om politieke redenen, meteen de vraag doen rijzen of er nog wel sprake is van een rechtstaat. Men kan niet van een democratie spreken als mensen slachtoffer worden van gedwongen verdwijning”, zegt Héctor Cerezo van het Comité Cerezo México, de organisatie met de beste reputatie op het vlak van de registratie van gedwongen verdwijningen.

Bevolking angst aanjagen

In een nieuw rapport documenteert het Comité Cerezo México elf gedwongen verdwijningen van mensenrechtenactivisten, van juni tot 2015 tot mei 2016. “Vroeger was gedwongen verdwijning een instrument van politieke repressie, nu gebruikt de overheid het om de bevolking angst aan te jagen”, zegt Cerezo.

De Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie (IACHR), onderdeel van de Organisatie van Amerikaanse Staten, vroeg Mexico in maart al “de ernst van zijn mensenrechtencrisis” te erkennen.

In 2016 na een bezoek van een delegatie van de IACHR aan Mexico, had hun rapport het over “alarmerende” cijfers in verband met onvrijwillige en gedwongen verdwijningen waar overheidsagentenbij betrokken zijn. De IAHCR klaagt ook het hoge aantal standrechtelijke executies (zonder enige vorm van proces) en foltering aan in Mexico, alsook de algemene onveiligheid, de gebrekkige justitie en de straffeloosheid van leger en politie.

De Mexicaanse regering wijst deze internationale terechtwijzingen steevast af. Tot nog toe hadden deze rapporten dus weinig gevolgen. 30 augustus, is de jaarlijkse Internationale Dag voor de Slachtoffers van Gedwongen Verdwijningen. Dan heeft de internationale gemeenschap de kans om de Mexicaanse crisis opnieuw onder de aandacht te brengen, menen de bij deze onderzoeken betrokken organisaties.

In het Mexicaanse parlement ligt wel een wetsvoorstel klaar over het fenomeen van gedwongen verdwijningen, maar “de laatste versie beantwoordt niet aan de internationale standaarden”, zegt Cerezo. Familieleden blijven in de kou als ze naar de rechter stappen. Een plan om gedwongen verdwijningen tegen te gaan is er al helemaal niet, zegt hij.

In het geval van Maximiliano Gordillo weigert de federale gerechtelijke dienst die verdwijningen onderzoekt, de klacht van zijn ouders te behandelen.   Het Instituut voor Migratie ontkent dat het de jongeman heeft aangehouden maar weigert details vrij te geven over het migratiecentrum waar hij op 7 mei 2016 voor het laatst gezien is.

Bron: Mexico, a Democracy Where People Disappear at the Hands of the State